Kazak Kültüründe “Jarapazan” (“Jarapazan” in Kazakh Culture)

Yıl 2015, Sayı: 40, 121 - 146, 15.12.2015

Aşur Özdemir

Öz

“Jarapazan aytuw” kökeni İslam öncesine dayanan yüzlerce yıllık bir gelenektir.

Ancak “jarapazan aytuw” geleneği ve tören yırlarından olan “jarapazan” Sovyet

Dönemi’nde özellikle unutulmaya terk edilmiştir. Halk edebiyatı kitaplarında yalnızca

“tenkit” maksadıyla yer alan “jarapazan aytuw” geleneği Sovyetler Birliği’nin

dağılmasından sonra tekrar canlanmıştır. Bu yazıda Kazaklarda jarapazan yırı incelenmiştir.

Makalede önce “jarapazan” geleneğinin Kırgızlarda, Karakalpaklarda,

Özbeklerde, Uygurlarda ve Türkmenlerdeki görünüşü ele alınmış, “jarapazan” sözünün

kökeni üzerinde durulmuştur. Sonra da “jarapazan”nın vakti, “jarapazanşı”,

“jarapazan”ın maksadı, “jarapazan” hediyeleri, “jarapazan”ın yapısı ve içeriği göz

önünde bulundurularak Kazaklarda “jarapazan geleneği” anlatılmıştır. Makalenin

sonunda ise Kazakça jarapazan örnekleri aktarmalarıyla birlikte verilmiştir.

One of the ceremony songs of Kazakh “jarapazan” was abandoned, forgotten,

especially in the Soviet Union period. Only in the folk literature in “criticism” it has

been mentioned “jarapazan aytuw” tradition was revived after the breakup of the Soviet

Union. In this article, “jarapazan” culture in Kazakhs was examined. First of all,

view of traditions of “jarapazan” in the Kyrgyz, in the Karakalpaks, in the Uzbeks,

Turkmen and Uighurs are discussed. Secondly, it was focused on the origin of the

word “jarapazan”. Then, considering of time, purpose, gifts, structure and content of

the “jarapazan” in Kazakh the “jarapazan” culture is explained. Finally, examples

are given together with the transfer of Kazakh “jarapazan”.

Anahtar Kelimeler

Kazak kültürü, tören yırı, Ramazan, jarapazan, jarapazanşı, Kazakh culture, ceremony songs, Ramadan

