Suudi Arabistan Ahvâl-i Şahsiyye Kanunu ve Kanun’a Yönelik Eleştiriler

Yıl 2025, Sayı: 8, 331 - 370, 30.09.2025

Hatice Boynukalın

https://doi.org/10.55709/tetkik.1680246

Öz

İslam dünyasında aile hukukuna dair resmî kanunlaştırma girişimleri, modern devletleşme sürecine paralel olarak 20. yüzyılın başlarından itibaren hız kazanmış ve özellikle bağımsızlık sonrası Arap coğrafyasında ahvâl-i şahsiyye alanında kapsamlı yasal düzenlemelerle somutlaşmıştır. Bu süreçte geleneksel İslam hukukunun temel referans alındığı ülkelerde ortaya çıkan yasal dönüşümler hem hukuki hem sosyolojik bağlamda dikkatle incelenmesi gereken bir reform sürecini temsil etmektedir.
Suudi Arabistan Krallığı tarihinde hazırlanan ilk ahvâl-i şahsiyye kanunu 2022 yılında yürürlüğe girmiştir. Suud Ahvâl-i Şahsiyye Kanunu, ülke tarihinde çeşitli alanlarda benzeri görülmemiş açılımlar gerçekleştirmeyi hedefleyen ve kendisine reformist bir misyon yükleyen Veliaht Prens Muhammed b. Selman tarafından 8 Şubat 2021 tarihinde ilan edilen "Suudi Arabistan 2030 Vizyonu" stratejisinin hukuk alanında yapılmasını öngördüğü reform faaliyetlerinin önemli bir adımını oluşturmaktadır. Ahvâl-i Şahsiyye Kanunu, ülkede ilk defa aile hukukunun yazılı ve sistematik biçimde kodifiye edilmesini sağlaması bakımından tarihî bir gelişme niteliği taşımaktadır.
Bu çalışma, söz konusu kanunun belirli hükümlerini klasik fıkıh kaynakları ve önceki mahkeme ictihadları ile karşılaştırmalı olarak incelemekte; kanunun teorik dayanaklarını, uygulama potansiyelini ve toplumsal yansımalarını çok boyutlu bir perspektifle değerlendirmektedir. Makalede evlilik yaşı, velâyet, nafaka, kazâî boşanma (tefrîk) ve özellikle de hidâne gibi önemli konularda getirilen düzenlemeler ele alınmaktadır. Ulaşılan sonuçlara göre Suudi Arabistan Ahvâl-i Şahsiyye Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle birlikte ülkede hukuki belirlilik ve öngörülebilirlik önemli ölçüde güçlendirilmiş, kadın ve çocuk haklarında sınırlı fakat sembolik değeri yüksek iyileştirmeler yapılmıştır. Ayrıca Kanun’da geleneksel normlar ile modern hukuk ilkeleri arasında denge kurma çabası gözlemlenmiştir. Bununla birlikte Kanun’un yasalaşma süreci katılımcı olmaktan uzak kalmış, özellikle sivil toplumun sürece dâhil edilmemesi, yasaya yönelik eleştirilerin gündeme gelmesine sebebiyet vermiştir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh , Suudi Arabistan , Ahvâl-i Şahsiyye Kanunu , İslam Hukuku , Aile Hukuku , Kanunlaştırma

Saudi Arabia’s Ahwāl al-Shakhṣiyya Law and Its Critical Reception

Öz

Official efforts to codify family law in the Islamic world gained momentum in the early twentieth century, paralleling the broader processes of modern state formation. In particular, post-independence Arab states witnessed the institutionalization of personal status laws through comprehensive legislative reforms. In states where traditional Islamic law continues to serve as a principal legal reference, these transformations represent a reform process that warranting careful examination from both legal and sociological perspectives.
In the Saudi context, the first Personal Status Law in the Kingdom’s history was enacted in 2022. This law marks a major legal milestone within the broader framework of the "Saudi Vision 2030" initiative, announced on 8 February 2021 by Crown Prince Mohammed bin Salman. The vision assigns a reformist mission to the Saudi leadership and seeks to introduce unprecedented transformations across various sectors. Within this strategy, the Personal Status Law constitutes a critical step toward restructuring the legal domain and represents the first systematic and binding codification of family law in the country.
This study provides a comparative analysis of selected provisions of the law in relation to classical Islamic jurisprudential sources and prior judicial practice. It further evaluates the law’s theoretical foundations, implementation potential, and societal impact from a multidimensional perspective. Particular attention is given to provisions concerning the legal age of marriage, guardianship, alimony, judicial divorce (tafriq), and especially custody (ḥidānah). The findings suggest that the enactment of the law has significantly enhanced legal certainty and predictability. Although improvements in women’s and children’s rights remain limited, their symbolic significance is considerable. The law appears to seek a balance between traditional norms and modern legal principles. However, the non-participatory legislative process—especially the exclusion of civil society—has led to criticism at both domestic and international levels.

