Sekizinci Sınıf Fen Bilimleri Ders Kitabında Çoklu Modsal Betimleme Kullanımının İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 22 Sayı: 3, 2266 - 2289, 31.12.2024

Embiye Demiralp Mehmet Demirbağ

https://doi.org/10.37217/tebd.1465859

Öz

Bu araştırma, Millî Eğitim Bakanlığının kullandığı 8. sınıf fen bilimleri ders kitabında kullanılan modsal betimlemelerin sayısını tespit etmek, bu modların ünitelere göre dağılımını, ünite kapsamındaki içerik ile ilişkisini, betimsel özelliklerini, diğer modlarla arasındaki bağlantıları ve öğrenme güçlüğüne sebep olup olmadığını incelemek amacıyla yapılmıştır. Bu çalışmadaki temel veri toplama kaynağı 2020-2021 eğitim-öğretim yılında Millî Eğitim Bakanlığı tarafından Türkiye geneli ortaokullarda okutulması uygun görülen 8. sınıf fen bilimleri ders kitabıdır. Veri analiz sürecinde öncelikle modsal betimlemeler ile ilgili yapılan çalışmalar incelenerek ders kitaplarında kullanılan resim, fotoğraf, tablo, grafik, diyagram, şema ve matematiksel ifadeler gibi modsal betimlemeler kategorilere ayrılmış, tanımları yapılmış ve doküman analizinde kullanılacak olan modsal betimlemeler seçilmiştir. Sonuç olarak 8. sınıf fen bilimleri ders kitabında kullanılan modların sayısında ve türlerinin dağılımında ünitelere göre farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Ayrıca ders kitabında metin ile kısmen ilişkili ya da ilişkisiz olan modların bulunduğu, metin içeriğinde öğrencileri modlara yönlendirmek amacıyla kullanılan bağlantı ve ifadelerin yetersiz olduğu tespit edilmiştir. Çalışmada incelenen fen bilimleri ders kitaplarındaki modlarda tasarım hatası, eksiklik ve açık-anlaşılır olmayan kısımlardan dolayı belirsizlikler belirlenmiş ve bunların da öğrencilerde öğrenme güçlüğü oluşturabileceği ifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mod, Modsal betimleme, Fen eğitimi, Fen bilimleri ders kitabı

The Investigation of the Use of Multi Modal Representations in the 8th Grade Science Textbooks

Öz

This research was conducted to determine the number of modal representations used in the 8th grade science textbook suitable for the new curriculum, to examine the distribution of these modes according to units, their relationship with the content within the unit, their descriptive characteristics, their connections with other modes, and whether they cause learning difficulties. The main data collection source in this study is the 8th grade science textbook, which is deemed appropriate to be taught in secondary schools throughout Türkiye by the Ministry of National Education in the 2020-2021 academic year. In the data analysis process, first of all, the studies on modal representations were examined, and the modal representations such as pictures, photographs, tables, graphs, diagrams, charts and mathematical expressions used in the textbooks were divided into categories, their definitions were made, and the modal representations to be used in document analysis were selected. As a result, it was determined that the number of modes used in the 8th grade science textbook and the distribution of their types differed according to units. In addition, it was determined that the textbook contained modes that were partially related or unrelated to the text and that the links and expressions used in the text content to direct students to the modes were insufficient. In the science textbooks examined in the study, ambiguities were identified due to design errors, deficiencies and unclear parts, and it was stated that these may cause learning difficulties for students.

