İlahiyat Fakültelerinde Hitabet ve Meslekî Uygulama Dersinin Sorunları ve Öneriler -Tilavet Yetkinliği Çerçevesinde-

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 104 - 121, 31.12.2024

Hasan Hüseyin Havuz

Öz

İlahiyat Fakültelerinin en önemli görevlerinden biri mesleğe eleman yetiştirmektir. Bu çerçevede mezunların çoğunluğu Diyanet İşleri Başkanlığında imam, müezzin ve Kur’ân kursu öğreticisi, Millî Eğitim Bakanlığında din dersi, İHL meslek dersleri öğretmeni olarak görev almaktadır. Bu kurumlarda görev yapmada en temel yetkinlik Kur’ân tilaveti ve buna bağlı olarak meslekî uygulamada âyet ve dua metinlerinin usûlüne uygun okunması gelmektedir. Bu da genel olarak “Hitabet ve Meslekî Uygulama” olarak adlandırılan dersin temel konusudur. Söz konusu dersin konusu, dini hitabet konularını içerecek şekilde geniş çerçevededir. Bu nedenle meslekî yeterliliğin en önemli ayağı olan bu ders verimli şekilde uygulanamamaktadır. Dolayısıyla temel din hizmetlerinde Kur’ân/dua tilaveti ve öğreticiliğini yeterli düzeyde yapamayan mezunlar verilmektedir. Halbuki ilahiyat mezunu hangi kurumda görev yaparsa yapsın asgari düzeyde din hizmetleri alanında meslekî uygulama yapması/yapabilmesi ilahiyatçı kimliğinin gereğidir. Bunun en temel çözümü, Kur’ân okuma yetkinliği sağlayacak şekilde İlahiyat Fakültelerine giriş yeterliliği aranmasıdır. Ancak köklü sistem sorunu çözülemese bile mevcut durumda oluşturulacak müfredat, ders içeriği ve sağlıklı ders ortamı ile asgari yeterliliğin belli oranda sağlanması mümkündür. Bu çalışmada söz konusu görevlerde Kur’ân ve dua tilavetinin önemi, fakültelerde bu dersin müfredat, uygulama durumu, dersin mevcut ilahiyat sisteminde imamlık-müezzinlik kapsamında olması gerektiği ifade edilmektedir. Ayrıca ilahiyatların bölümleşmesi veya seçmeli derslerin yaygınlaştırılması durumunda Kur’ân kursu öğretim yöntemleri, vaizlik, manevî danışmanlık vb. diğer din hizmeti alanlarına hitap eden derslerin olabileceği belirtilmiştir. Çalışma yapılırken uzun süre gözlem, uygulama yapılmış ve ilahiyat, müfredat ve din hizmetlerine dair literatür taranmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kıraat İlmi, İlahiyat Fakültesi, Din Hizmetleri, Hitabet ve Meslekî Uygulama, İmamlık-Müezzinlik, Tilavet Yetkinliği

Problems and Suggestions of Rhetoric al-Khitāba (Oratory) and Professional Practice Course in Theology Faculties - In the Context of Recitation Sufficiency –

Öz

One of the most important duties of the Faculties of Theology is to train personnel for the profession. In this context, the majority of the graduates work as imāms, muezzins and Qur’ān Course instructors in the Presidency of Religious Affairs, religion teacher and Imām Hatip High School Vocational Courses teachers in the Ministry of National Education. The most basic sufficiency in working in these institutions is the recitation of the Qur’ān and the proper reading of verses and prayer texts in professional practice. This is the main subject of the course generally called " al-Khitāba (oratory) Professional Practice". The subject of the course in question is broad, including religious oratory issues. It is difficult to say that this course, which is the basis of professional sufficiency, can be applied efficiently. Graduates who cannot perform the duties of imāmate-muezzin, Qur’ān/prayer recitation and teaching at a sufficient level are given. The most basic solution to this is to solve the problem of entrance qualification to the Faculty of Theology by providing the sufficiency to read the Qur’ān. However, even if the deep-rooted system problem cannot be solved, it is possible to achieve minimum proficiency to a certain extent with the current curriculum, course content and healthy course environment. In this study, it is stated that the importance of Qur’ān and prayer recitation in these duties, the curriculum and application status of this course in faculties, and that the course should be within the scope of imāmate-muezzinship in the current theology system. In addition, in case the theologies are departmentalized or elective courses are expanded, Qur’ān course teaching methods, preaching, spiritual counseling, etc. It has been stated that there may be courses addressing other areas of religious service. While carrying out the study, systematic observation and practice were carried out for a long time and literature on theology, curriculum and religious services was scanned.

