Şemseddin es-Semerkandî’de Bilginin Tanımı Problemi

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 161 - 183, 30.06.2022

Mehdi Cengiz

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1085871

Öz

Bilginin tanımı problemi kelâm ve felsefe geleneklerinde tartışılmış, özel-likle mantık tanım teorisinin kelâm disiplinine dâhil olması ile birlikte müte-kaddimûn döneminde ortaya konan tarifler sonraki dönem düşünürler tara-fından tenkit edilmiştir. Temelde bilginin zarûrî mi yoksa kesbî mi olduğu sorunu etrafında şekillenen bu tartışmaya dâhil olan Şemseddin es-Semerkandî (ö. 722/1322), gerek İbn Sînâ’nın el-İşârât ve’t-tenbîhât’ına yazdığı şerhte gerekse kelâm disiplini ile ilgili kaleme aldığı el-Meârif adlı eserinde tanımın çeşitleri ve özellikleri hakkında bilgi vermiştir. Ayrıca bilginin tanımlanıp tanımlanamayacağı sorununu da inceleyen Semerkandî, Fahreddin er-Râzî (ö. 606/1210) gibi bilginin anlamının çok açık olduğunu öne sürmüştür. Bu çerçevede İbn Sînâ (ö. 428/1037) özelinde Meşşâî geleneğin ortaya koyduğu bilgi tanımını eleştiren Semerkandî, bilginin varlıksal ve yokluksal tanımlarını belirleyip bunları tenkit etmiştir. Bu çalışma İbn Sînâ’nın temellerini kurduğu ideal tanım nazariyesinin Semerkandî tarafından nasıl ele alındığını ve bunun üzerinden Semerkandî’ye göre bilginin tanımı problemini konu edinmektedir. Ayrıca bu makale ile Semerkandî’nin bilgiyi tanımlamadığı öne sürülmüştür. Bu doğrultuda makalenin girişinde Semerkandî öncesi kelâm geleneğinde bilginin tanımı tartışmalarına ve konunun taraflarına yer verilmiştir. Ardından Semerkandî’ye göre ideal tanımın özelliklerinin belirlendiği bu makalede onun bilgiyi tanımlayıp tanımlamadığı da incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Felsefe, Kelâm, Bilgi, Tanım, İbn Sînâ, Fahreddin er-Râzî.

The Problem of Definition of Knowledge in Shams al-Dīn al-Samarqandī

Öz

The problem of definition of knowledge has been discussed in the tradi-tion of kalām and philosophy. Especially with the inclusion of logic definition theory in the discipline of kalām, the definitions put forward were criticized by later thinkers. Shams al-Dīn al-Samarqandī (d. 722/1322), who was included in this discussion, which was mainly shaped around the question of whether knowledge is necessary (ḍarūrī) or acquired (kasbī), wrote the ideal definition and features in al-Meārif and commentary of Avicenna’s al-Ishārāt wa altanbīhāt. In addition, Shams al-Dīn al-Samarqandī examined the problem of whether knowledge can be defined and -like Fakhr al-Dīn al-Rāzī (d. 606/1210)- argued that the meaning of knowledge is very clear. In this context, Shams al-Dīn al-Samarqandī, who criticizes the definition of knowledge put forward by the Peripatetic tradition in particular Avicenna (d. 428/1037), determined the ont and non-existent definitions of knowledge and criticized them. This study deals with how the ideal definition theory, which Avicenna founded, was handled by Shams al-Dīn al-Samarqandī and the problem of definition of knowledge according to Shams al-Dīn al-Samarqandī. In addition, with this article, it has been argued that Shams al-Dīn al-Samarqandī did not define knowledge. In this direction, at the beginning of the article, the discussions on the definition of knowledge in the pre-Shams al-Dīn al-Samarqandī kalām tradition and the sides of the issue were examined. Then, in this article, in which the characteristics of the ideal definition according to Shams al-Dīn al-Samarqandī are determined, it is also examined whether he defines knowledge or not.

Anahtar Kelimeler

Philosophy, Kalām, Knowledge, Definition, Avicenna, Fakhr al-Dīn al-Rāzī.