Anahtar Kelimeler

Fiqh , Saudi Arabia , Personal Status Law , Islamic Law , Family Law , Codification

Kaynakça

• Abdülcevâd, Muhammed. et-Tatavvuru't-teşrî'î fi'l-Memleketi'l-Arabiyyeti's-Suudiyye. Kahire: yy., 1397/1977.
• AGSI. “Vision 2030 Has Transformed Saudi Arabia’s Legal and Judicial Systems”. Erişim 25 Temmuz 2025. https://agsi.org/analysis/vision-2030-has-transformed-saudi-arabias-legal-and-judicial-systems/
• Akhbaar 24 (A24). “Fevzân: Vad‘u kânûn li’l-ahvâli’ş-şahsiyye yuhaddidu sin 18 li’l-bulûği ve’z-zevâci gayri câiz”. Erişim 06 Şubat 2024. https://www.akhbaar24.com/article/detail/159592 Âl-i Düreyb, Suud b. Sa‘d. et-Tanzîmu’l-kadâî fi’l-Memleketi’l-Arabiyyeti’s-Suûdiyye fî dav’i’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye ve nizâmi’s-sultati’l-kadâiyye. Riyad: Matâbi‘u Dâri’l-Hilâl, 1404/1984.
• Aljazeera Net (AJN). “el-Ahvâlü’ş-Şahsiyye kayde’t-tasvît bi’s-Suudiyye vasta i‘tirâzât”. Erişim 06 Şubat 2024. https://l24.im/Fpt1KIl
• Alkhaleej Online (AO). “Nizâmu’l-Ahvâli’ş-Şahsiyye el cedîd… Hutva li da ‘mi’l üsra es-Suudiyye”. Erişim 17 Mart 2025. https://l24.im/Asylgm
• Alyavmu’s-sâbi‘ (Youm7). “Udvun bi Hey’eti Kibâri’l-Ulemâ’i’s-Suudiyye yuârizu sinni’s-sâmine aşra li’z-zevâc”. Erişim 06 Şubat 2024. https://l24.im/YSMnD6
• Antalya, Osman Gökhan. Hukuk Metodolojisi. 2 cilt. Ankara: Seçkin Yayınevi, 2021.
• Atawi, Noura. “Âba’ yusâdirûne muhûre benâtihim semenen li’t-terbiye ve’l-infâk”. al Riyadh. Erişim 25 Temmuz 2005. https://www.alriyadh.com/531957
• Aydın, M. Akif. “Mehir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/389-391. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Bardakoğlu, Ali. “Bulûğ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6/413-414. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Bardakoğlu, Ali. “Hidâne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/467-471. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Battî, Sâmî b. Abdirrahmân. “Musevvigâtü talebi’l-mer’ati fesha’n-nikâh”, Mecelletü’l-Adl 87 (Receb 1438/ Nisan 2017), 11-46.
• Bernâmec Yâ Helâ. “Hel yûced ledeyne nafakatü’l-müt‘a ve mâ hükmühâ?”. YouTube (25 Eylül 2021). https://l24.im/AnPr
• Buhâri, Mâzin Abdullatîf. “Tahkîku maksadi’l-adl fî meşrûi Nizâmi’l-Ahkâmi’ş-Şahsiyye fi’l-Memleketi’l-Arabiyyeti’s-Suudiyye vifka ru’yeti 230”. Mecelletü Külliyyeti’d-dirâsâti’l-İslâmiyye ve’l-Arabiyye li’l-benât bi’l-İskenderiyye 3/37 (Kasım 2021), 279-347.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus. Keşşâfu’l-kinâ‘ an metni’l-İknâ‘. 6 cilt. Riyad: Mektebetü’n-Nasr el-Hadîse, ts.
• el-Cem‘iyyetu’l-Vataniyye li Hukûki’l-İnsân (CVH). “Vasîkatü Maskat li’n-nizâm (el-kanun) el-muvahhad li’l-ahvâli’ş-şahsiyye liduvali Meclisi’t-Ta‘âvun li-Duvali’l-Halîc el-Arabiyye”. Erişim 17 Mart 2025. https://l24.im/IK2SpOJ
• Desûkî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Hâşiye ʿale’ş-Şerhi’l-kebîr. 4 cilt. Kahire: Dâru’l-Fikr, ts.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Müt‘a”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/174-180. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Ebû Tâlib, Hâmid Muhammed. en-Nizâmu’l-kadâî fi’l-Memleketi’l-Arabiyyeti’s-Suudiyye. Kâhire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1404/1984.
• Ebû Zehre, Muhammed. el-Ahvâlü’ş-şahsiyye. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 3. Basım, 1377/1957.
• Evdüzen, Elif. Fas Aile Hukukunda Boşanma ve Şikâk. İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Family Lawyer Jeddah. “Nafakatü’l-müt‘a fi’l-Kânûni’s-Suûdî”. Erişim 7 Ağustos 2025. https://l24.im/4owN
• Gözübenli, Beşir. “Mefkud”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/353-356. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Hafîf, Ali. Furaku’z-zevâc fi’l-mezâhibi’l-İslâmiyye. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1429/2008.
