RENK ADLARININ PEKİŞTİRME İŞLEVİNE DAİR (KIRGIZ TÜRKÇESİ BAĞLAMINDA)

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 3, 1538 - 1557, 15.09.2018

Hatice Şahin Zhamila Arzybaeva

Öz

Her kültürde
renk kavramı, farklı anlam değerleri taşır. Kültürler arasında renklerin ifade
alanlarını ve bunların zaman içinde gösterdiği değişiklikleri belirleyip ortaya
koyabilmek için söz konusu kültürün sözlü ve yazılı ürünlerini, en eskilerinden
başlamak üzere takip etmek gerekmektedir.

Renklerin taşıdığı anlam ya da karşıladığı kavram,
toplumdan topluma değişiklik gösterse de ortak özellikleri; bir simgeyi,
kavramı, duyguyu temsil etmesidir. Türk kültüründe renklerin taşıdığı değerle
ilgili olarak birçok bilim dalında araştırmalar yapılmış, bu araştırma
sonuçları değerlendirilmeye ve yorumlanmaya çalışılmıştır^[1]. Dil
içinde de renk adları fonetik, morfolojik, semantik, leksik açılardan ele
alınacak düzeyde çeşitlilik göstermektedir. Bu sebeple bu kelime kadrosu, Türk
diliyle ilgili çok sayıda çalışmaya konu olmuştur. Bu çalışmada da Türkçede var
olan renk adlarının, Kırgız Türkçesinde tespit edilen pekiştirme işlevi,
örnekleriyle verilmeye çalışılacak, bu işlevin tüm renklerde değil sadece kızıl,
kara, sarı ve kök gibi ana renklerde görüldüğü tespiti
vurgulanacaktır.

