Öğretmenlerin Öz Yeterlikleri ile İş Çevresine Uyum Davranışları Arasındaki İlişki

Yıl 2024, Cilt: 22 Sayı: 3, 2290 - 2317, 31.12.2024

Handan Akbulut , Hüseyin Aslan

https://doi.org/10.37217/tebd.1494066

Öz

Bu çalışmanın amacı öğretmenlerin öz yeterlikleri ile iş çevresine uyum davranışları arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktır. Çalışmada, ilişkisel tarama modeli tercih edilmiştir. Araştırmanın evreni, 2021-2022 eğitim-öğretim yılı İstanbul ili Esenyurt ilçesindeki ilkokul ve ortaokullarda çalışan 3282 öğretmenden oluşmaktadır. Örneklemi ise bu evrenden basit seçkisiz örnekleme yöntemiyle belirlenen 542 öğretmen oluşturmaktadır. Çalışmanın verilerini elde etmek için Schmitz ve Schwarzer (2000) tarafından geliştirilen ve Yılmaz vd. (2004) tarafından Türkçeye uyarlanan “Öğretmen Öz-Yeterlik Ölçeği”, Demirkasımoğlu’nun (2012) geliştirdiği “Öğretmenlerin İş Çevresine Uyum Ölçeği” ve “Kişisel Bilgiler Formu” kullanılmıştır. Verilerin analizi SPSS programı ile yapılmıştır. Analizler neticesinde öğretmenlerin öz yeterliklerinin ortanın üzerinde bir düzeyde olduğu görülmüştür. Öğretmenlerin öz yeterlikleri; medeni durum, eğitim kademesi ve öğrenim durumu gibi değişkenlere göre anlamlı farklılıklar gösterirken cinsiyet, branş ve mesleki kıdem değişkenlerine göre anlamlı farklılıklar göstermediği görülmüştür. Öğretmenlerin iş çevresine uyum davranışlarının ortanın üzerinde bir düzeyde olduğu görülmüştür. Öğretmenlerin iş çevresine uyum davranışları; medeni durum, eğitim kademesi ve branş değişkenine göre anlamlı farklılıklar gösterirken cinsiyet, öğrenim durumu ve mesleki kıdem değişkenleri açısından anlamlı farklılıklar göstermediği sonucuna ulaşılmıştır. Öğretmenlerin öz yeterlikleri ile iş çevresine uyum davranışları arasında korelâsyon yapılmıştır ve orta düzeyde pozitif yönde ve anlamlı ilişki bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Öğretmen, Öz yeterlik, Öğretmen öz yeterliği, Uyum, İş çevresine uyum

The Relationship Between Teacher’s Self-Efficiencies and Their Behaviors of Adaptation to the Work Environment

Öz

The main purpose of this research is to determine the relationship between teachers' self-efficacy and their behavior in adapting to the work environment. In the research, the relational survey model was used. The population of the research consisted of 3282 teachers working in primary and secondary schools in the district of Esenyurt, Istanbul, in the 2021-2022 academic year. The sample consisted of 542 teachers who were selected from this population by a simple random sampling method and accepted to participate in the research voluntarily. To obtain the data for the research, the “Teacher Self-Efficacy Scale” developed by Schmitz and Schwarzer (2000) in Germany and adapted into Turkish by Yılmaz et al. (2004), “Teachers' Self-Efficacy Questionnaire” developed by Demirkasimoğlu (2012) and “Personal Information Questionnaire” forms were used. The analysis of the obtained data was done using SPSS software. It was observed that teachers' self-efficacy and adaptation behaviors were above average. Teachers' self-efficacy showed significant differences in terms of marital status, level of education and educational level, but not gender, branch, and professional seniority. Teachers' adaptation behaviors to the work environment were found to be at a level above average. While teachers' adaptation behaviors to the work environment showed significant differences in terms of marital status, level of education and branch, it was concluded that there were no significant differences in terms of gender, educational level, and professional seniority. A correlation was made between teachers' self-efficacy and work environment adaptation behaviors, and a moderate positive and significant relationship was found.

