NASREDDİN HOCA’DAN TEMEL’E TÜRK FIKRALARINDA MİZAH UNSURU OLARAK MÜLEMMA

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 2, 1047 - 1054, 15.06.2018

Salahaddin Bekki

Öz

Türk fıkralarının bazılarında yabancı dillerden -Arapça,
Farsça, İngilizce, vs.- alınan
birtakım cümle, kelime grubu, kelime ve eklere rastlanılmaktadır. Bunların,
Nasreddin Hoca fıkralarının kayda geçirildiği günden günümüze kadar mizah yaratmada başvurulan
unsurlardan olduğu görülmektedir. Türkçe dışında başka dillerin fıkralarda yer
alması ve komiği oluşturmada kullanılması günümüzde de karşılaşılan bir
durumdur. Estetik değer taşıyan bir edebi üründe o ürünün üretildiği ana dilin
dışında başka dillerden alınan ibarelerin kullanılması Arapça kökenli olan ve
“alaca renkli”, “renk renk” anlamlarına gelen “mülemma” kelimesiyle
karşılanmaktadır.

Türk
edebiyatı ve kültürü söz konusu olduğunda mülemmaların yalnızca divan şairleri
tarafından ortaya konmadığı âşık edebiyatı ve anonim edebiyatın birçok türü ile
günlük konuşmalarda hatta çağdaş müzik ürünlerinde de mülemma yapılara yer
verildiği görülmektedir.

Arapça,
Farsa ve daha başka dillere (İngilizce, Fransızca, Almanca vs.) ait malzemenin başta Nasreddin Hoca fıkraları olmak üzere çok
sayıdaki fıkrada mizah unsuru olarak kullanıldığı birçok araştırmacının
dikkatinden kaçmamıştır. Bu araştırmacılardan Ali Duymaz, Nasreddin Hoca
fıkralarında karşımıza çıkan bu durumu, “gerçeküstücülük” olarak ele almış ve
gerçeküstücülüğün Nasreddin Hoca fıkralarında mizah yaratma unsuru olarak
kullanıldığına örnek göstermiştir. İlhan Başgöz, fıkralarda geçen Arapça ve
Farsça ibareleri, yüksek sınıf edebiyatının eleştirisi olarak ele almıştır.
Esma Şimşek ise Nasreddin Hoca adına bağlı mülemma fıkraları onun şair
kimliğinin ürünü olarak değerlendirmiştir.

Bu çalışmada Nasreddin Hoca başta olmak üzere
Temel ve diğer fıkra tiplerine bağlı olarak anlatılan fıkralarda, mizah yaratma
unsuru olarak mülemmaların kullanımı ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Nasreddin Hoca, Temel, fıkra, fıkra tipi, mülemma, mizah

Kaynakça

• ARSLAN, M. ve PAÇACIOĞLU, B. (1996). Letâ’if-i Hoca Nasreddin. Sivas: Dilek Ofset Matbaacılık.
• BAŞGÖZ, İ. (2005). Geçmişten Günümüze Nasreddin Hoca. İstanbul: Pan.
• BEKKİ, S. (2012). Âşık Tarzı Şiir Geleneğinde Mülemma. I. Uluslararası Âşık Sümmâni ve Âşıklık Geleneği Sempozyumu Bildirileri. (haz. Abdülkadir Erkal). Ankara: Birleşik, 485-500.
• DUMAN, M. (2008). Nasreddin Hoca ve 1555 Fıkrası. İstanbul: Heyamola.
• DUYMAZ, A. (2009). Nasreddin Hoca Fıkralarında Mizah Unsuru Olarak Gerçeküstücülük. 21. Yüzyılı Nasreddin Hoca ile Anlamak Uluslararası Sempozyum (Akşehir, 8-9 Mayıs 2008) Bildiriler. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 253-270.
• DÜZGÜN, D. (2004). Nasrettin Hoca Araştırmalarında Karşılaşılan Problemler ve Bir Değerlendirme. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 25, 121-126.
• EKİCİ. M. (2000). Halk, Halk Bilimi ve Halk Bilgisi Üzerine Bir Deneme. Millî Folklor, 45, 2-8.
• KURTULUŞ, R. ve PALA, İ. (2006). Mülemma. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 31, 539.
• PEHLİVAN, G. (2011). Mizaha Vahdet-i Vücûd Penceresinden Bakmak: Salâhî’nin Şerh-i Nutk-ı Nasreddin Efendi Adlı Risalesi. Millî Folklor, 92, 117-130.
• ŞİMŞEK, E. (2005). Nasreddin Hoca’nın Şairliğini Konu Alan Fıkralar Üzerine Bir İnceleme. I. Uluslararası Akşehir Nasreddin Hoca Sempozyumu (Bilgi Şöleni, Akşehir, 6-7 Temmuz 2005) Bildirileri. Ankara: Akşehir Belediyesi, 32-40.
• TÜRKMEN, F. (1999). Nasreddin Hoca Latifelerinin Şerhi (Burhaniye Tercümesi) Transkripsiyon, İnceleme, Metin. (2. baskı), İzmir: Akademi.