Anahtar Kelimeler

The Science of Qirāʾāt, Faculty of Theology, Religious Services, al-Khitāba (Oratory) Professional Practice, İmāmate-Muezzins, Sufficiency in Recitation

مشكلات ومقترحات مقرر درس الخطابة والممارسة المهنية في كليات اللاهيات (في اطار كفاءة التلاوة)

Öz

من أهم واجبات كليات الالاهيات تدريب الموظفين. وفي هذا السياق، يعمل غالبية الخريجين كأئمة ومؤذنين ومعلمي دورات القرآن الكريم في رئاسة الشؤون الدينية، ومدرسين دينيين في وزارة التربية الوطنية، ومدرسي الدورات المهنية في مدارس الإمام الخطيب الثانوية. إن الكفاءة الأساسية في العمل في هذه المؤسسات هي تلاوة القرآن الكريم وبالتالي القراءة الصحيحة للآيات ونصوص الأدعية في الممارسة المهنية. هذا هو الموضوع الرئيسي للدورة الذي يسمى عمومًا "الخطابة والممارسة المهنية". موضوع هذه الدرس واسع جدًا، بما في ذلك الموضوعات الخطابية الدينية. ولهذا السبب فإن هذا المقرر الذي هو أساس المهنة لا يمكن تطبيقه بكفاءة. ولذلك، يتم تخريج الطلاب الذين لا يجيدون العمل إمامًا ومؤذنًا وتلاوة القرآن الكريم وتعليمه. ومع ذلك، يجب أن يكون خريج اللاهيات قادرًا على ممارسة المهنة في مجال الخدمات الدينية. والحل الأساسي لذلك هو تحسين شروط القبول في كلية للاهيات لضمان الكفاءة في قراءة القرآن. ومع ذلك، في الوضع الحالي، من الممكن تحقيق الحد الأدنى من الكفاءة إلى حد ما في المنهج الدراسي ومحتوى الدورة وبيئة الفصل الدراسي الصحية. في هذه الدراسة، يتم توضيح أهمية تلاوة القرآن والصلاة في الواجبات المهنية، والمناهج الدراسية وحالة التطبيق لهذا المقرر في الكليات، وحقيقة أن المقرر يجب أن يكون ضمن نطاق الإمام المؤذن في الوضع الحالي. بالإضافة إلى ذلك، فقد ذكر أنه في حالة وجود تقسيم أو توسيع المقررات دروس اختيارية، فقد تكون هناك دورات تتناول مجالات أخرى من الخدمة الدينية مثل أساليب تعليم القرآن، والوعظ، والإرشاد الروحي. أثناء إجراء الدراسة، تم إجراء المراقبة والممارسة المنهجية لفترة طويلة وتم فحص الأعمال المتعلقة باللاهيات والمناهج والخدمات الدينية.

