ORTAOKUL TÜRKÇE DERS KİTAPLARININ OKURYAZARLIK TÜRLERİ AÇISINDAN İNCELENMESİ

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 2, 572 - 588, 15.06.2024

Nurbanu Kansızoğlu , Suat Ungan

https://doi.org/10.7884/teke.1457823

Öz

Bu araştırmanın amacı ortaokul Türkçe ders kitaplarında bulunan okuryazarlık türlerini karşılaştırmalı olarak incelemektir. Bu doğrultuda çalışma, nitel araştırma yöntemlerinden biri olan doküman analizine göre tasarlanmıştır. Araştırmanın inceleme nesneleri; 2023-2024 yılında okutulan 5. 6. 7. ve 8. sınıf seviyesindeki 4 adet Türkçe ders kitabından oluşmaktadır. İçerik analizi tekniğinden yararlanılarak çözümlenen verilerin görselleştirilmesinde MAXQDA 20.4.1. yazılımı kullanılmıştır. Çalışmanın sonunda, ortaokul Türkçe ders kitaplarının tümünde bilgi, görsel, grafik, dijital olmak üzere belirlenen 4 okuryazarlık türüne yer verildiğine fakat bu okuryazarlıkların sınıf seviyelerine dengeli bir şekilde dağılmadığına ulaşılmıştır. Bunun yanında okuryazarlık türlerinin birbiriyle ve dil becerileriyle ilişkili olarak ele alınmadığı ve okuryazarlıkları kazandırmaya dönük etkinliklerin belirli yetkinliklerle sınırlandırıldığı tespit edilmiştir. Tüm sınıf düzeylerindeki Türkçe ders kitaplarında dijital okuryazarlık becerisinin farklı yetkinlikleri barındırması açısından arttırılması ve çoklu okuryazarlık kavramının ön plana alınması gerektiği ders kitabı yazarlarına sunulan öneriler arasındadır.

Anahtar Kelimeler

Ortaokul, Türkçe, ders kitabı, okuryazarlık

INVESTIGATION OF MIDDLE SCHOOL TURKISH TEXTBOOKS IN TERMS OF LITERACIES

Öz

This study aims to compare the different types of literacy found in Turkish textbooks used in middle schools. The study used a document analysis, which is a qualitative research method. Four Turkish textbooks from grades 5-8, used in the academic year 2023-2024, were analyzed using the content analysis technique with MAXQDA 20.4.1 software. The study found that all middle school Turkish textbooks included four types of literacy (information, visual, graphic, and digital). However, these literacies were not evenly distributed among the grade levels. The study also found that the textbooks did not relate the different types of literacy or language skills to each other. Additionally, the activities to develop these literacies were limited to specific competencies. The study suggests that textbook authors emphasize digital literacy skills in Turkish textbooks at all grade levels by including different competencies. The concept of multiple literacies should also be emphasized.

