Reality of climatic geomorphology in Turkey

Yıl 2022, Sayı: 80, 115 - 122, 30.06.2022

Merve Ertan Tevfik Erkal

https://doi.org/10.17211/tcd.1045542

Öz

The concept of Climatic Geomorphology, which was first used by de Martonne in 1913, has
been adopted in many countries since the beginning of the 20th century and numerous studies
have been carried out on the subject by many people. Emphasizing the importance of climate
in the formation, development and distribution of landforms, this approach was initially
shaped around the ideas and studies of W.M.Davis. In this period, researchers have been trying
to divide the earth into morphogenetic regions. The approach gained its highest momentum
between the years 1950-1980. Today, this approach shows itself mostly in applied geomorphology/
climatology studies and studies on global climate change. Climatic geomorphology
entered the Turkish academic community late and did not receive much attention. The climatic
geomorphology approach was first introduced to the Turkish literature in 1984 with Klima
Geomorphology, translated from Herbert Wilhelmy by Dayan (1984), and then with Erol’s
(1192) Climageomorphology work in 1992. However, due to the lack of interest in this subject
in Turkey, studies have remained limited. Within the scope of this research, various available
data (reports, articles, books, dictionaries, journals, encyclopedias and maps) were examined
one by one and a wide-ranging survey was conducted. The relevant parts of the foreign sources,
which constitute an important part of the study, were translated into Turkish, a case study
emphasizing the importance of the subject was made, the research problem was developed,
and the framework to be studied was determined. Thus, it is aimed to re-introduce climatic
geomorphology to the literature of our country, to emphasize its importance once again, and
to give an impetus to Turkish geomorphologists and those who are in terested in the subject.

Anahtar Kelimeler

Climatic Geomorphology, Geomorphology, Turkey

Türkiye’de klimatik jeomorfoloji gerçeği

Öz

İlk kez 1913 yılında de Martonne tarafından kullanılan Klimatik Jeomorfoloji kavramı 20. yüzyılın
başlarından itibaren birçok ülkede benimsenmiş ve pek çok kişi tarafından konuyla ilgili sayısız
çalışmalar yapılmıştır. Yer şekillerinin oluşumunda, gelişiminde ve dağılışında iklimin önemine
vurgu yapan söz konusu yaklaşım, başlangıçta W.M.Davis’in fikirleri ve çalışmaları etrafında şekillenmiştir.
Bu dönemde araştırmacılar yeryüzünü morfojenetik bölgelere ayırma uğraşları içinde
olmuştur. Yaklaşım 1950-1980 yılları arasında en yüksek ivmesini kazanmıştır. Günümüzde
ise bu yaklaşım, daha çok uygulamalı jeomorfoloji/klimatoloji araştırmalarında ve küresel iklim
değişikliğine yönelik çalışmalarda kendisini göstermektedir. Klimatik jeomorfoloji Türk akademi
camiasına geç giriş yapmış ve pek fazla ilgi görmemiştir. Klimatik jeomorfoloji yaklaşımını,
Türkiye alanyazınına ilk olarak 1984 yılında Dayan’ın (1984) Herbert Wilhelmy’den çevirerek
yazdığı Klima Jeomorfoloji ile, ardından 1992 yılında Erol’un (1992) Klimajeomorfoloji eseri ile
girmiştir. Ancak Türkiye’de bu konuya ilgi duyulmaması nedeniyle yapılmış çalışmalar da sınırlı
sayıda kalmıştır. Bu araştırma kapsamında ulaşılabilen çeşitli veriler (raporlar, makaleler, kitaplar,
sözlükler, dergiler, ansiklopediler ve haritalar) tek tek incelenmiş geniş kapsamlı bir tarama
yapılmıştır. Çalışmanın önemli kısmını oluşturan yabancı kaynakların ilgili yerleri Türkçe’ye çevrilmiş,
konunun önemini vurgulayan bir durum çalışması yapılarak araştırma sorunu geliştirilmiş,
çalışılacak çerçeve belirlenmiştir. Böylece klimatik jeomorfolojiyi ülkemiz alanyazınına yeniden
tanıtmak, önemini bir kez daha vurgulamak, Türk jeomorfologlara ve konuya ilgi duyanlara bir
ivme kazandırmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klimatik Jeomorfoloji, Jeomorfoloji, Türkiye