---

Anahtar Kelimeler

Türk kültürü, renk, pekiştirme, renk isimleriyle pekiştirme

Kaynakça

• Ağakay, M.A. (1964). Pekiştirmeli sıfatlar. Türk Dili Dergisi, 156, 881-883.
• Akar, A. (2006). Renge bağlı yer adlandırmalarında muğla örneği. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Prof. Dr. Tuncer Gülensoy Armağanı, 20, 51-63.
• Aksan, D. (1999). Türkçenin gücü. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aksan, D. (2015). Her yönüyle dil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksoy, Ö. A. (1993). I Atasözleri sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Aksoy, Ö. A. (1993). II Deyimler sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Alyılmaz, C. (2016). Gobu’stan’ın gizemi ( “Kıpçaklar”a Giden Yol). Bitlis Eren Üniversitesi Yayınları.
• Arat, R.R. (1979). Kutadgu Bilig. (Haz. Eraslan, K. Sertkaya, O. F. Yüce, N.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arat, R.R. (1979). Kutadgu Bilig. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atalay, B. (1985). Dȋvân u Lugâti’t-Türk Tecümesi I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atalay, B. (1986). Dȋvân u Lugâti’t-Türk Dizini. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bayraktar, N. (2004). Kara ve siyah renk adlarının Türkçedeki kavram ve anlam boyutu üzerine. TÖMER Dil Dergisi. 126, 56-77.
• Bayraktar, N. (2005). Kavram ve anlam boyutunda al, kırmızı ve kızıl. International Journal of Central Asian Studies. Mustafa Canpolat Armağanı. 10, 145-165. Bayraktar, N. (2006-a). Kavram ve anlam boyutunda sarı ve tonları. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Prof. Dr. Tuncer Gülensoy Armağanı. 20, 209-218.
• Bayraktar, N. (2006-b). Kavram ve anlam boyutunda Türkçede ak ve beyaz. Dilbilim, Dil Öğretimi ve Çeviribilim Yazıları I-II, 35-50.
• Bayraktar, N. (2009). Boz ve kır renk adlarının kavram, anlam ve biçim boyutu üzerine. The International Association of Central Asian Studies, 13, 101-121.
• Bayraktar, N. (2013). Türkçede renk adlarıyla özel ad yapımı. Journal of Language and Linguistic Studies, 9/2, 95-114.
• Caferoğlu, A. (1953). Türk onomastiğinde “at” kültü. Türkiyat Mecmuası, X, 201-212.
• Caferoğlu, A. (2011). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Cemiloğlu, İ. (1991), Dilimizdeki “kara” kelimesi hakkında, Milli Folklor, s. 22-26.
• Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford.
• Çağatay, S. (1967). Pekiştirilen fiiller. TDAY-Belleten, 39-50.
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk mitolojisinin ata hatları, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Demir, İ. (2014). Güneybatı Anadolu ağızlarındaki pekiştirme ekleri üzerine. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 106-124.
• Dilaçar, A. (2016). Kutadgu Bilig İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Doğan, N. (2015). Türkiye Türkçesi söz varlığının yeni renkleri ad bilimsel bir inceleme. Dede Korkut Dergisi, 7, 12-37.
• Ercilasun, A. B. (2008). La enklitiği ve Türkçede bir “pekiştirme enklitiği” teorisi. Dil Araştırmaları Dergisi, 2, 35-56.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2015). Dȋvân u Lugâti’t-Türk, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eren, A. (2008). Bâkî divanı’nda kırmızı renk. Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 37, 31-68.
• Eren, H. (1965).Yer adlarımızın dili, Türk Dil Kurumunda 3 nisan 1965’te okunan konferans (http://turkoloji.cu.edu.tr/YENI%20TURK%20DILI/eren.pdf)
• Ergin, M. (2011), Dede Korkut kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Ergin, M. (2011). Orhun abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Feyzioğlu, N. (2004). Dede Korkut hikâyeleri’nden Duha Kocaoğlu Deli Dumrul hikâyesi ile Basat’ın Tepegöz’ü öldürdüğü hikâyeye simge ve imgeler bakımından bir yaklaşım. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, 51-60.
• Gabain, A. (1968). Renklerin sembolik anlamları (Çev. Tezcan, S.). Türkoloji Dergisi 3, 107-113.
• Genç, R. (1997). Türk inanışları ile millî geleneklerinde renkler ve sarı-kırmızı-yeşil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gözaydın, N. (2003). Türkçenin renk zenginliği, Türk Dili Dergisi, 618, 539-545.
• Gül, M. (2015). Kutadgu Bilig’de enklitik edatları. The Journal of AcademicSocial Science Studies, 34, 403-416.
• Gündüzöz, S. (2003). Kur'an'da renklerin büyülü gücü - semiotik bir inceleme. EKEVAkademi Dergisi, 16, 71-85.
• Hamilton, J. R. (1998). İyi ve kötü prens öyküsü. (Çev. Köken, V.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hatiboğlu, V. (1973). Pekiştirme ve kuralları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İnan, A. (1987). Makaleler ve incelemeler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İsaev, Döölötşa (1977), Cer-suu atarının sırı, Mektep Yayınları, Frunze.
• Karahan, L. (2012). Türkçede bazı ek ve edatlarda “-n” morfemi ile ortaya çıkanvaryantlaşma. Tuncer Gülensoy Armağanı, (Ed.) Bülent Gül, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 219-236.
• Kaymaz, Z. (1997). Türkiye Türkçesi ve ağızlarında renk bildiren kelimelerin kullanılışı ve sistematiği. TDAY-Belleten, 251-341.
• Kırgız Tilinin frazeologiyalık sözdüğü. (1980). Ed. Osmonova, C. Frunze: İlim Basması.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1995). Türkçede ok/ök pekiştirme (ıntensivum) edatı üzerine. Türk Dili Üzerine Araştırmalar, I. Cilt, 98-109.
• Küçük, S. (2010-a). Tarihî Türk lehçelerinde renk adlandırmaları. Turkish Studies TürkolojiAraştırmaları Dergisi, 5/1, 556-577.
• Küçük, S. (2010-b). Eski Türk kültüründe renk kavramı. Bilig Türk Dünyası Sosyal BilimlerDergisi, 54, 185-210.
• Mert, O. (2008). Öngöt mezar külliyesi ve külliyede bulunan damgalar. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. S 36, Erzurum. 281-306.
• Necip, E. N. (1995).Yeni Uygur Türkçesi sözlüğü (Çev. Kurban, İ.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (1991). Türk kültür tarihine giriş. C. VI. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Rayman, H. (2014). Nevrûz ve Türk kültüründe renkler, Milli Folklor Uluslararası KültürAraştırması Dergisi, 53, 10-15.
• Sakaoğlu, S. (2017). Ad bilimi yazıları, Konya: Kömen Yayınları.
• Sertkaya, O. F. (1988). Bolsungıl tep tediler. Uluslararası Türk Dili Kongresi, 135 -142.
• Seyidov, M. (1988). Gök, ak ve kara renklerinin eski inançlarla alakası (Çev. Yavuz, O.) TürkDünyası Araştırmaları, 52, 33-52.
• Şahin, E. (2009). Tatar Türkçesinde uk / ük kuvvetlendirme edatı. Türk Dünyası Araştırmaları,180, 1-12.
• Şirin, H. (2016). Eski Türk yazıtları söz varlığı incelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (2014).Orhon yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Töker, İ. (2009). Renk simgeciliği ve din: Türk kültür yapısı içinde ak-kara renk karşıtlığı vebu karşıtlığın modern Türk söylemindeki tezahürleri üzerine. Ankara Üniversitesi İlahiyatFakültesi Dergisi, 50, 93-112.
• Türkçe sözlük, (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Üstüner, A. (2003). Türkçede pekiştirme. Elazığ: Fırat Üniversitesi Basımevi.
• Vasiliev, Y. (1995). Türkçe-Sahaca (Yakutça) sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yudahin, K. (1988).Kırgız sözlüğü (Çev.Taymas, A.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yüceol Özezen, M. (2013). Türkiye Türkçesinde pekiştirme işlevli ki. Turkish Studies TürkolojiAraştırmaları Dergisi, 8/9, 367-373.