Anahtar Kelimeler

Mod, Modal representations, Science education, Science textbook

Kaynakça

• Ainsworth, S. (2006). DeFT: A conceptual framework for considering learning with multiple representations. Learning and Instruction, 16, 183-198.
• Ainsworth, S. & VanLabeke, N. (2004). Multiple forms of dynamic representation. Learning and Instruction, 14, 241-255.
• Airey, J. & Linder, C. (2009). A disciplinary discourse perspective on university science learning: Achieving fluency in a critical constellation of modes. Journal of Research in Science Teaching, 46(1), 27-49.
• Alvermann, D. (2004). Multiliteracies and self questioning in the service of science learning. E. W. Saul (Ed.), Crossing borders in literacy and science instruction içinde (s. 226-238). International Reading Association.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388. https://doi.org/10.31592/aeusbed.598299
• Bayri, N. G. (2014). Sekizinci sınıf öğrencilerinin basınç konusuyla ilgili gösterim türleri arasında geçiş yapabilme durumlarının incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2013). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Çeken, R. (2011). İlköğretim fen ve teknoloji ders kitaplarında kalp ve akciğer ile ilgili şekillerin içerik analizi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 19(3), 903-912.
• DeBoer, G. E. (2000). Scientific literacy, another look at its historical and contemporary meanings and its relationship to science education reform. Journal of Research in Science Teaching, 37(6), 582-601.
• Demirbağ, M. (2011). Argümantasyon tabanlı bilim öğrenme yaklaşımının kullanıldığı fen sınıflarında modsal betimleme eğitiminin öğrencilerin fen başarıları ve yazma becerilerine etkisi (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Demirbağ, M. & Günel, M. (2014). Integrating argument based science inquiry with modal representations: Impact on science achievement, argumentation and writing skills. Educational Sciences: Theory & Practice (ESTP), 14(1), 1-20.
• Demircan, G. & Demirdöğen, B. (2019). Kimyasal gösterimlerin genel kimya ders kitaplarında kullanımı. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 13(2), 941-978.
• Gkitzia, V., Salta, K., & Tzougraki, C. (2011). Development and application of suitable criteria for the evaluation of chemical representations in school textbooks. Chemistry Education Research and Practice, 12, 5-14.
• Güçlüer, E. & Kesercioğlu, T. (2012). The effect of using activities improving scientific literacy on students’ achievement in science and technology lesson. International Online Journal of Primary Education, 1(1), 8-13.
• Günay, K. (2022). Fen bilimleri 5, 6, 7 ve 8. sınıf ders kitaplarının gösterim türleri ve gösterimler arası geçişler açısından incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Günel, M., Hand, B., & Gündüz, S. (2006). Comparing student understanding of quantum physics when embedding multimodal representations into two different writing formats: Presentation format versus summary report format. Science Education, 90(6), 1092-1112.
• Günel, M. & Yesildağ-Hasancebi, F. (2016). Modal representations and their role in the learning process: A theoretical and pragmatic analysis. Educational Sciences: Theory & Practice, 16(1), 109-126.
• Güven, S. (2010). İlköğretim 6. sınıf fen ve teknoloji ders kitabının okunabilirliği ve hedef yaş düzeyine uygunluğu (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Hıdır, M. & Didiş-Körhasan, N. (2018). Fen ders kitaplarındaki analojilerin incelenmesi ve fen öğreticilerinin analojilerin etkin kullanımına ilişkin görüşleri. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 12(2), 415-453.
• Kabataş-Memiş, E. (2015). İlköğretim 7. sınıf öğrencilerinin “kuvvet ve hareket” ünitesini öğrenmelerine betimleme modlarını kullanmalarının etkisi. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 44(1), 23-40.
• Kapıcı, H. Ö. (2014). Ortaokul fen ve teknoloji ders kitaplarındaki maddeni tanecikli yapısı ile ilgili görsellerin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Kaptan, A. Y. & Kaptan, S. (2005). Ders kitaplarındaki tasarım sorunları ve öğrencilerin öğrenme düzeyine etkisi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19, 59-66.
• Kara, S. & Aktürkoğlu, B. (2019). İlkokul fen bilimleri ders kitaplarında kavram yanılgılarına neden olabilecek sözel ve görsel içerik. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 13(1), 234-259.
• Karapınar, F. (2003). Oluşturmacı anlaşmayı yansıtması açısından Türk ve İngiliz fen bilgisi ve kimya ders kitaplarındaki görsel öğeler. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(25), 119-126.
• Karataş, Z. (2017). Sosyal bilim araştırmalarında paradigma değişimi: Nitel yaklaşımın yükselişi. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 1(1), 68-86.
