Uygurlarda Risalecilik Geleneği ve ‘Rengrizlik Risalesi’ (Tradition of Pamphlet Writing in Uyghurs and ‘Pamphlet of Dyers’)

Yıl 2016, Sayı: 41, 151 - 183, 15.05.2016

âdem Öger

Öz

Türk kültürünün oluşum ve gelişim evrelerinde büyük öneme sahip olan

Uygurlar, tarihin en eski devirlerinden beri ticaret yollarının önemli kesişme

noktası olan merkezî bir coğrafyada yaşamaktadır. Günümüzde de kültürel

kimliğini koruma ve sürdürme mücadelesi veren Uygurlar, 15. yüzyıldan 20.

yüzyıl başlarına kadar Çağatay yazı dilini kullanmıştır. Dolayısıyla Uygurların

yaşadığı coğrafyada yüzyıllar boyunca Çağatay yazı diliyle çok sayıda

tezkire, risale, divan ve mesnevi tarzında eser kaleme alınmıştır. Bu eserler

içinde özellikle risale ve tezkireler dikkat çekmektedir.

Makalede ilk olarak Uygurlarda risale yazma geleneği ve risalelerin genel

özellikleri hakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra geleneksel mesleklerden

biri olan ip/kumaş boyacılığını konu alan ‘Risale-i Rengrizlik’ içerik bakımından

tahlil edilmiştir. Çalışmanın sonunda ise risalenin hem transkripsiyonlu

metnine hem de orijinal metne yer verilmiştir.

Uyghur is of great importance in the formation and development phrases

of the Turkish culture and they live in the central geography which is significant intersection point of trade routes from of old. Yet, nowadays Uyghurs

which strive to protect and maintain their cultural identity used Chagatay

written language from 15th century until the early 20th century. Therefore,

in geography where Uyghurs lived with Chagatay written language a large

number of collection of biographies, pamphlets, works in the style of diwan

and mesnevi were written for centuries. Among these artifacts noteworthy are

pamphlets and collection of biographies.

Firstly, in this article information is given about the tradition of pamphlet

writing of Uyghurs and the general characteristics of the pamphlets. Then,

‘Pamphlet of Dyers’ which included one of the traditional professions rope/

fabric dyeing were analyzed in terms of content. The transcribed text as well

as the original text of the pamphlet have been included at the end of the study.

Anahtar Kelimeler

Uygur, risale, ‘Risale-i Rengrizlik’, Uyghur, pamphlet, ‘Pamphlet of Dyers’

Kaynakça

• YATSENKO, Sergey A. (2011), “Çin Sanatında Erken Dönem Türk Erkeğinin Giyim-Kuşamı”, Çev.: Hicran Karataş, Karadeniz, S 11, s. 112-141.
• Türkçe Sözlük (2011), Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• SUGAWARA, Jun (2004), “Uygurların Hüner-Kesip Risaleleleri”, Çev.: Ömercan Nuri, Miras, S 1, s. 1-7.
• ROZİBAKİ, Abdusemet (2004), “İdikut Hanlikiniñ Kol Hünervençilik İgiliki Toğrisida”, Turpan, S 3, s. 71-74.
• KURBAN, Mehmut (2010), “Uyğurlarnıñ Enenevi Boyakçiliki Toğrisida”, Bulak, S 3, s. 100-107.
• Kedimki Uyğur Hüner-Kesip Risaleleri (1) (1988), Yayıma hazırlayan: Nesrulla Mehsum Lükçüni, Kurban Veli, Kaşgar, Kaşgar Uyğur Neşriyatı.
• EKER, Ümit ve diğerleri (2014), “Risâle-i Temürçilik”, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, S 4, s. 11-23.
• AÇA, Mehmet (2000), “Kültür-Medeniyet Kahramanları ve Türk Müzik Aletlerinin Ortaya Çıkışı Hakkında Teşekkül Etmiş Bazı Efsaneler”, Milli Folklor, S 45, s. 43-51.