MİZAHİ KAHRAMANIN DOĞUŞU: ÖMER SEYFETTİN’İN ‘EFRUZ BEY’İ

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 1, 392 - 404, 15.03.2019

Ayşe Demir

Öz

Ömer Seyfettin; Ahmet Mithat Efendi, Samipaşazade Sezai ve Halit Ziya
ile birlikte Türk hikâyesinin gelenekselden moderne yönelişini temsil eden,
kurucu isimleri arasında yer alır. Bu yönelişi temsili, sadece kurgusal
niteliklerde değil hikâyelerinin konu yelpazesinde de kendisini göstermektedir.
İçerik itibarıyla tarihsel olandan güncele ve evrensele uzanan konular, yazarın
hem edebî hem de toplumsal kaygılarını gözler önüne serer. Ömer Seyfettin’in
hikâye yazarlığı bu açıdan salt sanata dair kaygılarla şekillenmez. Üyesi
olduğu toplum ve çağ, yaşadığı coğrafyanın meseleleri edebî dünyasının
içeriğine sızar. Ömer Seyfettin, Türk okurun karşısına sadece olumlu örneklerle
çıkmaz. Bu ideal tablonun karşısında, Tosun Bey (Ferman), Muhsin Çelebi (Pembe
İncili Kaftan) gibi ideal kahramanlara tezat teşkil eden olumsuz temsiller
vardır. Bu karşıtlığın en çarpıcı örneklerinden biri ise Efruz Bey’dir. İsminin
yaptığı çağrışımdan ötürü Bihruz’la (Araba Sevdası) aynı bağlamda
değerlendirilebilecek bu kahraman, mizahın da yardımıyla döneme ve zihniyetlere
getirilen eleştirinin ana hedefi olur. “Hürriyete Layık Bir Kahraman”, “Açık
Hava Mektebi”, “Tam Bir Görüş”, “Bilgi Bucağında”, “İnat”, “Sivrisinek”,
“Asilzadeler” gibi hikâyelerin kahramanı Efruz’la birlikte yazar, farklı
çevrelerin, insanların, fikirlerin eleştirisini yapma, zaman zaman da bunları
yerme imkânı bulur.

Çalışmada bu bağlamda değerlendirilecek olan hikâye
ise Efruz Bey’in doğumunu simgeleyen “Hürriyete Layık Bir Kahraman”dır. Asıl
adı Ahmet olan kahraman, metinde ismini kendi iradesi ve sözlüklerin yardımıyla
Efruz olarak değiştirir. Sembolik bir doğuşu simgeleyen bu seçimle Ömer
Seyfettin, Efruz’u kendinden önce, yine mizahi eleştirinin hedefi sayılan diğer
kahramanlar zincirine bağlar. Kendinden öncekilerden ayrılan tarafı ise sadece
kültürel ve gündelik hayattaki alafranga yaklaşımıyla değil siyasi eleştiri
yapmaya da imkân veren çerçevede çizilmesidir. Ömer Seyfettin, sadece
kahramanını değil onun bir ayna vazifesiyle yansıttığı diğer çevreleri de
eleştirir. Efruz Bey hikâyeleri bu anlamda satirin boyutlarını genişleten,
kahramanla sınırlı kalmayan bir mizahı işaret eden kurgulardır. Bu anlamda
kendinden sonra gelecek benzerlerine de örnek teşkil etmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Türk hikâyesi, Ömer Seyfettin, Efruz Bey, mizah, satir, Hürriyete Layık Bir Kahraman

Kaynakça

• Apaydın, M. (2006). Ömer Seyfettin’in öykülerinde hiciv ve mizah ögeleri. Ömer Seyfettin’i Yeniden Okumak, 85. Yılında Ömer Seyfettin’i Anma Toplantısı Bildiriler Kitabı. (yay. haz. Hülya Argunşah-Ayşe Demir) Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları. 13-36.
• Belge, M. (1998). Edebiyat üstüne yazılar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Boynukara, H. (2006). Ömer Seyfettin’in hikâyelerinde girişler ve bitişler. Ömer Seyfettin’i Yeniden Okumak, 85. Yılında Ömer Seyfettin’i Anma Toplantısı Bildiriler Kitabı. (yay. haz. Hülya Argunşah-Ayşe Demir) Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Cebeci, O. (2008). Komik edebi türler. İstanbul: İthaki.
• Enginün, İ. (1998). Ömer Seyfettin’in hikâyeleri. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Dergâh Yayınları, 37-49.
• Koestler, A. (1997). Mizah yaratma eylemi. (çev. Sevinç Kabakçıoğlu), İstanbul: İris Yayıncılık.
• Köroğlu, E. (2006). Ulusu sokaktan tahayyül etmek. Ömer Seyfettin’i Yeniden Okumak, 85. Yılında Ömer Seyfettin’i Anma Toplantısı Bildiriler Kitabı. (yay. haz. Hülya Argunşah-Ayşe Demir) Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları,
• Ömer Seyfettin. (2007). Hürriyete layık bir kahraman. Ömer Seyfettin Bütün Eserleri (haz. Hülya Argunşah) İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Sağlık, Ş. (2006). Çağlarına meydan okuyan iki parodik kahraman. Ömer Seyfettin’i Yeniden Okumak, 85. Yılında Ömer Seyfettin’i Anma Toplantısı Bildiriler Kitabı. (yay. haz. Hülya Argunşah-Ayşe Demir) Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 157-198.
• Şengül, A. (2006). Ömer Seyfettin’de milli kültür ve ulus bilinci. Ömer Seyfettin’i Yeniden Okumak, 85. Yılında Ömer Seyfettin’i Anma Toplantısı Bildiriler Kitabı. (yay. Haz. Hülya Argunşah-Ayşe DEMİR) Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 227-242.
• Tek, Z. (2018). Henri Bergson’un gülme kuramı üzerinden Haldun Taner’in “sancho’nun sabah yürüyüşü” adlı hikâyesinin incelenmesi. TYB Akademi, 8(24), 31-49.