Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Cevâhirü’l-Asdâf ve Tefsir Tekniği

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 3, 144 - 164, 20.12.2020

Nazife Vildan Güloğlu

https://doi.org/10.31121/tader.770642

Öz

Cevâhirü’l-asdâf, Candaroğulları beylerinden İsfendiyar Bey’in oğlu İbrahim Çelebi için yazdırdığı muhtasar bir tefsirdir. Eserin 15. yüzyıl başlarında Anadolu Türkçesiyle yazılan ilk tam tefsir olduğu tahmin edil-mektedir. Bu eserden önce yazılmış olan Türkçe satır-arası Kur’ân tercümeleri ve sûre veya âyet tefsirleri bulunmaktadır. Bunlara göre Cevâhirü’l-asdâf, hem âyetleri tercüme tekniği hem de tefsir yöntemi açısın-dan orijinal bir yapıya sahiptir. Bu eserde Kur’ân’ın bütününün tefsir edildiği, âyet bölümlerine bir bütün olarak anlam verildiği ve gerektiği yerlerde âyet izahlarının kısa ve anlaşılır bir dille yapıldığı görülmekte-dir. Cevâhirü’l-asdâf, kendisinden sonra yazılmış olduğu tahmin edilen Tefsîru’s-Semerkandî tercümelerine göre de gayet kısa ve yalındır. Belki de bu sebeple halkın teveccühüne mazhar olmuştur ve kütüphane-lerde pek çok nüshası bulunmaktadır. Bu tefsir, Türk dili bakımından yapılan bazı araştırmalara konu olmuştur. Buna karşılık Cevâhirü’l-asdâf’ın tefsir ilmi açısından farklı yönleriyle incelenmesine ihtiyaç vardır. Çalışmamız, bu sahada yapılan incelemelere katkı sağlamayı hedeflemektedir. Bu doğrultuda araştırmada öncelikle Cevâhirü’l-asdâf'ın te’lif sebebi, muhatap kitlesi, yazılma zamanı, kaynakları, tesirleri ve üslubu hakkında bilgi verilecektir. Daha sonra ise bu eserde tefsir yönteminin nasıl kullanıldığı üzerinde durula-caktır. Böylece eserin Anadolu’da yapılan tefsir çalışmaları arasındaki yeri ve önemi tespit edilmeye çalışı-lacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir Cevâhirü’l-asdâf Tercüme Meâl Candaroğulları Beyliği İsfendiyar Bey