Kaynakça

• Anhert, F. (1996). Introduction to Geomorphology. Arnold. Beckinsale, R.P. ve Chorley, R.J. (2003), The History of the Study of Landforms, or, The Development of Geomorphology: Historical and Regional Geomorphology, 1890-1950, (3rd. Ed.) Routledge. https://doi.org/10.2307/215398
• Birot, P. (1968). The Cycle of Erosion in Different Climates. Batsford. Bremer, H. (2004). Cimato-genetic geomorphology. In: A.S.Goudie (Ed.) Encyclopedia of Geomorphology. Routledge, 164-165.
• Broc, N. ve Giusti, C. (2007). Autour du traité de Géographie Physique d’emmanuel de Martonne: du docabulaire géographique aux théories en géomorphologie. Géomorphologie: Relief, Processus, Environnement 13, 125-144. https://doi.org/10.4000/ geomorphologie.921
• Büdel, J. (1944). Die morphologischen wirkungen des eiszeitcklimas im glitocherfreien gebiet. Geologische Rundschau 34, 482–519.
• Büdel, J. (1948). Das system der klimatischen geomorphologie. Verhandlungen der deutschen geographentag. In: E.Derbyshire (Ed.) (1973) Climatic Geomorphology. Macmillan International Higher Education, 104-130.
• Büdel, J. (1963). Climatogenetic geomorphology. In: E.Derbyshire (Ed.) Climatic Geomorphology. Macmillan International Higher Education, 202-227.
• Büdel, J. (1969). Das system der klima-genetischen geomorphologie (The system of climatic-genetic gemorphology). Bonn.
• Büdel, J. (1977). Klima-geomorphologie. Borntraeger.
• Büdel, J. (1980). Climatic and climatomorphic geomorphology. Zeitschrift fur Geomorphologie Supplemenband 36, 1-8.
• Büdel, J. (1982). Climatic Geomorphology. Princeton University Press.
• Chorley, R.J., Beckinsale, R.P. ve Dunn, A.J. (1973). The History of the Study of Landforms or the Development of Geomorphology: The Life and Work of William Morris Davis. Psychology Press. Chorley, R.J., Schumm, S.A. ve Sugden, D.E. (1984). Geomorphology, Methuen.
• Cotton, A.C. (1942). Geomorphology: an Introduction to the Study of Landforms. Whitcombe and Tombs Limited.
• Davey, L. (1991). The Application of Case Study Evaluations. ERIC/ TM Digest.
• Davis, W.M. (1899). The geographical cycle. The Geographical Journal 14(5), 481-504.
• Davis, W.M. (1905). The geographical cycle in arid climate. The Journal of Geology 13(5), 381-407. https://doi.org/10.1086/621241
• Davis, W.M. (1909). Complications of the geographical cycle. The Geographical Journal (Proc. 8th Int. Geog. Cong.) 8, 150-163. Dayan, E. (2005). Klimajeomorfolojik Bakış Açısından Subtropikler. Ege Üniversitesi Basımevi.
• de Martonne, E. (1913). Traité de Géographie Physique. Armand Colin.
• de Martonne, E. (1926). L’indice d’ariditê. Bull. Assoc. Geogr. France 9, 3-5.
• Derbyshire, E.D. (1973). Climatic Geomorphology. Macmillan International Higher Education.
• Derbyshire, E.D. (1997). Geomorphic processes and landforms. In: R.D.Thompson and A.Perry (Eds.) Applied Climatology: Principles and Practice. Routledge, 89-106.
• Doğan, U. (2001). Kesikköprü-Avcıköy (Kırşehir) arasındaki granitoid kökenli kayaçlar üzerinde klimajeomorfolojik gözlemler. Coğrafi Bilimler Dergisi 8, 67-87.
• Doğanay, H., 2002, Coğrafyaya Giriş, Genel ve Fiziki Coğrafya (7. Baskı). Aktif Yayınevi.
• Erinç, S. (2015a). Jeomorfoloji I. Der Yayınları.
• Erinç, S. (2015b). Jeomorfoloji II. Der Yayınları.
• Erkal, T. (2020). Yapısal Jeomorfoloji. Pegem Akademi.
• Erkal, T. ve Taş, B. (2013). Jeomorfoloji ve İnsan: Uygulamalı Jeomorfoloji. Yeditepe Yayınevi.
• Erol, O. (1992). Klimajeomorfoloji I: Genel Koşullar. İÜ Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Yay.
• Ertan, M. (2020). İklim ve Yer şekilleri İlişkisi: Bir Klimatik Jeomorfoloji Yaklaşımı [Yayımlanmamıştır]. Çankırı Karatekin Üniv. Sos. Bil. Enst. Yük. Lis. Tezi.
• García-Ruiz, J.M. (2015). Why geomorphology is a Global Science? Cuadernos de Investigacion Geografica 41(1), 87-105. https:// doi.org/10.18172/cig.2652
• Garipağaoğlu, N. (1993). Ulaş havzasında jips karstı şekilleri ve klimajeomorfolojik açıdan bir yaklaşım. Türk Coğrafya Dergisi 28, 271-283.
