Teknoloji Transferinin Ekonomi-Politiği: Türkiye Haberleşme Şebekesi Örneği

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 1, 22 - 42, 30.04.2024

Sırrı Emrah Üçer

Öz

Bu makalede teknoloji transferinin reel koşullarının eleştirel bir ekonomi-politik analizini ileri sürüyorum. Bu analizin örnek olayı olarak Türkiye telekomünikasyon sektörünün uzun vadeli dönüşümü seçildi. Analizde farklı dönemlerde farklı şebekelerde gerçekleşen teknoloji transferi süreçleri dört kıstas üzerinden ele alınıyor. Bunlar zamanlama, kurumsal çerçeve, yabancı sermaye-donör karakteri ve eski teknolojinin direnişi şeklinde sıralanıyor. Bu amaçla geç Osmanlı dönemi telgraf şebekesi, erken Cumhuriyet dönemi İstanbul Telefon Şirketi, 1980’ler telekomünikasyon atılımı ve 1990’lar-2000’ler mobil telefon şebekesi inceleniyor.

Anahtar Kelimeler

teknoloji transferi, doğrudan yabancı yatırım, telekomünikasyon, haberleşme

The Political-Economy of Technology Transfer: Case of Turkish Telecommunications

Öz

In this article, I present a critical political-economic analysis of the real conditions of technology transfer. The long-term transformation of the Turkish telecommunications sector is chosen as the case study for this analysis. Different technology transfer processes occurring in different networks in different periods are examined through four criteria: timing, institutional framework, foreign capital-donor character, and resistance of the former technology. For this purpose, the late Ottoman period telegraph network, early Republic period Istanbul Telephone Company, the telecommunications leap of the 1980s, and the mobile phone network of the 1990s-2000s are examined.

Anahtar Kelimeler

technology transfer, foreign direct investment, telecommunications, communication