Anahtar Kelimeler

علم القراءة, كلية الاهيات, الخدمات الدينية, درس الخطابة والممارسة المهنية, الامامة والاقامة, كفاؤة التلاوة

Kaynakça

• Acar, Mehmet Maşuk - Genç, Muhammet Fatih. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Kur’ân Okuma ve Tecvid Dersine Karşı Tutumları (Kocaeli Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Örneği)”. Kocaeli İlahiyat Dergisi 6/2 (2022), 605-630.
• AÜİF, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi. “Ders Müfredatları”. Erişim 17.07.2023. http://www.divinity.ankara.edu.tr/2022/08/08/ders-mufredatlari-2022-2023/
• Aşıkoğlu, Nevzat Yaşar. “İlahiyat Fakültelerinin Eğitim Öğretime Katkıları ve Kaliteye Yolculuk”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (2005), 1-9.
• Aydın, M. Şevki. “İlahiyat Lisans Programının Amaç Sorunu”. Türkiye’de Yüksek Din Eğitimi Sorunları, Yeniden Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu, 19-25.
• Aydın, M. Şevki. “Müzakereler (Cağfer Karadaş)”. Bugünün İlahiyatı Nasıl Olmalı? -Sorunlar ve Çözümler-. ed. Süleyman Akyürek. 284-286. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Aydın, Yunus - Karasu, Teceli. “Yükseköğretimde Uygulamalı Eğitimler Çerçeve Yönetmeliği Programı Kapsamında Kur’an Kurslarında Yapılan Staj Programının Değerlendirilmesi”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (Bahar 2022), 119-137.
• Bayyiğit, Mehmet - Çanakçı, Ahmet Ali. “Yüksek Din Öğretimi Kurumlarında Bölümleşme Sorunu”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10/26 (Nisan 2021), 369-400.
• BUÜ, Bursa Uludağ Üniversitesi. “Din Hizmetleri Uygulaması Yönergesi”. Erişim 18 Nisan 2024. https://uludag.edu.tr/ilahiyat/konu/view?id=10413&title=din-hizmetleri-uygulamasi-yonergesi
• BUÜ, Bursa Uludağ Üniversitesi. “Bilgi Paketi & Ders Kataloğu”, Erişim 29 Ağustos 2024. https://bilgipaketi.uludag.edu.tr/Programlar/Detay/78?AyID=28
• Buyrukçu, Ramazan. “Türkiye’de Din Görevlisi Yetiştirme Problemi ve Çözüm Önerileri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47/2 (2006), 99-126.
• Demir, Ömer. “İlahiyat Son Sınıf Öğrencilerinin Dini Hitabet Yeterlikleri DİB ve Din Görevlileri ve Din Hizmetleri ile İlgili Görüşleri”. Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (2019), 79-115.
• Demir, Ömer. “İmam Hatip Liselerinde Hitabet ve Meslekî Uygulama Dersi Öğretimi ve Meslekî Uygulamalar”. EKEV Akademi Dergisi 17/57 (2013), 503-524.
• Demircan, Adnan. “Müzakereler (Mustafa Öztürk)”. Bugünün İlahiyatı Nasıl Olmalı? -Sorunlar ve Çözümler-. ed. Süleyman Akyürek. 61-62. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Diyanet Akademisi Aday Din Görevlileri Mesleki Eğitim Programı 2023 (İmam-Hatip)”. Erişim 28 Aralık 2023. https://diyanetakademi.diyanet.gov.tr/sayfa/465 DÜ, Dicle Üniversitesi. “2022-2023 Öğretim Yılı Hitabet ve Mesleki Uygulama Etkinlikleri”. Erişim 2 Temmuz 2024. https://www.dicle.edu.tr/tr/etkinlikler/2022-2023-ogretim-yili-hitabet-ve-mesleki-uygulama-etkinlikleri-2237
• Dögüş, Necati. “Osmanlı Devleti’nde İmamların Eğitimi”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 19/3 (2022), 1523-1538.