Kaynakça

  • Ahundova, Sevinç. Eski Anadolu Türkçesi Alanında Yapılmış Olan Kur’ân Tercümesi Cevâhirü’l-asdâf Üzerine Dil İncelemesi. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012. Aydar, Hidayet. “Türklerde Kur’an Çalışmaları”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 0/1 (Nisan 2012), 159-235.
  • Birışık, Abdulhamit. “Osmanlı’nın Genişleme Döneminde İznik Yöresinde Tefsir Çalışmaları ve Mûsâ İznikî”. Uluslararası İznik Sempozyumu (5-7 Eylül 2005). 411-427. İstanbul, ts.
  • Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. nşr. Muhammed es-Sâdık Kamhâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1412/1992.
  • Cevâhirü’l-asdâf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 171, 1b-.239a.
  • Cevâhirü’l-asdâf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hasan Hüsnü Paşa, 51, 1a-327b.
  • Cevâhirü’l-asdâf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hüsrev Paşa, 17, 1b-446a.
  • Cevâhirü’l-asdâf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Kılıç Ali Paşa, 78, 1b-326a.
  • Cevâhirü’l-asdâf (İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 3788, 2a-342b.
  • Çetin, Abdülbaki. “Ebu’l-Leys Semerkandî Tefsirinin Türkçe Tercümesi Üzerine”. Selçuk Ün-iversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi 53 (2007) 53-101.
  • Demir, Ziya. Osmanlı Müfessirleri (XII-XVI. yy. Arası). İstanbul: Ensar Yayınları, 2006.
  • Fazlıoğlu, İhsan. “Osmanlı Döneminde ‘Bilim’ Alanındaki Türkçe Telif ve Tercüme Eserlerin Türkçe Oluş Nedenleri ve Bu Eserlerin Dil Bilincinin Oluşumundaki Yeri ve Önemi”. Nazarî Ufuk: İslâm Türk Felsefe-Bilim Tarihinin Zihin Penceresi. 200-265. İstanbul: Paper-sense Yayınları, 2017.
  • Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb. el-Kâmûs’ul-Muhît. Nşr. Muhammed Naîm el-Arkasûsî. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1413/1993.
  • Güloğlu, Nazife Vildan. “Bir Babadan Oğluna En Güzel Hediye: Cevâhirü’l-esdâf”, Osmanlı Döneminde Tefsir. ed. Hidayet Aydar vd. 1/25-48. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
  • Hamidullah, Muhammed. Kur’an-ı Kerim Tarihi-Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Terceme ve Tefsirleri Bibliyo-grafyası. trc. Mehmet Sait Mutlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991.
  • Hatiboğlu, İbrahim. “İsrâiliyat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/195-199. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
  • Kâtib Çelebi. Keşfü’z-zunûn. 2 Cilt. İstanbul: 1390/1971.
  • Kurân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. çev. Ali Özek vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
  • Küçük, Hülya - Ceyhan, Semih. “Râbia el-Adeviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34/380-382. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Ahmet Vanlıoğlu vd. 18 Cilt. İstanbul: Dârü’l-Mîzân, 1425/2005.
  • Muhâsibî, Hâris b. Esed. Fehmü’l-Kur’ân ve meânîhi. thk. Hüseyin Kuvvetlî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1391/1971.
  • Muhsin, Ahmed Lefte. “en-Nebiyyü Hızkıyâl fî’l-esri’l-bâbilî min hılâli’l-Kütübi’l-Mukaddese”. Researchgate (Erişim 1 Kasım 2020). https://www.researchgate.net/publication/325551430_dwr
  • Özkan, Mustafa. “Eski Anadolu Türkçesi Döneminde Yapılmış Kur’an Tercümeleri”. Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar. ed. Bilal Gökkır vd. 517-558. İstanbul: İlim Yayma Vak-fı Yayınları, 2010.
  • Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm/Tefsîru Ebi’l-Leys es-Semerkandî. thk. Ali Muhammed Muavvıd vd. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, 1422/2002.
  • et-Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. XV Cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1988.
  • Topaloğlu, Ahmet. Cevâhirü’l-asdâf: Giriş-Metin-Sözlük. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Doçentlik Tezi, 1982.
  • Topaloğlu, Ahmet. “Kur’an-ı Kerim’in İlk Türkçe Tercümeleri ve Cevâhirü’l-asdâf”. Türk Dü-nyası Araştırmaları 27 (1983), 58-66.
  • Topaloğlu, Ahmet. “Cevâhirü’l-asdâf Üzerinde Yapılan Çalışmalar ve Zajaczkowski’nin Eseri”. Türklük Araştırmaları Dergisi 2 (1986), 161-183.
  • Yazıcı, İshak. “Semerkandî, Ebü’l-Leys”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 473-475. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
  • Yazıcı, İshak. Ebu’l-Leys es-Semerkandî Hayatı Eserleri ve Tefsirdeki Metodu. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 1982.
  • Yelten, Muhammet. “Anadolu Sahasında Yapılmış Sure Tefsirleri ve Bu Tefsirlerin Türk Dili Açısından Önemi”. İlmî Araştırmalar 9 (2000): 249-254.
  • Yıldız, Sâkıp. “Osmanlı Tefsir Hareketine Toplu Bir Bakış”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/ 2 (1987): 1-8.
  • Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-Mufessirûn. 3 cilt. Kâhire: Mektebetü vehbe, ts.

