Özel Eğitim Öğretmen Adaylarının Ağır ve Çoklu Yetersizliği Olan Çocuklara İlişkin Metaforik Algıları

Yıl 2024, Cilt: 22 Sayı: 1, 157 - 185, 30.04.2024

Sevil Filiz , Derya Uyar , Pınar Şafak

https://doi.org/10.37217/tebd.1336884

Öz

Mevcut araştırmada, özel eğitim öğretmen adaylarının ağır ve çoklu yetersizliği olan çocuklara yönelik metaforik algıları incelenmiştir. Nitel araştırma yöntemlerinden fenomenoloji (olgubilim) ile desenlenen çalışmanın katılımcılarını Türkiye genelindeki farklı üniversitelerde özel eğitim öğretmenliği lisans programlarına devam eden 133 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Araştırma verileri, gerekli etik izinler alınarak 12 gün süresince elektronik ortamda toplanmıştır. Çevrim içi anket aracılığı ile elde edilen veriler, nitel araştırma analiz tekniklerinden içerik analizi kullanılarak çözümlenmiştir. Çalışmanın sonucunda, öğretmen adayları tarafından toplam 76 farklı metafor geliştirilmiştir. Söz konusu metaforlar sekiz kategoriye ayrılarak ele alınmıştır. Bu kategoriler 1) karmaşıklık, 2) değerlilik, 3) gizemlilik, 4) farklılık, 5) zorluk, 6) gelişebilirlik, 7) saflık/masumluk ve 8) diğer olarak belirlenmiştir. Özel eğitim öğretmen adayları genel olarak ağır ve çoklu yetersizliği olan çocuklar için olumlu metaforlar üretmiş ve söz konusu kavrama yönelik tanım özelliklerine vurgu yapan metaforlar tercih etmişlerdir. Araştırma bulguları alanyazın çerçevesinde tartışılarak öğretmen yetiştirme uygulamalarına ve ileriye dönük araştırma önerilerinde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ağır ve çoklu yetersizliği olan çocuklar, Metafor, Öğretmen adayları

Pre-service Special Education Teachers’ Metaphorical Perceptions of Children with Severe and Multiple Disabilities

Öz

In the current study, pre-service special education teachers’ metaphorical perceptions of children with severe and multiple disabilities were examined. The participants of the study, which was designed with phenomenology, one of the qualitative research methods, consisted of 133 pre-service teachers attending special education undergraduate programs in different universities across Türkiye. The research data were collected electronically for 12 days after obtaining the necessary ethical permissions. The data obtained through an online questionnaire were analyzed using content analysis, one of the qualitative research analysis techniques. As a result of the study, a total of 76 different metaphors were developed by pre-service teachers. These metaphors were divided into eight categories. These categories were 1) complexity, 2) preciousness, 3) mysteriousness, 4) difference, 5) difficulty, 6) developability, 7) purity/innocence and 8) other. Pre-service special education teachers generally produced positive metaphors for children with severe and multiple disabilities and preferred metaphors that emphasized the definition characteristics of the concept in question. The findings of the research were discussed within the framework of the literature, and suggestions were made for teacher training practices and future research.