Anahtar Kelimeler

Teacher, Self-efficacy, Teacher self-efficacy, Adaptation, Adaptation to the work environment

Kaynakça

• Aka, F. N. (2014). Okul iklimi ile öğretmen öz yeterliği ilişkisine yönelik öğretmen görüşleri (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Akbaş, A. & Çelikkaleli, Ö. (2006). Sınıf öğretmeni adaylarının fen öğretimi öz-yeterlik inançlarının cinsiyet, öğrenim türü ve üniversitelerine göre incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(1), 98-110.
• Arseven, A. (2016). Öz yeterlik: Bir kavram analizi. International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 11(19), 63-80.
• Arslan, Ş. (2019). Öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğine ilişkin öz yeterlik inancı kaynakları ve öz yeterlik inançlarının öğretmenlik mesleğine yönelik tutumlarına etkisi (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Aslan, H., Bal, A., Akbulut, S., & Çetin, B. (2023). Öğretmenlerin öz-yeterlikleri ile değişime hazır olma durumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Scientific Educational Studies, 7(1), 1-32.
• Aslan, H. & Doğan, Ü. (2017). Investigation of science and art center teachers’ perception of self- efficacy. Adıyaman University Journal of Educational Sciences, 7(1), 172-191.
• Ateş, G. (2016). Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesi öğretmen adayları ve Antalya’da görev yapan öğretmenlerin özyeterlik algılarının karşılaştırılması (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Balcı, A. (2004). Sosyal bilimlerde araştırma yöntem, teknik ve ilkeler. Pegem.
• Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 8(4), 191–215.
• Bandura, A. (1994). Self-efficacy. V. S. Ramachaudran (Ed.), Encyclopedia of human behavior içinde (s. 71-81). Academic.
• Başaran, İ. E. (2006). Türk eğitim sistemi ve okul yönetimi. Ekinoks.
• Büyüköztürk, Ş. (2006). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı: İstatistik, araştırma deseni SPSS uygulamaları ve yorum (6. b.). Pegem.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2009). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Celep, C. (2000). Eğitimde örgütsel adanma ve öğretmenler. Arı.
• Coşkun, M. K. (2010). Din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmenlerinin öz yeterlik algılarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1, 95-109.
• Çaycı, D. (2014). Öğretmen adaylarının öğretmenlik özyeterlikleri ile mesleki yatkınlıkları arasındaki yordama ilişkileri (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Çetin, B. (2008). Marmara Üniversitesi sınıf öğretmeni adaylarının bilgisayarla ilgili öz yeterlik algılarının incelenmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 11, 101-114.
• Çetin, D. (2023). Sınıf öğretmenlerinin kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitim uygulamalarına yönelik öz yeterlik algıları ile mesleki öz yeterlik algılarının incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Demirel, Ö. (2001). Eğitim sözlüğü. Pegem.
• Demirkasımoğlu, N. (2012). Kamu ve özel ilköğretim okulu sınıf öğretmenlerinin psikolojik sözleşme algıları ve iş çevresine uyum düzeyleri ile ilişkisi (Doktora Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Demirtaş, H., Cömert M., & Özer, N. (2011). Öğretmen adaylarının öz yeterlik inançları ve öğretmenlik mesleğine ilişkin tutumları. Eğitim ve Bilim Dergisi, 36(159), 96-111.
• Djigic, G., Stojiljkovic, S., & Doskovic, M. (2014). Basic personality dimensions and teachers’ self- efficacy. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 112, 593-602.
• Doğan, S. (2013). Sınıf öğretmenlerinin özyeterlik algısı ve öğretmenlik mesleğine yönelik tutumlarının incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Dolapci, S. (2013). Öğretmen adaylarının öz-yeterlik algıları ve kaynaştırma eğitimine bakış açıları (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Donald, M. G. (2003). Handbook of self and identity. Guilford.
• Dorel, T. G., Kearney, W. S., & Garza, E. (2016). Ready from day one the relationship between length of pre-service teacher field residency and teacher efficacy. Critical Questions in Education 7(1), 38-52.
• Ekici, G. (2006). Meslek lisesi öğretmenlerinin öğretmen öz yeterlik inançları üzerine bir araştırma. Eurasian Journal of Educational Research, 24, 87-96.
