ZİHİNSEL YETERSİZLİKTEN ETKİLENMİŞ ÖĞRENCİLERE GÜNLÜK YAŞAM BECERİLERİNİN KAZANDIRILMASINDA SABİT BEKLEME SÜRELİ VE İPUCUNUN SİSTEMATİK OLARAK GERİ ÇEKİLMESİ İŞLEM SÜRECİ İLE YAPILAN ÖĞRETİMİN ETKİLİLİK VE VERİMLİLİKLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Yıl 2010, Cilt: 8 Sayı: 1, 227 - 261, 01.03.2010

Çığıl Aykut Nihal Varol

Öz

Araştırmada, zihinsel yetersizlikten etkilenmiş öğrencilere günlük yaşam becerilerinin kazandırılmasında, sabit bekleme süreli ve ipucunun sistematik olarak geri çekilmesi işlem süreciyle öğretimin, etkililiklerinin farklılaşıp farklılaşmadığı ve hangisiyle yapılan öğretimin daha verimli olduğu araştırılmıştır. Araştırmanın deseni, uyarlamalı dönüşümlü uygulamalar modelidir. Bulgular, iki işlem sürecinin de, becerilerin kazandırılmasında etkililiklerinin farklılık göstermediğini; ancak ölçüt karşılanıncaya değin gerçekleşen öğretim süreci sayısı ve toplam öğretim süresi açısından sabit bekleme süreli işlem sürecinin, daha verimli; ölçüt karşılanıncaya değin oluşan yanlış tepki sayısı açısından ise, ipucunun sistematik olarak geri çekilmesi işlem sürecinin, daha verimli olduğu izlenimini vermektedir. İki işlem süreci de becerilerinin sürdürülmeleri ve genellenebilirlikleri açısından farklılık göstermemiştir.

Anahtar Kelimeler

Beceri öğretimi, tepki ipuçları, ipucunun sistematik olarak geri çekilmesi işlem süreci, sabit bekleme süreli işlem süreci, günlük yaşam becerileri

COMPARISON OF EFFECTIVENESS AND EFFICIENCY OF CONSTANT-TIME DELAY AND MOST TO LEAST PROMPTS IN TEACHING OF DAILY LIVING SKILLS FOR CHILDREN WITH MENTAL RETARDATION

Öz

The study aimed comparing the effectiveness and efficiency of constant- time delay and most-to-least
prompts procedures in teaching daily living skills to children with mental retardation. The design
was adapted alternating treatment design. The findings showed that both procedures were equally
effective in teaching the skills. Howewer, constant-time delay procedure was more efficient than most-to-least
prompt procedure in terms of total training time and number of trials; most-to-least prompt
procedure was more efficient than constant-time delay procedure in terms of training errors. Both
stragies in maintanence and generalization at the daily living skills were found to have similar
effectiveness.

Anahtar Kelimeler

Constant-time delay, most-to-least prompts, skill training, daily living skills, mental retardation

