D'Holbach'ın Felsefesinde Doğa ve İnsan

Yıl 2025, Sayı: 23, 111 - 126, 02.06.2025

Mustafa Kaya

https://doi.org/10.55256/temasa.1620716

Öz

18. yüzyıl Fransız Aydınlanma felsefesinin anahtar sözcüğü doğa olmakla birlikte bu yüzyılın önemli kazanımlarından biri, materyalist düşüncenin gelişimidir. Materyalist düşünce, Fransız Aydınlanma felsefesi içinde yeni bir ivme kazanmıştır. Bu ivmeyi sağlayan düşünürlerin başında ise Baron d’Holbach (1723-1789) gelmektedir. Doğanın Düzeni (Systeme de la Nature) adlı eseri, “materyalizmin incili” olarak kabul edilir; çünkü bu kitap, materyalizmin sürekliliğini destekleyen doğa, hareket, madde, meydana gelen her şeyin düzenliliği, düzen ve rastlantının doğası gibi temel motifleri sistematik bir biçimde özetlemektedir. Var olan her şeyin maddeden oluştuğu ve maddi süreçlerle açıklanabileceği görüşü ile materyalist, doğal dünyanın kendi içinde açıklanabileceği ve doğaüstü güçlere ihtiyaç duyulmadığı görüşüyle natüralist, zihin ve bedenin birbirinden farklı ve bağımsız iki varlık olmadığı görüşü ile ise monist bir felsefe ortaya koyarak d’Holbach, materyalizmi sistematik bir yapıya kavuşturmuş, onu belirsizlikten kurtarmış ve 19. yüzyıl Almanya’sında güçlü bir etki bırakmayı başarmıştır. Biz de bu çalışmada Fransız Aydınlanma felsefesi bağlamında, insanlık için zararlı olduğunu düşündüğü dini düşünceye yönelik yıkıcı ve eleştirel; materyalizm ve empirizme dayalı doğalcı ve bilimsel düşünce sistemiyle ise kurucu ve olumlu nitelikte görüşler ortaya koyan Baron d’Holbach’ın doğa ve insana dair görüşlerini Fransız Aydınlanma felsefesi’nin genel özelliklerini de dikkate alarak analiz edeceğiz.

Anahtar Kelimeler

D’holbach , Aydınlanma , Materyalizm , Doğa , İnsan

Nature And Human in D’holbach’s Philosophy

Öz

Although the key word of 18th century French Enlightenment philosophy is nature, one of the important achievements of this century is the development of materialist thought. Materialist thought gained a new momentum within the French Enlightenment philosophy. Baron d’Holbach (1723-1789) was one of the leading thinkers who provided this momentum. His work The System of Nature (Systeme de la Nature) is regarded as the ‘bible of materialism’ because it systematically summarises the basic motifs supporting the continuity of materialism. By putting forward a materialist philosophy with the view that everything that exists is composed of matter and can be explained by material processes, a naturalist philosophy with the view that the natural world can be explained in itself and does not need supernatural powers, and a monist philosophy with the view that the mind and body are not two different and independent entities, d’Holbach brought materialism into a systematic structure, saved it from uncertainty, and succeeded in leaving a strong impact on 19th century Germany. In this study, in the context of French Enlightenment philosophy, we will analyse the views of Baron d’Holbach, who put forward destructive and critical views on religious thought, which he thought was harmful to humanity, and founding and positive views on the naturalistic and scientific thought system based on materialism and empiricism, by taking into account the general characteristics of French Enlightenment philosophy.

Anahtar Kelimeler

D’holbach , Enlightenment , Materialism , Nature , Human

Kaynakça

• Cassirer, Ernst. The Philosoph of the Enlightenment. Çevirenler: Fritz C. A. Koelln ve James P. Pettegrove, USA: Princeton University Press, 1951.
• Cevizci, Ahmet. Aydınlanma Felsefesi. İstanbul: Say Yayınları, 2017.
• Copleston, Frederick. Aydınlanma, Fransız Aydınlanmasından Kant’a. Çeviren: Aziz Yardımlı, C. 6/1. İstanbul: İdea Yayınevi, 1996.
• Çiğdem, Ahmet. Aydınlanma Düşüncesi. 2. bs. İstanbul: İletişim Yayınları, 1997.
• Doğrucan, Mehmet Fatih. “Büchner, Haeckel ve D’Hollbach’ın Kısaca Materyalizmi,” 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum 6, sayı: 17 (2017): 307-314.
• ———. Tanrı ile Kavga, 18. yy Fransız Aydınlanmasında D’Hollbach Sistemi. Ankara: Altınordu Yayınları, 2019.
• Ewald, Oscar. Fransız Aydınlanma Felsefesi. Çeviren: Gürsel Aytaç, 2. bs. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2013.
• Holbach, Baron d’. Doğanın Düzeni. Çeviren: Kadir Paksoy, İstanbul: Doruk Yayınları, 2024.
• ———. La Morale Universelle ou les devoirs de l’homme fondes sur sa nature. Paris: Chez De Bure, 1823.
• ———. Systeme social, ou Principes naturels de la morale et de la politique. London: Tome Second, 1773.
• Kant, Immanuel. “Aydınlanma Nedir? Sorusuna Yanıt” Immanuel Kant Seçilmiş Yazılar içinde, Çeviren: Nejat Bozkurt, 311-21. 2. bs. İstanbul: Sentez Yayınları, 2015.
• Küçükalp, Kasım ve Ahmet Cevizci. Batı Düşüncesi, Felsefi Temeller. İstanbul: İsam Yayınları, 2010.
• Lange, Friedrich Albert. Materyalizmin Tarihi ve Günümüzdeki Anlamının Eleştirisi I-II. Çeviren: Ahmet Arslan, İstanbul: Sentez Yayınları, 2016.
• Russ, Jacqueline. Felsefe Tarihi 3, Aklın Zaferi. Çeviren: İsmail Yerguz, C. 3. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• Schmidt. “Enlightenment” in Encyclopedia of Philosophy, Editör: Donald M. Borchert, 3:242-48. 2. bs. USA: Macmillan Reference, 2005.
• Sena, Cemil. “HOLBACH, Paul-Henrl-Dietrich Baron” Filozoflar Ansiklopedisi içinde, 2:445-50. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1975.
• Taşçı, Serdar. “Aydınlanma(nın) Felsefesi,” Toplumbilim Dergisi sayı: 11 (2000): 131-34.
• Timuçin, Afşar. Düşünce Tarihi 2, Gerçekçi Düşüncenin Gelişimi. 6. bs. İstanbul: Bulut Yayınları, 2012.