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 3, 144 - 164, 20.12.2020

Nazife Vildan Güloğlu

https://doi.org/10.31121/tader.770642

Öz

Cavāhir al-asdāf is a concise tafsir written for İbrahim Çelebi, son of İsfendiyar Bey, one of the rulers of Candaroğulları Beylik (Jandarids). The work is estimated to be the first complete tafsir written in Anato-lian Turkish in the early 15th century. There exist Turkish interlinear translations of the Quran and in-terpretations of surah or verses written before this work. When compared to these, Cavāhir al-asdāf has an original structure in terms of both the verse translation technique and the tafsir method. In Cevâhirü'l-asdâf, it is seen that the whole of the Quran is interpreted, that the parts of the verses are given a whole meaning, and where necessary, the explanations of the verses are made in a short and understandable language. Cavāhir al-asdāf is rather short and simple compared to the Tafsīr al-Samarqandī translations that are supposed to have been written after it. That may be the reason why it has been favored by the pub-lic and there are many copies of it in libraries. This tafsir has so far been the subject of several studies in terms of Turkish language. On the other hand, Cavāhir al-asdāf needs to be examined in terms of the science of tafsir/exegesis. Our study aims at contributing to the investigations made in this field. To this end, the study, first of all, submits information on the reason why Cavāhir al-asdāf was written, the addressee of the work, the time it was written, its sources, influences and style. The study, then, dis-cusses how the method of tafsir is used, and thus attempts to determine the place and importance of the work among the tafsir studies done in Anatolia.

Anahtar Kelimeler

Tafsir Cavāhir al-asdāf, Translation, Meaning Candaroğulları (Jandarids)

Kaynakça

  • Ahundova, Sevinç. Eski Anadolu Türkçesi Alanında Yapılmış Olan Kur’ân Tercümesi Cevâhirü’l-asdâf Üzerine Dil İncelemesi. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012. Aydar, Hidayet. “Türklerde Kur’an Çalışmaları”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 0/1 (Nisan 2012), 159-235.
  • Birışık, Abdulhamit. “Osmanlı’nın Genişleme Döneminde İznik Yöresinde Tefsir Çalışmaları ve Mûsâ İznikî”. Uluslararası İznik Sempozyumu (5-7 Eylül 2005). 411-427. İstanbul, ts.
  • Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. nşr. Muhammed es-Sâdık Kamhâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1412/1992.
  • Cevâhirü’l-asdâf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 171, 1b-.239a.
  • Cevâhirü’l-asdâf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hasan Hüsnü Paşa, 51, 1a-327b.
  • Cevâhirü’l-asdâf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hüsrev Paşa, 17, 1b-446a.
  • Cevâhirü’l-asdâf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Kılıç Ali Paşa, 78, 1b-326a.
  • Cevâhirü’l-asdâf (İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 3788, 2a-342b.
  • Çetin, Abdülbaki. “Ebu’l-Leys Semerkandî Tefsirinin Türkçe Tercümesi Üzerine”. Selçuk Ün-iversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi 53 (2007) 53-101.
  • Demir, Ziya. Osmanlı Müfessirleri (XII-XVI. yy. Arası). İstanbul: Ensar Yayınları, 2006.
  • Fazlıoğlu, İhsan. “Osmanlı Döneminde ‘Bilim’ Alanındaki Türkçe Telif ve Tercüme Eserlerin Türkçe Oluş Nedenleri ve Bu Eserlerin Dil Bilincinin Oluşumundaki Yeri ve Önemi”. Nazarî Ufuk: İslâm Türk Felsefe-Bilim Tarihinin Zihin Penceresi. 200-265. İstanbul: Paper-sense Yayınları, 2017.
  • Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb. el-Kâmûs’ul-Muhît. Nşr. Muhammed Naîm el-Arkasûsî. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1413/1993.
  • Güloğlu, Nazife Vildan. “Bir Babadan Oğluna En Güzel Hediye: Cevâhirü’l-esdâf”, Osmanlı Döneminde Tefsir. ed. Hidayet Aydar vd. 1/25-48. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
  • Hamidullah, Muhammed. Kur’an-ı Kerim Tarihi-Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Terceme ve Tefsirleri Bibliyo-grafyası. trc. Mehmet Sait Mutlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991.
  • Hatiboğlu, İbrahim. “İsrâiliyat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/195-199. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
  • Kâtib Çelebi. Keşfü’z-zunûn. 2 Cilt. İstanbul: 1390/1971.
  • Kurân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. çev. Ali Özek vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
  • Küçük, Hülya - Ceyhan, Semih. “Râbia el-Adeviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34/380-382. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Ahmet Vanlıoğlu vd. 18 Cilt. İstanbul: Dârü’l-Mîzân, 1425/2005.
  • Muhâsibî, Hâris b. Esed. Fehmü’l-Kur’ân ve meânîhi. thk. Hüseyin Kuvvetlî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1391/1971.
  • Muhsin, Ahmed Lefte. “en-Nebiyyü Hızkıyâl fî’l-esri’l-bâbilî min hılâli’l-Kütübi’l-Mukaddese”. Researchgate (Erişim 1 Kasım 2020). https://www.researchgate.net/publication/325551430_dwr
  • Özkan, Mustafa. “Eski Anadolu Türkçesi Döneminde Yapılmış Kur’an Tercümeleri”. Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar. ed. Bilal Gökkır vd. 517-558. İstanbul: İlim Yayma Vak-fı Yayınları, 2010.
  • Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm/Tefsîru Ebi’l-Leys es-Semerkandî. thk. Ali Muhammed Muavvıd vd. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, 1422/2002.
  • et-Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. XV Cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1988.
  • Topaloğlu, Ahmet. Cevâhirü’l-asdâf: Giriş-Metin-Sözlük. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Doçentlik Tezi, 1982.
  • Topaloğlu, Ahmet. “Kur’an-ı Kerim’in İlk Türkçe Tercümeleri ve Cevâhirü’l-asdâf”. Türk Dü-nyası Araştırmaları 27 (1983), 58-66.
  • Topaloğlu, Ahmet. “Cevâhirü’l-asdâf Üzerinde Yapılan Çalışmalar ve Zajaczkowski’nin Eseri”. Türklük Araştırmaları Dergisi 2 (1986), 161-183.
  • Yazıcı, İshak. “Semerkandî, Ebü’l-Leys”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 473-475. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
  • Yazıcı, İshak. Ebu’l-Leys es-Semerkandî Hayatı Eserleri ve Tefsirdeki Metodu. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 1982.
  • Yelten, Muhammet. “Anadolu Sahasında Yapılmış Sure Tefsirleri ve Bu Tefsirlerin Türk Dili Açısından Önemi”. İlmî Araştırmalar 9 (2000): 249-254.
  • Yıldız, Sâkıp. “Osmanlı Tefsir Hareketine Toplu Bir Bakış”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/ 2 (1987): 1-8.
  • Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-Mufessirûn. 3 cilt. Kâhire: Mektebetü vehbe, ts.
Toplam 32 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Din Araştırmaları
Bölüm ARAŞTIRMA MAKALESİ
Yazarlar