Anahtar Kelimeler

Middle school, Turkish, textbook, literacy

Kaynakça

• Acar, Ç. (2015). Anne ve babaların ilkokul ortaokul ve lise öğrencisi çocukları ile kendilerinin dijital okuryazarlıklarına ilişkin görüşleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Akın, E., Akın, İ. ve Bilgin, E. (2024). Dijital okuryazarlığın Türkçe eğitimindeki yeri. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13(1), 61-74.
• Akkaya, A. (2013). Türkçe derslerinde ders kitabı dışında görsel öge kullanmaya ilişkin Türkçe öğretmenlerinin görüşlerinin incelenmesi. Electronic Turkish Studies, 8(9), 471-479.
• American Association of School Librarians [AASL] & Association for Educational Communications and Technology [AECT]. (1998). Information literacy standards for student learning: Standards and Indicators. American Library Association.
• Arı, G. ve Soylu, S. (2020). Beşinci sınıf öğrencilerinin görsel okuma becerilerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(2), 718-735.
• Ateş, M., Sur, E. ve Çelik, H. (2020). Türkçe öğretmenlerinin görsel okumayla ilgili görüşlerinin değerlendirilmesi. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 6(1), 1-15.
• Aydemir, Z. (2021). Yeni okuryazarlık becerileri bağlamında ilkokul Türkçe dersi öğretim programının incelenmesi. Electronic Turkish Studies, 16(2), 529-547.
• Aydoğdu, Ö. U. (2022). Ortaokul öğrencilerinin dijital okuryazarlık düzeylerinin incelenmesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bal, M. (2018). Türkçe dersinin 21. yüzyıl becerileri açısından incelenmesi. Turkish Studies, 13(4), 49- 64.
• Bayburtlu, Y. S. (2021). Türkçe ders kitaplarının grafik okuryazarlığını karşılama düzeyleri. Akademik Açı, 1(1), 155-181.
• Bayrakcı, S. ve Narmanlıoğlu, H. (2021). Digital literacy as whole of digital competences: Scale development study. Düşünce ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 4, 1-30.
• Berber, H. S. (2019). Ortaokul sosyal bilgiler ders kitaplarının okuryazarlıklar açısından incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Bowen, G. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qalititative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Cervetti, G., Damico, J. & Pearson, P. D. (2006). Multiple literacies, new literacies, and teacher education. Theory Into Practice, 45(4), 378-386.
• Christel, M. T. (2015). Presenting my selfie to the digital world: Visual composition for better representation. Essentials of Teaching and Integrating Visual and Media Literacy: Visualizing Learning, 119-145.
• Çelik, H. ve Kılıçoğlu, G. (2022). Ortaokul öğrencilerinin dijital okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi. Anadolu Kültürel Araştırmalar Dergisi, 6(1), 115-134.
• Dilekçi, A. ve Karatay H. (2021). Türkçe dersi öğretim programlarında 21. yüzyıl becerileri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 10(4), 1430-1444.
• Direkçi, B., Akbulut, S. ve Şimşek, B. (2019). Türkçe Dersi Öğretim Programı (2018) ve ortaokul Türkçe ders kitaplarının dijital okuryazarlık becerileri bağlamında incelenmesi. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(16), 797-813.
• Dousay, T. A. (2015). Reinforcing multiliteracies through design activities. In D. M. Baylen, & A. D’alba (Eds.), Essentials of teaching and integrating visual and media literacy: Visualizing learning, 27-48. Springer.
• Ensar, F. ve Gündüz, A. (2023). Türkçe dersi öğretim programı (2019) ve ortaokul Türkçe ders kitapları bağlamında reklam okuryazarlığı. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 11(1), 257-268.
• Erdamar, G. ve Barası, M. (2021). 21. yüzyıl becerileri açısından ortaokul Türkçe dersi öğretim programı. TEBD, 19(1), 312-342.
• Eristi, B. ve Erdem, C. (2017). Development of a media literacy skills scale. Contemporary Educational Technology, 8(3), 249-267.
• Eshet-Alkalai, Y. (2012). Thinking in the digital era: A revised model for digital literacy. Issues in Informing Science and Information Technology, 9(2), 267–276.
• Fırat, S. (2019). Ortaokul döneminde bilgi okuryazarlığı becerilerinin önemi: Özel final okulları 6. sınıf öğrencilerine yönelik bir uygulama. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çankırı: Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Freeman, E. & Lynd-Balta, E. (2010) Developing information literacy skills early in an undergraduate curriculum, College Teaching, 58(3), 109-115.