• Kılıç, Z., Atasoy, B., Tertemiz, N., Şeren, M., & Ercan, L. (2001). Öğretimde ders kitaplarının yeri, önemi ve genel özellikleri. L. Küçükahmet (Ed.), Konu alanı ders kitabı inceleme kılavuzu, fen bilgisi içinde (s. 93-111). Nobel.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189.
• Kırbaşlar, F., Özsoy-Güneş, Z., Avcı, F., & Atalar, A. (2012). Fen ve teknoloji ders kitaplarında “madde ve değişim” öğrenme alanındaki bazı kavramların ve örneklendirmelerin incelenmesi. HAYEF Journal of Education, 9(2), 61-83.
• Kurnaz, M. A., Çevik-Ezberci, E., & Bayri, N. G. (2016). Fen ve teknoloji ders kitaplarındaki gösterim türleri arası geçişlerin incelenmesi. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 5(3), 31-47.
• Lemke, J. (1998). Multiplying meaning: Visual and verbal semiotics in scientific in text. J. R. Martin & R. Veel (Ed.), Reading science: Critical and functional perspectives on discourses of science içinde (s. 87-113). Routledge.
• Lemke, J. (2004). The literacies of science. E. W. Saul (Ed.), Crossing borders in literacy and science instruction içinde (s. 33-47). International Reading Association.
• MEB. (2018). Fen Bilimleri Dersi (1.-8. Sınıflar) Öğretim Programı. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis. Sage.
• Norris, S. P. & Phillips, L. M. (2003). How literacy in its fundamental sense is central to scientific literacy. Science Education, 87(2), 224-240.
• Okçu, B. (2011). İlköğretim 2. kademe öğrencilerinin modsal betimlemeleri algılayabilme ve kullanabilme yeterliliklerini ölçebilmek amacıyla ölçek geliştirme ve bu ölçek ile öğrencilerin modsal betimlemelere dair düzeylerini belirleme (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Öğdük, A. (2011). İlköğretim ikinci kademede fen ve teknoloji dersinde öğrenme amaçlı yazma aktivitelerinde kullanılan modsal betimlemelerin akademik başarıya etkisi (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Öz, M. (2015). Öğrenme amaçlı yazma aktivitelerinde çoklu modsal betimleme kullanımının 5. Sınıf öğrencilerinin öğrenmelerine, bilimsel süreç becerilerine, eleştirel düşünmelerine ve fen bilimlerine yönelik tutumlarına etkisi (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Öz, M. (2020). Fen eğitiminde argümantasyon tabanlı bilim öğrenme yaklaşımı ve çoklu modsal betimleme kullanımının öğrencilerin akademik başarılarına ve eleştirel düşünme becerilerine etkisi (Doktora Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Pineda, L. A. & Garza, G. (2002). A model for multimodal reference resolution. Computational Linguistics, 26(2), 139-193.
• Schnotz, W. & Lowe, R. (2003). External and internal representations in multimedia learning. Introduction. Learning and Instruction, 13(2), 117-123.
• Sert, S. (2019). 6. sınıf kuvvet ve hareket ünitesinde kullanılan farklı betimleme modlarının dezavantajlı öğrencilerin akademik başarılarına etkisi (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Şantaş, H. K. (2017). Çoklu modsal betimlemelerin kullanımının 5, 6, 7 ve 8. sınıf fen bilimleri ders kitapları fizik ve biyoloji konuları için incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Tang, K. S. (2023). Distribution of visual representations across scientific genres in secondary science textbooks: Analysing multimodal genre pattern of verbal-visual texts. Research in Science Education, 53(2), 357-375.
• Tang, K. S., Delgado, C., & Moje, E. B. (2014). An integrative framework for the analysis of multiple and multimodal representations for meaning‐making in science education. Science Education, 98(2), 305-326.
• Ünsal, Y. & Güneş, B. (2004). Bir kitap inceleme çalışması örneği olarak MEB lise 1. sınıf fizik ders kitabının eleştirel olarak incelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(3), 305-321.
• Yalçın, D. (2019). Fen bilgisi öğretmen adaylarının yazılı argümanlarındaki çoklu gösterimlerin ve modsal betimlemelerin gelişiminin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Yancı, M. V. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu fen bilimleri ders kitabı 8. https://www.eba.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Yeşildağ-Hasançebi, F., Göktaş, Y., & Günel, M. (2014). Eğitim araştırmalarında modsal betimlemelerin kullanımı. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 3(2), 113-124.
• Yeşildağ-Hasançebi, F. & Kartal, S. (2018). Modsal betimleme eğitiminin ortaokul 7. sınıf öğrencilerinin öğrenme amaçlı yazma aktivitelerine etkisi. Online Fen Eğitimi Dergisi, 3(2), 47-59.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (8. b.). Seçkin.
• Yılmaz, M., Gündüz, E., Diken, E. H., & Çimen, O. (2017). 8. sınıf fen bilimleri ders kitabındaki biyoloji konularının bilimsel içerik açısından incelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(3), 17-35.