• Erdoğan, Ferhat. Din Görevlileri İlmihalli Dua Rehberi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2022.
• ERÜ, Erciyes Üniversitesi. “Müfredat Dersleri ve AKTS Kredileri”. Erişim 16 Nisan 2024. https://dbp.erciyes.edu.tr/Program/P3.aspx?Fak=104&lang=0&Pro=104011
• Furat, Ayşe Zişan. “Tilavet yeterliliğin dışında diğer yeterlilikler için bk. Nitelikli Din Görevlisi Yetiştirmede İlahiyat Fakültelerinde Sürdürülen Eğitim‐Öğretim Faaliyetlerinin Yeterliliği: İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Konu Hakkındaki Düşünceleri”. Marife (Bahar 2012), 83-110.
• Gökdemir, Ahmet. “Kur’ân Okuma ve Tecvid Derslerinde Karşılaşılan Problemler (Kırklareli Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Örneği)”. İlahiyat Fakültelerinde Kur’ân Eğitimi ve Öğretimi (Sorunlar-Çözümler-Yöntemler), 17-42.
• Gül, Ali Rıza. “Yüksek Din Eğitimi Kurumlarında Değişim ve Yenilenmenin Gerekçeleri”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (2016), 7-37.
• Havuz, Hasan Hüseyin. “İmam Hatip Lisesi Kur’an-ı Kerim Dersi Müfredatının Meslekî Öğretim Açısından İşlevselliği -Yapısal Sorunlar ve Öneriler”. Mevzu/sosyal bilimler dergisi 11 (2024), 81-123.
• İlhan, Elif. “Mezunlar Anlatıyor: Üniversite Geneli Seçmeli Dersler Zaman Kaybı mı Yoksa Geleceğe Yatırım mı?” Millî Eğitim 51/236 (2022), 3563-3592.
• Kara, Mustafa vd. “Hitabet ve Meslekî Uygulama Derslerinin Öğrenci Gelişimine Katkı Düzeylerinin İncelenmesi (Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Örneği)”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2023), 738-767.
• Kara, Mustafa vd., “‘Hitabet ve Meslekî Uygulama’ Dersleri Müfredatına İlişkin Öğrenci Görüşlerinin İncelenmesi (OMÜ İlahiyat Fakültesi Örneği)”, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/25 (2024), 134-171.
• Kara, Ömer - Polat, Selahattin. “Müzakereler (Cağfer Karadaş)”. Bugünün İlahiyatı Nasıl Olmalı? -Sorunlar ve Çözümler-. ed. Süleyman Akyürek. 293-296. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Karadaş, Cağfer. “İlahiyat Lisans Programının Değerlendirilmesi”. Bugünün İlahiyatı Nasıl Olmalı? -Sorunlar ve Çözümler-. 205-265. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Keyifli, Şükrü. “Dinî İletişim Yeterliği Açısından Hitabet ve Meslekî Uygulamalar Dersi ile İlgili Araştırma”. Talim: Journal of Education in Muslim Societies and Communities 1/2 (2017), 257-292.
• Kızılaslan, İshak. “İngilizce İlahiyat Programı’ndaki Kur’an-ı Kerim Derslerinin Uygulanmasında Karşılaşılan Problemler (Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Örneği)”. Türkiye’de Kur’an ve Kıraat Eğitimi. ed. Ahmet Gökdemir. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2021.
• Kılıçarslan, Hatice. İmam Hatip Liseleri ile İlahiyat Fakültelerinde Hitabet ve Mesleki Uygulama Dersinde Karşılaşılan Güçlüklere İlişkin Görüşlerin İncelenmesi. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Kiriş, Hacı Mustafa. “Diyanet İşleri Başkanlığı Personel Yeterlikleri Bağlamında İlahiyat Fakültesi Lisans Programlarının İşlevselliği”. CUJOSS 42/2 (2018), 47-76.
• Kiriş, Hacı Mustafa. “İlahiyat Fakültelerinde Okutulan Hitabet Ve Meslekî Uygulama Dersinin Din Hizmetlerine Katkısı Bağlamında Başarısına İlişkin Bir Değerlendirme”. TOBİDER International Journal of Social Sciences 7/3 (2023), 281-291.