Kaynakça

• YAQUB, A. (1992), Uyğur Tiliniñ İzahliq Luğiti D-F, Ürimçi, Millätlär Näşriyati.
• UMAROVA, G. vd. (2011), Qazaq Ädebiyetiniñ Tarıyxı, Astana, Foliant Baspası.
• SOROÇANU, E. 82006), Gagauzların Kalendar Adetleri, Kişinöv, Moldova Bilimnär Akedemiyası Milletlärarası Aaraştırmaları İnstitutu.
• SATTOR, M. (2009), O’zbek Udumlari, Toshkent, Cho’lpan Nomidagi Nashriyot-Matbaa Ijodiy Uyi.
• SATTOR, M. (1993), O’zbek Udumlari, Toshkent, Fan Nashriyoti.
• SAPARULI, B. vd. (1993), Toy, Almatı, Öner Baspası.
• RUSTAMOV, M. (1991), O’zbek Etnografiyasi, Toshkent, Nizomiy Nomidagi Toshkent Davlat Pedagogika Instituti.
• QOÑIRATBEV, Ä. (2004), Köp Tomdıq Şığarmalar Jıynağı 1, Almatı, MerSad Baspa Üyi.
• QASQABASOV, S. vd. (2008), Qazaq Ädebiyetiniñ Tarıyxı 1- Tom, Almatı, M. Äwezov Atındağı Ädebiyet Jäne Öner İnstitutı.
• QALİYEV, S. vd. (1994), Qazaq Xalqınıñ Salt-Dästürleri, Almatı, Rawan Baspası.
• NECİP, E. N: (1995), Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, Çev. İ. Kurban, Ankara, TDK Yayınları.
• MAQSETOV, Q. (1996), Qaraqalpaq Xalqi’ni’n’ Ko’rkem Awi’zeki Do’retpeleri, No’kis, Bilim Baspasi.
• MA’RUFOV, Z. M. vd. (1981), O’zbek Tilining Izohli Lug’ati I, Moskva, Rus Tili Nashriyoti.
• KİBİROV, Ş. vd. (1961), Uyuğurçä-Rusçä Luğät, Almuta, Qazaqstan Pänlär Akadeniyasiniñ Näşriyati.
• KENJEAXMETULI, S. (2010), Qazaqtıñ Salt-Dästürleri Men Ädet-Ğurıptarı, Almatı, Atamura Baspası.
• KEÑESBAYEV, İ. (1959), Qazaq Tiliniñ Tüsindirme Sözdigi I, Almatı, Til men Ädebiyet İnstitutı.
• KAMALOV, S. K. vd. (1992), Qaraqalpaq Tilinin’ Tüsindirme Sözligi IV, No’kis, Qaraqalpaqstan Baspasi.
• JANSÜGİROV, İ. (1988), Bes Tomdıq Şığarmalar Jıynağı 4, Almatı, Jazuwşı Baspası.
• İSLÄMJANULI, K. (2001), “Jarapazan”, Qazaqstan: Ulttıq Éntsiklopediya 3-Tom, 576, Almatı, Qazaq Éntsiklopediyasınıñ Bas Redaktsiyası.
• ISQAQOV, A. vd. (2011), Qazaq Ädebiy Tiliniñ Sözdigi 5, Almatı, A. Bayursınulı Atındağı Til Bilimi İnstitutı.
• ISQAQOV, A. vd. (1978), Qazaq Tiliniñ Tüsindirme Sözdigi 3, Almatı, Til Bilimi İnstitutı.
• ĞABDULLİN, M. (1996), Qazaq Xalqınıñ Awız Ädebiyeti, Almatı, Sanat Baspası.
• GELDIÝEW, G. (2003), Türkmen Şahyrana Halk Döredijiligi, Aşgabat, Türkmen Döwlet Neşirýat Gullugy.
• ERÖZ, M. (1991), Yörükler, İstanbul, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• DERGÂH YAYINLARI (1979), “Goygoycular”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C 3, İstanbul, Dergâh Yayınları, 345-346.
• BORATAV, P. N. (2013), 100 Soruda Türk Folkloru, Ankara, BilgeSu Yay.
• BAYTURSINOV, A. (1991), Aq Jol, Almatı, Jalın Baspası.
• ÄWEZOV, M. (1991), Ädebiyet Tarıyxı, Almatı, Ana Tili Baspası.
• ALLAMBERGENOV, K. (2012), Qaraqalpaq Folklori, No’kis, A’jiniyaz Ati’ndag’i’ No’kis Ma’mleketlik Pedagogikali’q Instituti.
• ÄLİMBAY, N. vd. (2012), Qazaqtıñ Étnografiyalıq Kategoriyalar, Uğımdar Men Atawlarınıñ Dästürli Jüjesi 2-Tom, Almatı, RPK Slon.
• ALDAŞEV, Ş. (1999), “Jarapazan”, Qazaq Ädebiyeti: Éntsiklopediya, 255, Almatı, Bilik Baspa Üyi.
• ÄLAXUNOV, A. (1980), “Balilar Qoşaqlari”, Uyğur Ädäbiyati vä Fol’kloridiki Janrlar, Almuta, Qazaqstan SSR NAUKA Näşriyati, 178-195.
• AKMATALİYEV, A. vd. (2011), Kırgız Tilinin Sözdügü I, Bişkek, Avrasya Press.
• AKMATALİYEV, A. vd. (2004). Kırgız Adabiyatının Tarıxı I, Bişkek, Şam Basması.
• AKMATALİYEV, A. vd. (2003), Kaada-Saltlar Ak Batalar, Bişkek, Şam Basması.
• AGİŞEV, İ. M. vd. (1993), Başqort Teleneñ Hüźlege I, Mäskäw, Russkiy Yazık.
• ABULLA, B. (2004), “Mәrasim Folkloru”, Azәrbaycan Әdebiyyatı Tarixi I, Bakı, Elm, 98-154.
• ABDULLA, M. (1989), Türkçä-Uyğurçä Luğät, Ürimçi, Millätlär Näşriyati.
• ÄBDİĞAZİYEV, B. vd. (2010), Qazaq Ädebiyeti. Éntsiklopediyalıq Anıqtamalıq, Almatı, Arwana Baspası.