TÜRKÇEDE GÖÇÜŞME: TANIM VE TASNİF

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 4, 2189 - 2203, 15.12.2018

Serpil Ersöz

Öz

Göçüşme,
Türkçe sözlükte “Bir kelime içinde
birbirini izleyen iki ünsüzün yer değiştirmesi” olarak tanımlanmaktadır.
Türkçede pek çok gramer kitabında veya terim sözlüğünde de yerini almıştır.
Fakat buna rağmen konuyla ilgili yapılan tanımların ve sınıflandırmaların
yeniden gözden geçirilmesi gerektiği fark edilmiştir. Çünkü yapılan tanımlarda
“bir kelime içinde”, “sesler arasında” veya “iki ses arasında” şeklindeki
açıklamalar öne çıkmaktadır. Halbuki Türkçedeki göçüşmede seslerle birlikte
hecelerin ve kelimelerin de yer değiştirdiği tespit edilmiştir. Bu yüzden
makalede öncelikle bir göçüşme tanımı yapılmaya çalışılmış, ardından da
göçüşmenin türleri, yer değiştiren unsurlara göre sınıflandırılmaya
çalışılmıştır.

Buna göre bir
söz zincirinde birbirlerine komşu olan ya da olmayan birimlerin (ses, hece,
kelime...) bilinçli ya da istemsiz bir şekilde yer değiştirmesidir şeklinde
tanımlanan göçüşme 1) Ses
Göçüşmesi; 2) Hece Göçüşmesi ve 3) Kelime Göçüşmesi olarak üçe ayrılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Göçüşme, Metatez, Türk Dili, Türkçe

Kaynakça

• Argunşah, M. ve Güner, G. (2015). Codexcumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Banguoğlu, T. (1974). Türkçenin grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1955). Anadolu ağızlarındaki méthathése gelişmesi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1-17.
• ___________ (1994). Anadolu diyalektolojisi üzerine malzeme-I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Coşkun, M. V. (2011). Standart Türkçede ses olaylarının sebep-sonuç ilişkisi çerçevesinde yeniden sınıflandırılması.38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi) Bildiriler I, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları,s.347-367
• Çağıran, Ö. (1999). Türkiye Türkçesi ağızlarındaki ünsüz göçüşmelerinin kuruluş sistemi. 3. Uluslararası Türk Dil Kurultayı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çakır, A. (2018). İzmir iki Ödemiş-Beydağ-Kiraz ilçesi ağzı. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü.
• Daban, E. B. (2015). Daday ilçesi ağzı (Kastamonu ili). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi.
• Demircan, Ö. (2001). Türkçenin ses dizimi.(İkinci Basım), İstanbul: DER Yayınları.
• Eker, S. (2003). Çağdaş Türk dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eren, H. (1953). Türk Dillerinde Metathése. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 161-180.
• Ergin, M. (1993). Edebiyat ve eğitim fakültelerinin Türk dili ve edebiyatı bölümleri için Türk dil bilgisi. (20. Baskı), İstanbul: Bayrak Basım/Yayın/Tanıtım.
• Ersöz, S. (2013a). Türkiye Ahıskalıları ağzıI. Cilt.Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü.
• ___________ (2013b). Türkiye Ahıskalıları ağzıIII. Cilt.Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü.
• Gülseren, C. (1997). Malatya ili ağızları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Günay, T. (1978). Rize ili ağızları.Ankara: Kültür Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
• Güneş, S. (2009). Anlatım bilgisi.(5. Basım), İzmir.
• Hacıeminoğlu, N. (1996) Karahanlı Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İpek, B. (1997). Anadolu Ağızlarında Yabancı Kelimeler – Fonetk İnceleme-. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ___________ (2009). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Yabancı Sözcüklerde Ünsüz Göçüşmeleri. Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karaağaç, G. (1991). Eski metatez örnekleri. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 6, 85-102.
• ___________ (2013). Dil bilimi terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2003). Gramer terimleri sözlüğü.(Genişletilmiş 2. Baskı), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kök, A. (2016). Modern Oğuz Türkçesi diyalektlerinde göçüşme. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(15), 406-430.
• Özkan, N. (1996). Gagavuz Türkçesi Grameri.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sarı, İ. (2017). Bir Dil Sürçmesi Türü Olarak Çaprazlama ve Türkçe Örnekler Bağlamında Yapısal Özellikleri. SUTAD (Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi), 42, 85-95.
• Şahin, F. (2017). Kadınhanı ağzı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tavkul, U. (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi sözlüğü.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, F. (2007). Urum Türkçesi sesbilgisi üzerine bazı tespitler. Karadeniz Araştırmaları, 14, 93-100.
• Tekin, T. (2003). Orhon Türkçesi grameri. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• Toparlı, R. (2003). Ed-Dürretü’l-MudiyyeFi’l-Lügati’t-Türkiyye. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkiye’de Halk Ağzından derleme sözlüğü(DS 1993). C:XI, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ulutaş, İ. (2007). Metatez sistemi Türkçenin hece sistemiyle ilgili midir?Bilig, 43, 117-132.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Yıldırım, F. (1999). Çukurova ağızlarında ünlü göçüşmesi. 3. Uluslararası Çukurova Halk Kültürü Bilgi Şöleni (Sempozyumu) Bildiriler, Adana: Adana Valiliği Yayınları.
• Yıldız, O. (1999). Dilimizdeki Arapça ve Farsça kökenli kelimelerde görülen fonetik değişmeler. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4, 321-338.
• Yılmaz, E. (2012). Türkiye Türkolojisi ve karşılaştırma(ma)lı dilbilim çalışmaları. IV. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildirileri, C:II, Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları,s.779-789.