• Kiriş, Hacı Mustafa. “Yaygın Din Eğitimi Alanında Önemli Bir Meslek Olarak İmam-Hatiplik ve Statüsü”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (2022), 249-275.
• Kocaman, Kasım. “Türkiye’de Din Hizmetleri Bağlamında Yüksek Din Öğretiminde Meslekî Uygulama”. Turkish Studies 14/4 (2019), 2526-2545.
• Koç, Ahmet. “İlahiyat Lisans Programı ve Mezunlarının İstihdam Sorunları Üzerine Bazı Mülahazalar”. Türkiye’de Yüksek Din Eğitimi Sorunları, Yeniden Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu, 277-284.
• Korkmaz, Mehmet. “Vaizlik Eğitimi Açısından İlahiyat Lisans Programlarının Değerlendirilmesi ve Bir Sertifika Programı Önerisi”. Vaaz ve Vaizlik Sempozyumu II (17-18 Aralık 2011, Ankara). 335-354. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Korukçu, Adem. “Dini Hitabet Dersi Bağlamında İlahiyat Fakültelerinde Vaizlik Eğitimi”. Vaaz ve Vaizlik Sempozyumu II (2013), 366-384.
• Korukçu, Adem. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin İlahiyat Fakültelerinde Vaizlik Eğitimi”. Değerler Eğitimi Dergisi 10/23 (2012), 157-179.
• Korukçu, Adem. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Seçmeli Ders Tercihlerini Etkileyen Faktörler”. Değerler Eğitimi Dergisi 10/23 (2012), 157-179.
• Koyuncu, Recep. “Kur’an Okuma ve Tecvid Dersi Bağlamında Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri”. İlahiyat Fakültelerinde Kur’ân Eğitim ve Öğretimi. 121-148. İstanbul: Ravza Yayınları, 2019.
• Kutlu, Sönmez. “Müzâkereler (Cağfer Karadaş)”. Bugünün İlahiyatı Nasıl Olmalı? -Sorunlar ve Çözümler-. ed. Süleyman Akyürek. 297-300. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• MEB, Millî Eğitim Bakanlığı. “Anadolu İmam Hatip Liseleri Kur’an-ı Kerim Dersi 9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı”. Erişim 5 Mart 2023. https://dogm.meb.gov.tr/www/ogretim-programlari/icerik/14 MÜİF, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi. “Ders Programları/İçerikleri”. Erişim 17.07.2023. https://ilahiyat.marmara.edu.tr/ogrenci/ders-programlari-icerikleri
• Onay, Ahmet. “Yüksek Din Öğretiminde Nitelik veya Amaç Sorunu”. Yüksek Din Öğretimi. ed. Z. Şeyma Altın. 95-103. İstanbul: Dem Yayınları, ts.
• OMÜİF, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi. “Dersler ve İçerikleri”. Erişim 17.07.2023. https://ilahiyat.omu.edu.tr/tr/ogrenci/dersler-ve-icerikleri Öcal, Mustafa. “Bölümleşmiş Yüksek Din Öğretimi Uluslararası İslâmî İlimler Üniversitesi ve Uluslararası İslâm Kültür ve Medeniyeti Üniversitesi”. Yüksek Din Öğretimi. ed. Z. Şeyma Altın. 329-347. İstanbul: Dem Yayınları, ts.
• Özcan, Mevlüt. Din Görevlisinin El Kitabı. İstanbul: Sabır Yayınları, 2005.
• Özdemir, Saadettin. “Din Hizmetleri Alanındaki Hizmet Kalitesinin Artmasında İlahiyat/İslami İlimler Fakültelerinin Program Çeşitliliğinin Rolü”. Yüksek Din Öğretimi. ed. Z. Şeyma Altın. 399-422. İstanbul: Dem Yayınları, ts.
• Özdemir, Saadettin. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin İlahiyat Programı ile İlgili Görüşleri: SDÜ İlahiyat Örneği”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/13 (2019), 1-33.