• Goudie, A.G. (2004). Encyclopedia of Geomorphology. Routledge Ltd. Gönençgil, B. ve Karataş, A. (2012). Kuseyr Platosu’nda (Hatay) Miyosen sonrası morfojenetik süreç-jeomorfolojik yapı ilişkisi. Türk Coğrafya Dergisi 59, 11-26. https://dergipark.org.tr/tr/download/ article-file/198418
• Gönençgil, B. ve Sarıgül, O. (2018). Peltier’e göre Türkiye’nin morfojenetik bölgelerinin belirlenmesi. TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu, 3-6 Ekim 2018, Ankara, 121-137.
• Gregory, K.J. ve Goudie, A.S. (2011). The SAGE Handbook of Geomorphology. SAGE Publications.
• Gutiérrez, M. (2005). Climatic Geomorphology. Elsevier.
• Gutiérrez, M. (2013). Geomorphology (Çev. P.Bobeck). CRC Press.
• Gutiérrez, M. ve Gutiérrez, F. (2013). Climatic Geomorphology. Elsevier.
• Hansen, C.D. (2018). On high-altitude and high-latitude frost environments. Rhodes University, Department of Geography (Yayımlanmamıştır).
• Harvey, A. (2012). Introducing Geomorphology: a Guide to Landforms and Processes. Dunedin Academic Press Ltd.
• Holzner, L. ve Weaver, G.D. (1965). Geographic evaluation of climatic and climato-genetic geomorphology. Annals of the Association of American Geographers 55(4), 592-602. https://doi.org/ 10.1111/j.1467-8306.1965.tb00537.x
• Hoşgören, M.Y. (2015a). Jeomorfolojinin Ana Çizgileri I. Çantay Kitabevi.
• Hoşgören, M.Y. (2015b). Jeomorfolojinin Ana Çizgileri II. Çantay Kitabevi
• Huggett, R.J. (1991). Climate, Earth Processes and Earth History. Springer Science & Business Media.
• Huggett, R.J. (2015). Jeomorfolojinin Temelleri (Çev. U.Doğan). Nobel Yayınevi.
• Kerey, İ.E. ve Erkal, T. (2014). Sedimantoloji. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kurter, A. (1979). Türkiye’nin Morfoklimatik Bölgeleri. Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Morgan, R.P.C. (1973). The influence of scale in climatic geomorphology: a case study of drainage density in West Malaysia. Geografiska Annaler 55(2), 107-115. https://doi. org/10.2307/520878
• Nedelea, A., Comanescu, L. ve Ielenicz, M. (2009). Some considerations on climatic geomorphology of the Romanian Territory.
• CJES 7(2), 99-106. https://cjes.guilan.ac.ir/article_1022_f95ae- 050158a28638bc4b4ab7657be14.pdf
• Nummedal, D. (1972). A Theoretical Framework for Discussion of Climatological Geomorphology. OPTDG.
• Orme, A.R. (2013). Geomorphology and Late Cenozoic Climate Change. Elsevier. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-374739- 6.00015-4
• Ruhe, R.V. (1975). Climatic geomorphology and fully developed slopes. Catena 2, 309-320.
• Slaymaker, O., Spencer, T. ve Embleton-Hamann, C. (2009). Geomorphology and Global Environmental Change. Cambridge University Press.
• Stoddart, D.R. (1969). Climatic geomorphology: review and reassessment. In: C.Board (Ed.) Progress in Geography 1, 152-222. Routledge.
• Thorn, C. (1988). An Introduction to Theoretical Geomorphology. Unwin Hyman.
• Tricart, J. ve Cailleux, A. (1965). Introduction à la géomorphologie climatique. Armand Colin.
• Türkeş, M. (2014). Jeomorfojenetik Bölgelerin İlkeleri. Yayımlanmamış Ders Notları. 37s. https://www.researchgate.net/publication/ 293334899_Jeomorfojenetik_Bolgelerin_Ilkeleri_Yayimlanmamis_ Ders_Notu_Mayis_2014
• Twidale, C.R. ve Lageat, Y. (1994). Climatic geomorphology: a critique. Progress in Physical Geography 18(3), 319-334. https:// doi.org/10.1177%2F030913339401800302
• Viles, H.A. ve Goudie, A.S. (2003). Interannual, decadal and multidecadal scale climatic variability and geomorphology. Earth-Science Reviews 61(2), 105-131. https://doi.org/10.1016/ S0012-8252(02)00113-7
• Voelker, M., Hauber, E., Cardesin-Moinelo, A. ve Martin, P. (2020). Quantifying the latitudinal distribution of climate-related landforms on Mars’ southern hemisphere. Icarus 346, 1-18. https://doi.org/10.1016/j.icarus.2020.113806
• Wilson, L. (1968). Morphogenetic Classification. Fairbridge. R.W. (Ed.), Encyclopedia of Geomorphology. Reinhold, 717–729.