Nazife Vildan Güloğlu 0000-0001-7126-7691

Yayımlanma Tarihi 20 Aralık 2020
Gönderilme Tarihi 17 Temmuz 2020
Kabul Tarihi 20 Kasım 2020
Yayımlandığı Sayı Yıl 2020 Cilt: 4 Sayı: 3

Kaynak Göster

APA Güloğlu, N. V. (2020). Cevâhirü’l-Asdâf ve Tefsir Tekniği. Tefsir Araştırmaları Dergisi, 4(3), 144-164. https://doi.org/10.31121/tader.770642
AMA Güloğlu NV. Cevâhirü’l-Asdâf ve Tefsir Tekniği. TADER. Aralık 2020;4(3):144-164. doi:10.31121/tader.770642
Chicago Güloğlu, Nazife Vildan. “Cevâhirü’l-Asdâf Ve Tefsir Tekniği”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 4, sy. 3 (Aralık 2020): 144-64. https://doi.org/10.31121/tader.770642.
EndNote Güloğlu NV (01 Aralık 2020) Cevâhirü’l-Asdâf ve Tefsir Tekniği. Tefsir Araştırmaları Dergisi 4 3 144–164.
IEEE N. V. Güloğlu, “Cevâhirü’l-Asdâf ve Tefsir Tekniği”, TADER, c. 4, sy. 3, ss. 144–164, 2020, doi: 10.31121/tader.770642.
ISNAD Güloğlu, Nazife Vildan. “Cevâhirü’l-Asdâf Ve Tefsir Tekniği”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 4/3 (Aralık 2020), 144-164. https://doi.org/10.31121/tader.770642.
JAMA Güloğlu NV. Cevâhirü’l-Asdâf ve Tefsir Tekniği. TADER. 2020;4:144–164.
MLA Güloğlu, Nazife Vildan. “Cevâhirü’l-Asdâf Ve Tefsir Tekniği”. Tefsir Araştırmaları Dergisi, c. 4, sy. 3, 2020, ss. 144-6, doi:10.31121/tader.770642.
Vancouver Güloğlu NV. Cevâhirü’l-Asdâf ve Tefsir Tekniği. TADER. 2020;4(3):144-6.
 Kapak Resmi İndir
Tefsir Araştırmaları Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.