Kaynakça

• Abou-El-Haj, R. A. (2005). Formation of the Modern State: The Ottoman Empire, Sixteenth to Eighteenth Centuries. New York: Syracuse University Press.
• Akat, Asaf Savaş, ve Seyfettin Gürsel (2023). Çıkmaz Yol: Dünden Yarına Türkiye Ekonomisi. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Atiyas, İzak ve Pınar Doğan (2007). “When Good Intentions Are Not Enough: Sequential Entry and Competition in the Turkish Mobile Industry”, Telecommunications Policy, 31(8-9): 502-523.
• Bağdadioğlu, Necmiddin ve Murat Çetinkaya (2010). “Sequencing in Telecommunications Reform: A Review of the Turkish Case”, Telecommunications Policy, 34(11): 726-735.
• Bektaş, Yakup (2000). “The Sultan’s Messenger: Cultural Construction of Ottoman Telegraphy, 1847-1880”, Technology and Culture, 41(4): 669-696.
• Buğra, Ayşe (1994). Türkiye’de Devlet ve İşadamları. Çev. Fikret Adaman, İstanbul: İletişim.
• Ceyhun, Yurdakul (2006). Fikret Yücel’in Anıları ya da Elektronik Sanayiimizin Bir Kesitinin Anıları, Ankara: EMO Yayınları.
• Davison, R. H. (1990) Essays in Ottoman and Turkish history, 1774-1923: The impact of the West. Austin: University of Texas Press.
• Demir, Tanju (2005). Türkiye’de Posta Telgraf ve Telefon Teşkilatının Tarihsel Gelişimi (1840-1920). Ankara: PTT Genel Müdürlüğü.
• Desai, Padma (2003). Financial crisis, Contagion, and Containment: From Asia to Argentina. Princeton, NJ: Princeton University Press.
• İleri, Nurçin (2023). “İmtiyazlı Şirketlere Yönelik Şikâyetler: İstanbul Terkos Su ve Tramvay Şirketlerinin Millileştirilmesi”, Toplumsal Tarih Akademi, (2): 25-51.
• Keyder, Çağlar (1987). State and Class in Turkey: A study in Capitalist Development. New York: Verso.
• Kubilay, Ç. (2003). Cumhuriyetin Kuruluş Yıllarında Telekomünikasyon Politikaları. [Yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Levi-Faur, David (2003). “New Regimes, New Capacities: The Politics of Telecommunications Nationalisation and Liberalisation”, Linda Weiss (der.), States in the Global Economy: Bringing Domestic Institutions Back In, 161-179. New York: Cambridge University Press.
• Majone, Giandomenico (1994). “The Rise of the Regulatory State in Europe”, West European Politics, 17(3): 77-101.
• Mattos, Cesar, ve Paulo Coutinho (2005). “The Brazilian Model of Telecommunications Reform”, Telecommunications Policy, 29(5-6): 449-466.
• Mixon, Scott (2008). “The Crisis of 1873: Perspectives from Multiple Asset Classes”, The Journal of Economic History, 68(3): 722-757.
• New York Herald Tribune (1930). “International Telephone Buys Turkish unit: Also Seeks Control of Company in Stockholm, say Reports, but is Opposed”, New York Herald Tribune, 19 Mart.
• Oberholzer-Gee, F. (2014). Interview with Murat Vargı. Istanbul, Turkey. Creating Emerging Markets Oral History Collection, 17 September, Baker Library Historical Collections, Harvard Business School.
• Öniş, Ziya (2004). “Turgut Özal and His Economic Legacy: Turkish Neo-liberalism in Critical Perspective”, Middle Eastern Studies, 40(4): 113-134.
• Rodrik, Dani (1990). “Premature Liberalization, Incomplete Stabilization: the Ozal Decade in Turkey”, NBER Working Papers No. 3300, National Bureau of Economic Research, Inc.
• Rodrik, Dani (2016). “Premature Deindustrialization”, Journal of Economic Growth, 21: 1-33.
• Sassen, Saskia (2014). Expulsions: Brutality and Complexity in the Global Economy. Cambridge: Harvard University Press.
• Shahvar, Soli (2002). “Concession Hunting in the Age of Reform: British Companies and the Search for Government Guarantees; Telegraph Concessions through Ottoman Territories, 1855-58”, Middle Eastern Studies, 38(4): 169-193.
• Tanrıkut, Asaf (1984). Türkiye'de Posta ve Telgraf ve Telefon Tarihi ve Teşkilat ve Mevzuatı. Ankara: Efem Matbaacılık.
• Temür, Ömer (2022). “Vodafone’un Türkiye Kaygısı”, Türkiye, 4 Haziran, https://www.turkiyegazetesi.com.tr/ekonomi/vodafoneun-turkiye-kaygisi-868884/ (Erişim tarihi: 10 Kasım 2022).
• The New York Times. (1930, 19 Mart). “I.T. & T. Acquires Phones in Turkey: Tenth Foreign Country Where It Controls Operation of the Systems”, The New York Times, 19 Mart.
• Tilly, Charles (1985). “War Making and State Making as Organized Crime”, P. Evans, D. Rueschemeyer, ve T. Skocpol (der.), Bringing the State Back In, 169-191. Cambridge: Cambridge University Press.
• TRT Arşiv. (2016). Akıllı Telefonlardan Önce Türkiye'de İletişim (1977). [Video]. YouTube. https://youtu.be/a_iMrbIVwK4?feature=shared (Erişim tarihi: 10 Kasım 2022).
• Üçer, Sırrı Emrah (2018). Alo Kapitalizm: Turkish Telecommunications Policy in the Context of an Outward-oriented Development Strategy. [Doktora tezi]. Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
• Üçer, Sırrı Emrah (2021a). “Istanbul Telephone Company from Concession to Nationalization: A Study in Business History (1909-1936)”, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (20): 63-90.
• Üçer, Sırrı Emrah (2021b). “Telegraphic Protectionism: Growth of Ottoman Telegraph Business as a Public Enterprise, 1854-1914”, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (21): 21-34.
• Üçer, Sırrı Emrah (2022a). “19. Yüzyılda Yarı-çevre Posta Bağımlılığı Tipi: Osmanlı Postasına Karşılaştırmalı Perspektiften Bir Bakış”, Toplumsal Tarih, (338): 60-66.
• Üçer, Sırrı Emrah (2022b). “Rekabetin Sefaleti: Telgraftan Mobil Telefona Türkiye’de Yabancı Sermaye ve Rekabet Dayatması”, G. Orhan (der.), Tarihin Dönüşümü, Dönüşümün Tarihi (273-311). İstanbul: Altınbaş Üniversitesi Yayınları.
• Wall Street Journal. (1930). International Tel. & Tel. 20 Mart.
• World Bank. (2023a). Fixed telephone subscriptions (per 100 people) - Türkiye. [Veri Seti]. World Bank Development Indicators Database https://data.worldbank.org/indicator/IT.MLT.MAIN.P2?locations=TR/ (Erişim tarihi: 1 Eylül 2023).
• World Bank. (2023b). Mobile cellular subscriptions (per 100 people) – Turkiye. [Veri Seti]. World Bank Development Indicators Database https://data.worldbank.org/indicator/IT.CEL.SETS.P2?locations=TR/ (Erişim Tarihi: 29 Ekim 2023).
• Yeldan, Erinç (2001). Küreselleşme Sürecinde Türkiye Ekonomisi. İstanbul: İletişim.