Kaynakça

• Alberto, P. and Troutman, A.C. (1986). Applied behavior analysis for teachers. Second Edition, OH: Charles E. Merrill Publishing Company.
• Atmaca, İ. (1996). Zihinsel engelli çocuklara yemek pişirme becerilerinin kazandırılmasında Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. öğretim materyalinin etkisi.
• Ault, M.J., Wolery, M., Doyle, P.M. and Gast, D.L. (1989). Review of comparative studies in the ınstruction of students with moderate and severe handicaps. Exceptional Children, 55(4). 346–356.
• Batu, S., Ergenekon, Y., Erbaş, D., Akmanoğlu, N. (2004). Teaching pedestrian skills to ındividuals with developmental disabilities. Journal of Behavioral Education, 13(3). 147–164.
• Birkan, B., Yılmaz, İ., Konukman, F., ve Erkan, M. (2005). Using constant time delay procedure to teach aquatic play skills to children witk autism. Education and Training in Developmental Disabilities, 40(2), 171–182.
• Bozkurt, F. (2001). Zihin özürlü çocuklara aperatif zihin özürlü çocuklara aperatif yiyecek-içecek hazırlama ve servis yapma becerilerinin öğretiminde sabit bekleme süreli öğretimin etkililiği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Canay, T. (2003). Otistik çocuklara söylenen komutun yerine getirilmesi becerisinin öğretiminde ipucunun giderek azaltılmasıyla öğretimin etkililiği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Chandler, W., Schuster, J.W., and Stevens, K.B. (1993). Teaching employment skills to adolescents with mild and moderate disabilities using constant-time delay procedure. Education and Training of the Mentally Retarded, (28), 155–168.
• Colozzı, G.A. and Pollow, R.S. (1984). Teaching ındependent walking to mentally retarded children in a public school. Education and Training of the Mentally Retarded, 19(2). 97–101.
• Cuvo, A.J., Jacobı, L. and Sipko, R. (1981). Teaching laundry skills to mentally retarded students. Education and Training of the Mentally Retarded Students, 16(1), 54–64.
• Cuvo, A.J., Leaf, R.B., and Borakove, L. S. (1978). Teaching janitorial skills to the mentally retarded: Acquısition, generalizatıon, and maintenance. Journal of Applied Behaviour Analysis, 11, 345–355.
• Çuhadar, D.S. (2002). Zihinsel engelli öğrencilere yemek yeme becerilerinin kazandırılmasında ve sürekliliğinde “amaçların tüm beceri ve ileri zincirleme yaklaşımlarına göre düzenlenmesi” ile yapılan öğretimin etkililiği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Demir, H. (1996). Zihinsel engelli öğrencilere düğme dikme becerilerinin kazandırılmasında model olma ve sözel ipucuyla sunulan bireyselleştirilmiş öğretim materyalinin etkililiği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Diler, N. (2000).
• Zihinsel engelli öğrencilere resim-iş becerilerinin
• kazandırılmasında “amaçların tüm beceri ve ileri zincirleme yaklaşımlarına göre
• materyalinin” etkililiği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi,
• Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. resim-iş becerileri öğretim
• Doyle, P.M., Wolery, M., Gast, D.L., Ault, M.J. and Kimberly, W. (1990). Comparison of constant-time delay and the system of least prompts in teaching preschoolers with developmental disabilities. Research in Developmental Disabilities, Vol.11. 1–22.
• Gast, D.L., Ault, M.J., Wolery, M., Doyle, P. M. and Belanger, S. (1988). Comparison of constant time delay and system ofl least prompts in teaching sight word reading in to students with moderate retardation. Education and Training in the Mental Retardation, 23(2). 117–128.
• Griffen, A.K., Wolery, M. and Schuster, J.W. (1992). Triadic ınstruction of chained food preparation responses: acquisition and observational learning. Journal of Applied Behaviour Analysis, 25, 193–204.
• Kurt, O. (2006). Otistik özellik gösteren çocuklara zincirleme beceri öğretiminde gömülü öğretimle sunulan sabit bekleme süreli öğretimle eşzamanlı öğretimin karşılaştırılması. Yayınlanmamış doktora tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Mcdonnell, J. and Ferguson, B. (1989). A Comparison of time-delay procedure and decreasing prompt hierarchy stragies in tteaching banking skills to students with moderate handicaps. Journal Of Applied Behaviour Analysis, 22, 85–91.
• Mcdonnell, J. (1987). The effects of time-delay and ıncreasing prompt hierarchy stragies on the acquisition of purchasing skills by students with severe handicaps. Journal of the Association for the Severely Handicapped, 12(3), 227–236.