Anahtar Kelimeler

Children with severe and multiple disabilities, Metaphor, Pre-service teachers

Kaynakça

• Adıgüzel, S., Kizir, M. & Eratay, E. (2017). Ağır ve çoklu yetersizliği (AÇYE) olan bireylerle çalışan özel eğitim öğretmenlerinin yaşadıkları sorunların belirlenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 18(1), 45-59. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.296901
• Akçamete, G. (1992). Çok engelli çocuklar. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 14(1), 145-150.
• Beukalman, R. D. & Mirenda, P. (2007). Augmentative alternative communication: Supporting children & adults with complex communication needs. Baltimore: Paul H. Brookes.
• Bozkuş-Genç, G. (2021). Özel eğitim öğretmenliği bölümü öğretmen adaylarının yüksek işlevli otizm spektrum bozukluğuna ilişkin metaforik algıları. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(31), 39-62. https://doi.org/10.35675/befdergi.729365
• Cavkaytar, A. & Diken, İ. H. (2005). Özel eğitime giriş. Ankara: Kök Yayıncılık.
• Çitil, M. (2021). Türkiye’de özel eğitim tarihsel, politik ve yasal gelişmeler. Ankara: Vize Akademi.
• Dayı, E., Açıkgöz, G. & Elçi, A. N. (2020). Güzel sanatlar eğitimi bölümü öğretmen adaylarının özel gereksinimli öğrencilere yönelik metaforik algıları (Gazi Üniversitesi örneği). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 21(1), 95-122. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.616520
• Demiryürek, P., Bilgiç, H. C. & Şafak, P. (2023). Öğretmenlik uygulamasına devam eden öğretmen adaylarının çoklu yetersizliği olan görmeyen çocuklara yönelik görüşleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 24(3), 361-374. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.1200560
• Downing, J. E. (2005). Teaching communication skills to students with severe disabilities. Baltimore, MD: Paul H. Brookes.
• Döş, İ. (2010). Aday öğretmenlerin müfettişlik kavramına ilişkin metafor algıları. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(3), 607-629. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/223448 sayfasından erişilmiştir.
• Eldeniz-Çetin, M. & Sönmez, M. (2018). Çoklu yetersizliğe sahip çocuğu olan annelerin yaşadığı güçlüklerin belirlenmesi. İlköğretim Online, 17(3), 1252-1267. https://doi.org/10.17051/ilkonline.2018.466339
• Gök, B. & Erdoğan, T. (2010). Investigation of pre-service teachers’ perceptions about concept of technology through metaphor analysis. The Turkish Online Journal of Educational Technology, 9(2), 145-160. http://www.tojet.net/articles/v9i2/9216.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Güleç-Aslan, Y. (2014). Zihin engelliler öğretmenliği programındaki öğretmen adaylarının otizm spektrum bozukluğuna ilişkin deneyim ve algıları. Kastamonu Eğitim Dergisi, 22(3), 869-896. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/209902 sayfasından erişilmiştir.
• IDEA. (2004). Regulations: Part B/Subpart A/Section 300.8.c Sec https://sites.ed.gov/idea/regs/b/a/300.8 sayfasından erişilmiştir.
• Impecoven-Lind, L. S. (2004). Preservice teachers' perceptions of students with disabilities. (Doktora Tezi). Available from ProQuest Dissertations and Theses database. (UMI No. 3136332).
• Kennedy, C. H. (2004). Students with severe disabilities. C. H. Kennedy & M. E. Horn (Ed.), Including students with severe disabilities içinde (s. 3-16). Boston: Pearson/Allyn & Bacon.
• MEB. (2006). Öğretmen mesleği genel yeterlikleri. www.meb.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Nakken, H. & Vlaskamp, C. (2007). A need for a taxonomy for profound intellectual and multiple disabilities. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities, 4(2), 83-87. https://doi.org/10.1111/j.1741-1130.2007.00104.x
• Orelove, F. P. & Sobsey, D. (1996). Educating children with multiple disabilities a transdisciplinary approach. Baltimore: Paul H. Brookes.
• Patton, M. Q. (2002). Qualitative research & evaluation methods (3. b.). London: Sage Publications.
• Rowland, C. (2009). Handbook: Online communication matrix. http://www.communicationmatrix.org/ sayfasından erişilmiştir.
• Rowland, C. (2011). Using the communication matrix to assess expressive skills in early communicators. Communication Disorders Quarterly, 32(3), 190-201. https://doi.org/10.1177/1525740110394651
• Rowland, C. & Schweigert, P. (2005). Final Report: Establishing the Foundations for Self Determination in Young Children with Low-Incidence Disabilities. http://www.ohsu.edu/xd/research/centers- sayfasından erişilmiştir.
• Saban, A. (2008). Okula ilişkin metaforlar. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 55, 459-496. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/108283 sayfasından erişilmiştir.
• Saban, A., Saban, A. & Koçbeker, B. N. (2006). Examining of teacher candidates’ perceptions towards “teacher” concept through metaphor analysis. Educational Sciences: Theory and Practice Journal, 6(2), 461-522.
• Sardohan-Yıldırım, A. E. & Eldeniz-Çetin, M. (2022). Özel eğitim öğretmenlerinin çoklu yetersizliği olan öğrencilere yönelik metaforik algıları. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 42(1), 749-786. https://doi.org/10.17152/gefad.941891
• Shippen, M. E., Crites, S. A., Houchins, D. E., Ramsey, M. L. & Simon, M. (2005). Preservice teachers' perceptions of including students with disabilities. Teacher Education and Special Education, 28(2), 92-99. https://doi.org/10.1177/088840640502800202
• Siegel-Causey, E. & Bashinski, S. M. (1997). Enhancing initial communication and responsiveness of learners with multiple disabilities: A Tri-Focus framework for partners. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 12(2), 105-120. https://doi.org/10.1177/108835769701200206
• Siegel-Causey, E. & Wetherby, A. M. (1993). Nonsymbolic communication. Instruction of students with severe disabilities. M. E. Snell (Ed.), Instruction of students with severe disabilities içinde (s. 290-312). New York: Merrill/Macmillan.
• Sucuoğlu, B. (2010). Özel eğitim terimleri sözlüğü. Ankara: Maya Akademi.
• Şafak, P. (2018). Ağır ve çoklu yetersizliği olan öğrencilerin eğitimleri ve bağımsızlığa ulaşmaları için desteklenmesi. (2. b.). Ankara: Vize Basın Yayın.
• Şafak, P. & Uyar, D. (2020). Ağır ve çoklu yetersizliği olan öğrencilerin iletişim becerileri ve öğretimi, P. Şafak (Ed.), Ağır ve çoklu yetersizliği olan öğrencilerin eğitiminde stratejiler içinde (s. 97-118). Ankara: Vize Yayıncılık.
• Şafak, P. & Uyar, D. (2023). Görme ve ek engelli bireylerin eğitimi. C. Aslan (Ed.), Görme engellilerin eğitimi içinde (s. 273-306). Ankara: Vize Yayıncılık.
• Şafak, P. & Yürekli, M. (2020). Ağır ve çoklu yetersizliğin kavramsal çerçevesi. P. Şafak, (Ed.). Ağır ve çoklu yetersizliği olan öğrencilerin eğitiminde stratejiler içinde (s. 1-64). Ankara: Vize Yayıncılık.
• TDK. (2020). Türk Dil Kurumu sözlükleri. https://sozluk.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Tortop, H. S., Kandemir, B., Kaya, Ö. E. & Demir, F. (2015). Öğretmen adaylarının zihin engelli birey kavramına yönelik algıları. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15[Özel Sayı], 307-322. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/17163 sayfasından erişilmiştir.
• Westling, D. L. & Fox, L. (2000). Teaching students with severe disabilities. Upper Saddle River, NJ: Merrill/Prentice Hall.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin.
• Yob, I. M. (2003). Thinking constructively with metaphors. Studies in Philosophy and Education, 22, 127-138. https://doi.org/10.1023/A:1022289113443