Text-Based Use of Politeness Strategies in Turkish: The Case of Haldun Taner

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 1032 - 1054, 29.08.2024

Seçil Hirik

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1481420

Öz

Politeness is one of the requirements of sustainable, qualified communication, and the phenomena shaped around this concept have been discussed in many disciplines, especially sociology and psychology. Linguistics, one of these disciplines, has tried to approach the concept of politeness within the framework of pragmatics. This approach, which examines the purpose and reasons for politeness and the ways of protecting speakers' face (dignity), has led to the emergence of Politeness Theory and politeness strategies. Politeness theories, which deal with behaviors and attitudes that protect or threaten the face of the speaker and the listener, who are the participants of communication, have been interpreted by different researchers from different perspectives. The process started with linguists such as Grice, Goffman, Lakoff, and Leech and continued with Brown and Levinson. Strategies that protect both the positive and negative face of the speaker and the listener have been developed.
The corpus of Haldun Taner's texts, such as theatre, novels, and short stories, was selected as a sample in this study. In this corpus, the strategies based on the speaker (being respectful, acting sincerely, avoiding imposition, etc.), based on the listener (empathizing, praising, being aware of the listener, etc.) and based on the speaker-listener (finding common ground, making an agreement, avoiding conflict, etc.) and their uses were focused on.

Anahtar Kelimeler

Politeness Theory, Politeness strategies, text, Haldun Taner, Turkish

Türkçede Nezaket Stratejilerinin Yazılı Metin Temelli Kullanımı: Haldun Taner Örneği

Öz

Sürdürülebilir, nitelikli iletişimin gerekliliklerinden biri olan nezaket ve bu kavram etrafında şekillenen olgular, başta sosyoloji, psikoloji olmak üzere pek çok disiplin içerisinde ele alınmıştır. Bu disiplinlerden biri olan dilbilim ise nezaket kavramına edimbilim sınırları çerçevesinde yaklaşmaya çalışmıştır. Nezaketin kullanım amacını, sebeplerini ve konuşurların yüzünün (saygınlığını) korunma yollarını inceleyen bu yaklaşım Nezaket Kuramı’nı ve nezaket stratejilerini ortaya çıkarmıştır. İletişimin katılımcıları olan konuşur ve dinleyicinin yüzünün korunmasını ya da yüzünü tehdit eden davranış ve tutumları ele alan nezaket kuramları farklı araştırmacılar tarafından farklı bakış açılarıyla yorumlanmıştır. Grice, Goffman, Lakoff, Leech gibi dilbilimcilerle başlayan süreç, Brown ve Levinson’la devam etmiş; konuşurun, dinleyicinin, konuşur ve dinleyicinin hem olumlu hem olumsuz yüzünü koruyan stratejiler geliştirilmiştir.
Bu çalışmada ise Haldun Taner’in tiyatro, roman, öykü gibi yazılı metinlerinden yapılan derlem, örneklem olarak seçilmiş ve bu derlemde konuşuru temel alan (saygılı olma, samimi davranma, dayatmadan kaçınma vs.), dinleyiciyi temel alan (empati kurma, övme, dinleyicinin farkında olma vs.) ve konuşur-dinleyiciyi temel alan (ortak paydada bulunma, anlaşma yapma, çatışmadan kaçınma vs.) stratejiler ve bunların kullanımları üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Nezaket Kuramı, Nezaket stratejileri, yazılı metin, Haldun Taner, Türkçe

Kaynakça

• Adıyaman, Halil (2012). Haldun Taner Hayatı, Sanatı ve Eserleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Aydın, Neslihan (2010). Haldun Taner’in Öykülerinin İzleksel Tarihi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• Bayrak, Özcan ve Özcan, Muhammet (2015). Haldun Taner’in Hikâyelerinde Dil ve Üslup, Kesit Akademi Dergisi, 1 (1), 58-68.
• Brown, Penelope ve Levinson, Stephen C. (1987). Politeness: Some Universals in Language Usage. Cambridge: Cambridge University Press.
• Demir Solak, Nergiz (2018). Haldun Taner’in Oyunlarının Üstünlük Kuramı Bağlamında İncelenmesi, Sanat Dergisi, 32, 43-51.
• Fraser, Bruce (1990). Perspectives on Politeness. Journal of Pragmatics, 14 (2), 219- 236.
• Fraser, Bruce ve William, Nolan (1981). The Association of Deference With Linguistic Form. International Journal of the Sociology of Language, 27, 93-109.
• Grice, H. Paul (1975). Logic and Conversation. (Ed. P. Cole ve L. Morgan), Syntax and Semantics: Speech Acts (pp. 41–58). Academic Press.
• Hirik, Seçil (2022). Soru Tümceleri Üzerinden Nezaket Stratejisi Kurma. Karadeniz Araştırmaları, XIX (76), 1143-1178.
• Hirik, Seçil (2023). Türkçede Nezaket ve Yüz Tehdit Eden Eylemler, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 7(1), 600-627. https://doi.org/10.34083/akaded.1252118
• Karahancı, İbrahim (2023). Haldun Taner Tiyatrosunda Hitap İfadeleri. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 61, 54-87.
• Lakoff, Robin. (1975). Language and Woman’s Place. New York: Harper and Row.
• Leech, Geoffrey N. (1983). Principles of Pragmatics. Longman: London and New York.
• Taner, Haldun (2006). Sersem Kocanın Kurnaz Karısı. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Taner, Haldun (2016). Fazilet Eczanesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Taner, Haldun (2019). Ayışığında Şamata. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• Taner, Haldun (2020). Ayışığında “Çalışkur”. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• Taner, Haldun (2021). Huzur Çıkmazı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Taner, Haldun (2021). Keşanlı Ali Destanı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Taner, Haldun (2023). Şişhane’ye Yağmur Yağıyordu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Temizsu, Mustafa (2019) ““Anlatısal Karşıtlık” Açısından Haldun Taner’in “Fasarya” Adlı Öyküsünde İçerik ve Yöntem, Türkiyat Mecmuası, 29 (2), 577-590. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.651042
• Watts, Richard J. (2003). Politeness. Cambridge University Press.