• Gitsaki, C., Gobert, M. ve Demirci, H. (2015). Current issues in reading, writing and visual literacy: An introduction. In C. Gitsaki, M. Gobert, & H. Demirci (Eds.), Current issues in reading, writing and visual literacy: Research and practice, 1-9. Cambridge Scholars Publishing.
• Güneş, F. (2019). Okuryazarlık yaklaşımları. The Journal of Limitless Education and Research, 4(3), 224-246.
• Güzel, D. ve Şimşek, A. (2012). Millî eğitim şûralarında ders kitapları. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(23), 172-216.
• Julien, H. & Barker, S. (2009). How high-school students find and evaluate scientific information: A basis for information literacy skills development. Library & Information Science Research, 31(1), 12-17.
• Kalaycı, R. (2023). 21. yüzyıl dijital okuryazarlık becerileri ölçeğinin geliştirilmesi, geçerlik ve güvenirlik çalışması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat: Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Kana, F. ve Kiler, B. (2021). Ortaokul Türkçe ders kitaplarının öğretim programındaki anahtar yetkinlikler açısından incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 10(2), 741-755.
• Karaca, O. D. (2021). Ortaokul Türkçe ders kitaplarında görsel okuryazarlık uygulamaları Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Başkent Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Kayhan, E., Altun, S. ve Gürol, M. (2019). Sekizinci sınıf Türkçe öğretim programının (2018)21. yüzyıl becerileri açısından değerlendirilmesi. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 10(2), 20-35.
• Kellner, D. (2002). Multiple literacies and critical pedagogies: New paradigms. In P. P. Trifonas (Ed.), Revolutionary pedagogies, 218-244, Routledge.
• Krejci, S. E., Ramroop-Butts, S., Torres, H. N. & Isokpehi, R. D. (2020). Visual literacy intervention for improving undergraduate student critical thinking of global sustainability issues. Sustainability, 12(23), 10209.
• Kurudayıoğlu, M. ve Soysal, T. (2019). 2018 Türkçe dersi öğretim programı kazanımlarının 21. yüzyıl becerileri açısından incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 483-496.
• Lankshear, C. & Knobel, M. (2008). Digital literacies: Concepts, policies and practices. Peter Lang.
• Lüle Mert, E. (2021). 6. ve 8. sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık yeterlilikleri. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 5(1), 255-266.
• Maden, S., Maden, A. ve Banaz, E. (2018). Ortaokul 5. sınıf Türkçe ders kitaplarının dijital okuryazarlık bağlamında değerlendirilmesi. Journal of International Social Research, 11(55), 685-698.
• Merriam, S. (2018). Nitel araştırma-desen ve uygulama için bir rehber. (Çev. Ed. S. Turan). Nobel.
• Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. Sage.
• Moss, B. & Lapp, D. (2009). Teaching new literacies in grades 4-6: Resources for 21st-century classrooms. Guilford Press.
• National Research Council. (2011). Assessing 21st century skills: Summary of a workshop. The National Academies Press.
• Pala, Ş. M. ve Başıbüyük, A. (2020b). 10-12 yaş grubu öğrencileri için dijital okuryazarlık ölçeği geliştirme çalışması. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 14(33), 542-565.
• Pala, Ş. M. ve Başıbüyük, A. (2020a). Ortaokul beşinci sınıf öğrencilerinin dijital okuryazarlık düzeylerinin incelenmesi. Cumhuriyet International Journal of Education, 9(3), 897-921.
• Pehlivanlı, B. (2022). Dijital okuryazarlık bağlamında ortaokul Türkçe ders kitapları Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Pehlivanlı, B. ve Kayadibi, N. (2022). Dijital okuryazarlık bağlamında ortaokul Türkçe ders kitapları. Anadolu Kültürel Araştırmalar Dergisi, 6(2), 182-197.
• Şimşek, Ş. (2022). Türkçe ders kitaplarında dijital yetkinlik. Turkish Studies-Education, 17(3), 469- 484.
• Trilling, B. & Fadel, C. (2012). 21st century skills: Learning for life in our times. John Wiley & Sons.
• Warlick, D. F. (2004). Redefining literacy for the 21st century. Linworth.
• UNESCO (2006). Literacy for life: Education for all. Retrieved from http://www.unesco.org/new/en/ education/themes/leading-the-internationalagenda/efareport/reports/2006-literacy/Visual Literacy Standards Task Force. (2011). ACRL visual literacy competency standards for higher education. Association of College & Research Libraries. Retrieved from http://www.ala.org/acrl/standards/visual literacy.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.
• Yüksel, S. ve Taneri, A. (2020). Hayat bilgisi ders kitaplarının anahtar yetkinlikler açısından incelenmesi. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(2), 185-209.