• Ekin, Ö (2018). Sınıf öğretmenlerinin ilkokuma yazma öğretimi özyeterlik algılarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Elkatmış, M. (2018). Öğretmen adayları ve öğretmenlerin öz yeterlik inançlarının karşılaştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(2), 402-4016.
• Eren, E. (2020). Örgütsel davranış ve yönetim psikolojisi. Beta.
• Esenyurt İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü. (2022). Personel Hizmetleri Bölümü Atama Birimi. https://esenyurt.meb.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Gök, B. (2022). Okul öncesi öğretmenlerinin öz yeterlik inançlarının yordayıcıları: Teknolojik araç gereç kullanımına yönelik tutumları ve bilişim teknolojileri öz yeterlik algıları (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Güngören, S. (2024). Uyumlu kişiliğin işe yabancılaşmaya etkisinde birey-iş uyumunun aracılık rolü (Doktora Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Gürcan, A. (2005). Bilgisayar özyeterliği algısı ile bilimsel öğrenme stratejileri arasındaki ilişki. Eğitim Araştırmaları Dergisi, 5(19), 179–193.
• Han, B. (2014). Anadolu liselerinde görevli öğretmenlerin iş çevresine uyum düzeyleri (Diyarbakır ili örneği) (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Hoca, A. (2022). Enhancing self-efficacy levels of EFL teachers: A suggested model for tertiary level (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Huang, C. (2013). Gender differences in academic self-efficacy: A meta analysis. European Journal of Psychology of Education, 28, 1-35.
• Kaçar, T. & Beycioğlu, K. (2017). İlköğretim öğretmenlerinin öz yeterlik inançları. İlköğretim Online Dergisi, 16(4), 1753-1767.
• Karabacak, G. (2019). Öğretmenlerin örgütsel sosyalleşmesi ile iş çevresine uyumu arasındaki ilişki (Zonguldak ili örneği) (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Akademi.
• Katsantonis, I. (2021). Cross-country perspective on reverse pathway dynamics between teachers’ self- efficacy and job satisfaction. Pedagogical Research, 6(2), 1-12.
• Kesgin, E. (2006). Okul öncesi eğitim öğretmenlerinin öz-yeterlilik düzeyleri ile problem çözme yaklaşımlarını kullanma düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Denizli ili örneği) (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Kılınç-Bozkurt, D. (2019). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin karakter eğitimine ilişkin öz yeterliklerinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Kırcalı, M. (2022). Development and validation of a cultural and linguistic diversity scale to measure pre- service EFL teachers’ self efficacy-beliefs (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Kocaoğlu, B. Ü. & Akgün, Ö. E. (2015). Lise öğretmenlerinin Fatih Projesi teknolojilerini kullanmaya yönelik öz yeterlik inançları. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(4), 259-276.
• Maden, S. (2010). Türkçe öğretmenlerinin drama yöntemini kullanmaya yönelik öz yeterlikleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(14), 259-274.
• Maden, S. & Özgen, A. (2023). Türkçe eğitimi alanında hazırlanmış öz yeterlik ile ilgili araştırmaların eğilimleri. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(3), 822-839.
• MEB. (2017). Öğretmen yeterlilikleri: Öğretmenlik mesleği genel ve özel alan yeterlilikleri. MEB: https://oygm.meb.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Nakip, C. (2015). Öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğine yönelik öz-yeterlik inançları ile öğretmenlik mesleğine yönelik tutumları arasındaki ilişki (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Özcan, C. (2017). Fen bilgisi öğretmen adaylarının mesleki özyeterlik inançları ve öğretmenlik mesleğine yönelik tutumları ile ilköğretim bölümlerinin karşılaştırılması (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Özdemir, F. (2021). Okul öncesi öğretmen adaylarının oyun severlik eğilimleri ile mesleki öz yeterlik algıları arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Öztürk, B. & Ertem S. İ. (2017). Sınıf öğretmenlerinin ilk okuma ve yazma öğretimine yönelik özyeterlik inançlarının değerlendirilmesi. Anadolu Kültürel Araştırmalar Dergisi, 1(3), 1-26.