Kaynakça

• Akyüz, Turgut. Fahreddîn er-Râzî’nin el-Mantıku’l-Kebîr’inin tahkik ve incelemesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2017.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu’l-Mevâkıf: Mevâkıf şerhi (metin-çeviri). ed. İbrahim Halil Üçer. çev. Ömer Türker. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meʿâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Ab-dullâh b. Yûsuf. el-Burhân fî uṣûli’l-fıkh. thk. Salah b. Muhammed b. el-Avîda. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1418/1998.
• Erdinç, Ziya. “Teftâzânî’nin Bilginin Tanımlanması Problemine Yaklaşımı”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (2019), 257-286.
• Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Faḍl) Muhammed b. Ömer. Mefâtîḥü’l-ġayb (et-Tefsîrü’l-kebîr). Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 3. Basım, 1420/1999.
• Fahreddin er-Râzî, Ebu Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Muhammed b. Ömer. Meʿâlimu usûli’d-dîn. Kahire: Merkezu’l-Kitâb li’n-Neşr, 2000.
• Fahreddin er-Râzî, Ebu Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Muhammed b. Ömer. Muhassalu efkâri’l-mütekaddimîn ve’l- müteehhırîn mine’l-ʿulemâ ve’l-hükemâ ve’l-mütekellimîn (Telhîsu’l-Muhassal ile birlikte). thk. Taha Abdürraûf Saʿd. Mısır: Mektebü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, ts.
• Ġazzâlî, Ebû Ḥâmid Ḥuccetü’l-İslâm Muḥammed b. Muḥammed. el-Menḫûl min taʿlîkâti’l-uṣûl. thk. Muhammed Hasan Hayto. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 3. Basım, 1419/1998.
• Ġazzâlî, Ebû Ḥâmid Ḥuccetü’l-İslâm Muḥammed b. Muḥammed. el-Müsteṣfâ min ʿilmi’l-usûl. thk. Muhammed Süleyman el-Eşḳar. Beyrut: Müessese-tü’r-Risâle, 1. Basım, 1417/1997.
• İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. er-Risâletü’l-ʿarşiyye fî ḥaḳâiḳi’t-tevḥîd ve is̱bâti’n-nübüvve. thk. İbrahim Halil, ts.
• İbn Sînâ, Ebû Alî Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. Kitâbu’ş-Şifâ (ʿİlmu’n-Nefs). Paris: Patrimoine Arabe Et İslamique, 1988.
• İbnü’t-Tilimsânî, Abdullah b. Muhammed b. Ali el-Fehrî. Şerhu Meʿâlimi usûli’d-dîn. thk. Nizâr Hammâdî. Kahire: Dârü’l-Feth li’d-Dirâse ve’n-Neşr, 1. Basım, 1431/2010.
• Kâtibî, Ebü’l-Hasan Necmeddin Debiran Ali b. Ömer b. Ali. eş-Şemsiyye fi’l-kavaidi’l-mantıkıyye. thk. Mehdi Fazlullah. Beyrut: el-Merkezü’s-Sekâfî el-Arabî, 1998.
• Kâtibî, Ebü’l-Hasan Necmeddin Debiran Ali b. Ömer b. Ali. Şemsiyye risalesi: tahkik, çeviri ve şerh. thk. Ferruh Özpilavcı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Kutbüddin Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed et-Tahtani. Taḥrirü’l-ḳavâ’idi’l-manṭıḳiyye fî şerḥi’r- Risâleti’ş-Şemsiyye. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2014.
• Nesefî, Ebü’l-Muʿîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed el-Hanefî. Tebṣiratü’l-edille fî uṣûli’d-dîn. thk. Hüseyin Atay. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1993.
• Râhûnî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Musa. Tuḥfetü’l-mesûl fî şerḥi Muḫtaṣari Müntehe’s-sûl. thk. Muhammed İsmail. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ts.
• Semerḳandî, Muḥammed b. Eşref Şemsüddîn. el-Meʿârif fî Şerḥi’ṣ-Ṣaḥâif. thk. Abdurrahman Süleyman. Amman: Câmiʿatü’l-ʿulûmi’l-İslâmiyye, 2012.
• Semerḳandî, Muḥammed b. Eşref Şemsüddîn. eṣ-Ṣaḥâifü’l-ilâhiyye. thk. Aḥmed Abdurraḥmân eş-Şerîf. Kuveyt: Mektebetü’l-Felâh, 1405–1985.
• Semerḳandî, Muḥammed b. Eşref Şemsüddîn. Bişârâtü’l-işârat fi şerḥi’l-işârât ve’t-tenbihât. thk. Ali Ûcebî. Tahran: Müessese-i Pejuheş-i Mirâs-ı Mektûb, 1399/2021.
• Semerkandî, Şemsüddîn. Kıstâsu’l-efkâr Düşüncenin kıstası (eleştirmeli metin-çeviri). thk. Necmettin Pehlivan. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
• Sübkî, Taceddin Ebi Nasr Abdülvehhab b. Ali b. Abdilkâfî. Refʿü’l-ḥâcib ʿan Muḫtasari İbni’l-Ḥâcib. thk. Ali Muhammed Muʿavvaz - Adil Ahmed Abdülmevcud. Beyrut: ʿÂlemü’l-Kütüb, 1419.
• Şahin, Mehmet Kenan. Eş’arî kelâmcılarla Meşşâî filozoflar arasındaki tartışmalarda bilgi sorununun tahlili. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Doktora, 2005.
• Tanrıbilir, Tarık. Şemsüddin Semerkandî’de ontoloji ve epistemoloji bağlamında kelam-felsefe etkileşimi. Adana: Çukurova Üniversitesi, Doktora Tezi, 2021.