• M.E.B. (2001). İlköğretim okulu orta düzeyde öğrenme yetersizliği (eğitilebilir) olan çocuklar eğitim programı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi.
• ……….(2005). İş okulu eğitim programı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi.
• Mıller, U.C and Test, D.W. (1989). A Comparison of constant time-delay and most- to-least prompting in teaching laundry skills to students with moderate retardation. Education and Training in the Mental Retardation, (24), 363– 370.
• Özen, A., Acar, Ç., Tavlar, Ö. ve Çetin, Ö. (2002-2003). Öz bakım becerilerinin öğretilmesinde ipucunun giderek azaltılmasıyla öğretim yönteminin etkililiği. Sosyal Bilimler Dergisi.
• Özen, A. (1995).Zihinsel engelli çocuklara yemek yeme becerilerinin kazandırılmasında fiziksel yardıma model olmaya ve sözel yönergeye dayalı bireyselleştirilmiş öğretim materyalinin etkililiği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Özyürek, M.(1983). Zihinsel yetersiz çocuklara giyinme becerilerinin kazandırılması. Uyanış, 9, 29–33.
• ..................(1996). Sınıfta davranış yönetimi: Uygulamalı davranış analizi-1. Ankara: Karatepe Yayınları, Şahin Matbaası.
• …………(2004). Bireyselleştirilmiş eğitim programı. Temelleri ve geliştirilmesi. Ankara: Kök Yayıncılık.
• Schuster, J.W and Grıffen, A.K. (1991). Using constant-time delay to recipe following skills. Education and Training in Mental Retardation, (26), 411– 419.
• Schuster, J.W., Gast., D.L., Wolery, M. and Guiltinan., S. (1988). The effectiveness of a constant-time delay procedure to teach chained responses to adolescents with mental retardation. Journal Of Applied Behaviour Analysis, (21), 169– 178.
• Snell, M. (1982). Analysis of time-delay procedures in teaching daily living skills to retarded adults. Analysis and Intervention in Developmental Disabilities, 2, 139–155.
• ……. (1993). Instruction of students with severe disabilities. Fourth Edition. New
• Jersey: Prentice- Hall, Inc. A Simon & Schuster Company.
• Snell, M. and Gast, D.L. (1981). Applying delay procedure to the instruction of the severely handicapped. Journal of the Association for the Severely Handicapped, 6, 3–14.
• Şahbaz, Ü. (2005). Zihinsel engelli öğrencilere çarpım tablosunun öğretiminde sabit bekleme süreli öğretimin hata düzeltmesiz ve hata düzeltmeli uygulamalarının karşılaştırması. Yayınlanmamış doktora tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Tekin, E. (2000). Zihin özürlü çocuklara kardeşleri aracılığıyla sunulan dört saniye bekleme süreli öğretimin ve eş zamanlı ipucuyla öğretimin etkiliklerinin ve verimliliklerinin karşılaştırılması. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Tekin-İftar, E., Kırcaali_İftar, G., Birkan, B., Uysal, A., Yıldırım, S. ve Kurt, O. (2002). Using a constant delay to teach leisure skills to children with developmental disabilities. Mexican Journal of Behaviour Analysis, 27, 337– 362.
• Tekin-İftar, E., ve Kırcaali-İftar, G. (2004). Özel eğitimde yanlışsız öğretim yöntemleri. (2. Baskı). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Varol, N. (1996). Beceri öğretim materyali geliştirme ve beceri öğretiminde ipuçlarının kullanımı. G. Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(19), 35–46.
• …………(2005). Beceri öğretimi ve öz bakım becerilerinin kazandırılması. Ankara: Kök Yayıncılık.
• Wolery, M., Ault, M.J., Gast, D.L., Doyle, P.M. and Griffen, K.A. (1990). Comparison of constant time-delay and the system of least prompts in teaching chained tasks. Education and Training in the Mental Retardation, 243–257.
• Wolery, M., Ault, M.J., Gast, D.L., Doyle, P.M., and Griffen, A.K. (1991). Teaching chained tasks in dyads acquisition of target and observational behaviours. The Journal of Special Education, 25(2). 198–220.
• Wolery, M., Ault, M.J. and Doyle, P.M. (1992). Teaching students with moderate to severe disabilities. Longman Publishing Grouph.
• Wheeler, J., Ford., A., Nıetupski, J., Loomis, R. and Brown, L. (1980). Teaching moderately and severely handicapped adolescents to shop in supermarkets using pocket calculators. Education and Training of the Mentally Retarded, (15), 105–112.
• Zhang, J., Cote, B., Chen.and Liu., J. (2004). The effect of a constant time delay procedure on teaching adult with severe mental retardation a recreation bowling skills. Physical Educator, 61(2).