• Özyıldırım, G. (2018). Öğretmen adaylarının öz yeterlik inançlarının sınıf yönetiminde etik duyarlık düzeylerine etkisi (Doktora Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Schmitz, G. S. & Schwarzer, R. (2000). Perceived self-efficacy of teachers: Longitudinal findings with a new instrument. German Journal of Educational Psychology, 14(1), 12–25.
• Sezgin, F. (2006). İlköğretim okulu öğretmenlerinin bireysel ve örgütsel değerlerinin uyumu (Ankara ili örneği) (Doktora tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Soysal, M. R. (2014). Sınıf öğretmenliği ana bilim dalı öğrencilerinin öğretmenlik mesleği özyeterlik inançları (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Süzer, B. (2019). Fen bilimleri öğretmenlerinin öz-yeterlik inançları ile öz-yeterlik kaynakları arasındaki ilişkinin incelenmesi: tokat ili örneği (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Swanson, J. L. & Scneider, M. (2013). Minnesota theory of work adjustment. S. D. Brown & R. W. Lent (Ed.), Career development and counseling: Putting theory and research to work içinde (s. 29-53). John Wiley & Sons.
• Şahin, F. (2011). Lider-üye etkileşimi ile işten ayrılma niyeti arasındaki ilişki üzerinde cinsiyetin etkisi. Ege Akademik Bakış, 11(2), 277-288.
• Şahin, S. Z. (2010). Okul öncesi eğitim öğretmenlerinin mesleğe yönelik tutumları ve yeterlilik algılarının bazı değişkenler açısından incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Taşdan, M. (2010). Türkiye’deki resmi ve özel ilköğretim okulu öğretmenlerinin bireysel değerleri ile okulun örgütsel değerleri arasındaki uyum düzeyi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 16(1), 113-148.
• Taylor, S. E., Peplau, L. A., & Sears, D. (2007). Sosyal psikoloji (A. Dönmez, Çev.). İmge.
• TDK. (2014). Genel açıklamalı sözlük. http://www.tdk.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Tekkurşun, G. (2015). Beden eğitimi öğretmen adaylarının öz yeterlik inançlarının incelenmesi (Gazi ve Kafkas Üniversitesi örneği) (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Terzi, M. & Mirasyedioğlu, Ş. (2009). İlköğretim matematik öğretmen adaylarının matematiğe yönelik öz yeterlik algılarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. TUBAV Bilim Dergisi, 2(2), 257-265.
• Tschannen-Moran, M., Woolfolk-Hoy, A., & Hoy, W. K. (2001). Teacher efficacy: Its meaning and measure. Review of Educational Research, 68(2), 202-248.
• Tuncer-Şener, Ö. (2021). İlkokul öğrencilerinin öz yeterlik seviyeleri ve öz yeterlik seviyelerine etki eden faktörler (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Uysal, İ. & Kösemen, S. (2013). Öğretmen adaylarının genel öz yeterlik inançlarının incelenmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 2(2), 2146-2199.
• Ülper, H. & Bağcı, H. (2012). Türkçe öğretmeni adaylarının öğretmenlik mesleğine dönük öz yeterlik algıları. Turkish Studies, 7(82), 1115-1131.
• Üstün, A. & Tekin, S. (2009). Amasya Eğitim Fakültesindeki öğretmen adaylarının özyeterlilik inançlarının çeşitli değişkenler açısından karşılaştırılması. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(1), 35-47.
• Von Schodoletz, A., Jamil, F., Laren, R. A., & Hamre, B. (2018). Personal and contextual factors associated with growth in preschool teachers' self-efficacy beliefs during a longitudinal professional development study. Teaching and Teacher Education, 75, 278- 289.
• Weinert, F. E. (2001). Concept of competence: A conceptual clarification. D. Rychen & L. Salganik (Ed.), Defining and selecting key competencies içinde (s. 45–65). Hogrefe and Huber.
• Wolf, K. J. (2008) Agricultural education teacher self-efficacy: A descriptive study of beginning agricultural education teachers in Ohio. (Doktora Tezi). Available from ProQuest Dissertations and Theses database.
• Yalçın, İ. & Bayram, A. (2020). Birey-örgüt uyumu. M. Ş. Şimşek, A. Çelik, T. Akgemci, & A. Diken (Ed), Örgütsel davranış ve yönetim psikolojisi içinde (s. 161-166). Eğitim.
• Yılmaz, K. & Çokluk-Bökeoğlu, Ö. (2008). İlköğretim okulu öğretmenlerinin yeterlik inançları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 41(2), 143-167.
• Yılmaz, M., Köseoğlu, P., Gerçek, C., & Soran, H. (2004). Öğretmen özyeterlik inancı. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi, 5(58), 50-54.
• Zusho, A. & Pintrich, P. R. (2003). Skill and will: The role of motivation and cognition in the learning of college chemistry. International Journal of Science Education, 25(9), 1081-1094.