• Öztürk, Mustafa. “İlahiyatın adı ve amaçları ne olmalıdır?” Bugünün İlahiyatı Nasıl Olmalı? -Sorunlar ve Çözümler-. 29-61. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• PAÜ, Pamukkale Üniversitesi “Hitabet ve Mesleki Uygulama Dersi İçin Öğrenci-Danışman ve Yer Bilgileri”. Erişim 3 Mart 2024. https://www.pau.edu.tr/ilahiyat/tr/haber/hitabet-ve-mesleki-uygulama-dersi-icin-ogrenci-danisman-ve-yer-bilgileri
• RTEÜ, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi. “Bilgi Paketi Ders Programı”. Erişim 17.07.2023. https://dis.erdogan.edu.tr/tr/page/ders-programlari/1314
• Selçuk, Mualla. “Dinî Hitabet Uygulamalarımız”. İslami Araştırmalar 5/3 (Temmuz 1991), 165-174.
• Taşpınar, Kadir. “Kur’an-ı Kerim Okuma ve Tecvid Dersi Müfredatının Öğrenci Başarısı Üzerindeki Etkisine Dair Bir Değerlendirme (RTEÜ İlahiyat Fakültesi Örneği)”. İlahiyat Fakültelerinde Kur’ân Eğitim ve Öğretimi. 103-120. İstanbul: Ravza Yayınları, 2019.
• Tetik, Hayati. “Osmanlılardan Günümüze İmam-Hatiplik”. Diyanet İlmi Dergi 37/3 (2000), 123-128.
• TİMAV, Türkiye İmamhatipliler Vakfı. "Din Öğretiminde Kalite Çalıştayları-3". İmam Hatiplerde Meslekî Müfredat ve Program Çeşitliliği. 27-28 Ocak 2017, s. 15. https://timav.org.tr/basin-bulteni/imam-hatiplerde-mesleki-mufredat-ve-program-cesitliligi-calistayi-yapildi/
• Tut, Faruk. Osmanlılar’da İmam Hatiplik Müessesesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1991.
• TÜİF, Trabzon Üniversitesi İlahiyat Fakültesi. “Ders İçerikleri”. Erişim 17.07.2023. https://ilahiyat.trabzon.edu.tr/S/4656/ders-icerikleri
• Uçar, Recep - Bozkurt, Mustafa. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Dini Hitabet Öz Yeterlik Algılarına Yönelik Bir Araştırma”. Marife: Bilimsel Birikim (Marife: Dini Araştırmalar Dergisi) 21/2 (2021), 1109-1121.
• UÜİİF, Uşak Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi. “Ders Planları ve Ders İçerikleri”. Erişim 17.07.2023. https://islamiilimler.usak.edu.tr/menu/6387
• Uyanık, Mevlüt. “Müzâkereler (Mustafa Öztürk)”. Bugünün İlahiyatı Nasıl Olmalı? -Sorunlar ve Çözümler-. ed. Süleyman Akyürek. 93-98. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Yaman, Ahmet. “Müzâkereler (Mustafa Öztürk)”. Bugünün İlahiyatı Nasıl Olmalı? -Sorunlar ve Çözümler-. ed. Süleyman Akyürek. 62-72. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Yaran, Cafer Sadık. İlahiyatçıklık ve din Görevliliği Meslek Ahlakı. İstanbul: Ensar Yayınları, 2. Baskı, 2019. Yılmaz, Hasan Kamil. “Din Görevlisinde Bulunması Gereken Nitelikler”. Din Görevlisi Rehberi. Anakara: DİB Yayınları, 2. Baskı, 2015.
• Yılmaz, Mustafa. “Hitabet ve Mesleki Uygulama Dersi Öğretim Yöntemleri”, İmam Hatip Liselerinde Meslek Dersleri Öğretimi Nasıl Olmalıdır?. İstanbul: Dem Yayınları, 2006.
• Yılmaz, Nazif. “İmam Hatip Liselerinde Hitabet Dersi Öğretim Yöntemleri”. İmam Hatip Liselerinde Meslek Dersleri Öğretimi Nasıl Olmalıdır?. İstanbul: Dem Yayınları, 2006.
• YÖK, Yüksek Öğretim Kurulu. “Türkiye Yükseköğretim Yeterlilikleri Çerçevesi”. Erişim 1 Temmuz 2024. http://www.tyyc.yok.gov.tr/?pid=38