• Hallâf, Abdülvehhâb. Ahkâmu’l-ahvâli’ş-şahsıyye fi’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye. Kuveyt: Dâru’l-Kalem, 2. Basım, 1410/1990.
• Halîfe, Abdullah b. Hüseyn vd.. “Hâletu’z-zevâc fî duveli’l Halîci’l-Arabî (BAE, Bahreyn, Suudi Arabistan, Uman, Katar, Kuveyt)”. Doha International Family Institute. Erişim 17 Haziran 2024. https://www.difi.org.qa/wp-content/uploads/2021/05/State-of-Marriage-in-the-arab-world-TEXT-2.pdf
• Harbî, Râkân b. Fehd. “el-Eseru’t-teşrî‘î li Nizâmi’l-Ahvâli’ş-Şahsiyye fi’l-Memleketi’l-Arabiyyeti’s-Suudiyye (el-hidâne enmûzecen)”. el-Mecelletü’l-İlmiyye li Câmiati’l-Ezher 1/35 (Ekim 2023), 165-231.
• Hayta, Mustafa. “Katar Aile Kanunu Boşanma Prosedürü Üzerine Bir Etüd”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51 (2020), 137-174. https://doi.org/10.21054/deuifd.633528
• Human Rights Watch (HRW). “el-Mevdû‘: İsti‘râzu’l-Memleketi’l-Arabiyyeti’s-Suudiyye”. Erişim 17 Mart 2025. https://www.hrw.org/ar/news/2016/09/06/293690#
• Human Rights Watch (HRW). “es-Suudiyye: Kânunun yukerrisu vilâyeti’r-recul”. Erişim 26 Ekim 2024. https://www.hrw.org/ar/news/2023/03/08/saudi-arabia-law-enshrines-male-guardianship
• Huraşi, Ebû Abdullâh Muhammed. Şerhu’l-Huraşî alâ Muhtasarı Halîl. 8 cilt. Bulak: el-Matbaatu’l-Emîriyye, 2. Basım, 1317.
• İbn Kayyim el Cevziyye, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Bekr. Zâdü’l-meâd fî hedyi hayri’l-ibâd. 3. basım. 6 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1418/1998.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn. el-Muğnî. thk. Taha Zeynî vd. 10 cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, 1388/1968-1389/1969.
• İbn Kudâme, Şemsüddin Ebu’l-Ferec. Kitâbu’ş-Şerhi’l-kebîr ale’l-Mukni‘. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî - Abdülfettah b. Muhammed el-Hulv. 30 cilt. Kahire: Hicr li’t-Tıba‘a ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1415/1995.
• İbn Teymiyye, Takiyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. el-Fetâva’l-kübrâ. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1408/1987.
• İbn Teymiyye, Takiyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. Mecmû‘u’l-fetâvâ. 35 cilt. Medine: Mecme‘u’l-Melik Fehd li Tıbâ‘ati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 1425/2004.
• Kanâtu’l-İhbâriyye. “Vesâikî: Nizâm’ul-Ahvâli’ş-Şahsiyye mine’l-fikre ile’l-ikrâr”. YouTube (07 Haziran 2024). https://www.youtube.com/watch?v=AL6IZb4faK0
• Karâfî, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. İdrîs. Zahîra. thk. Muhammed Bû Hubze vd. 14 cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Kayravânî, İbn Ebî Zeyd. er-Risâle. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Kuncak, Fulya. Suudi Arabistan’da Aile Arabulucu-Hakemliği Uygulamaları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Kurtubî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’an. thk. Ahmed el-Berdûni - İbrahim Atfeyş. 20 cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1384/1964.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed. el-Hâvi’l-kebîr. 19 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1999.
• Muhammed, Briber. Merkezü’l-Fıkhi’l-Mâlikî fî Kânûni’l-Üsre el-Cezâirî ahkâmu’z-zevâc ve’t-talâk nemûzecen. Cezayir: Câmiatü’l-Cezâir, Hukuk Fakültesi, Doktora Tezi, 2020.
• Muhaymîd, Nasır b. İbrahim. “et-Ta’sîlü’n-nizâmî li-isbâti’n-nikâh ve icrâi akdihî (1)”. Mecelletü’l-Adl 54 (1433), 308-316.
• Munazzamatu’l-Afv ed-Duvaliyye (Amnesty). “es-Suudiyye: Nizâmu’l-Ahvâli’ş-Şahsiyye yukanninu’t-temyîz zıdde’l-mer’a”. Erişim 16 Mart 2025. https://www.amnesty.org/ar/latest/news/2023/03/saudi-arabia-personal-status-law-codifies-discrimination-against-women/
• Mustasharik (MH). “Feshu akdi’n-nikâhi fî Nizâmi’l-Ahvâli’ş-Şahsiyye el-cedîd”. Erişim 07 Şubat 2024. [https://l24.im/zTND](https://l24.im/zTND)
• Mutlık, Nûra bt. Abdillâh. “Sûi’l-ışra ve esruhû fî feshi’n-nikâh (dirâse fıkhiyye tatbîkiyye)”. Mecelletü Külliyyeti’ş-Şerî ‘a ve’l-Kânûn 1/37 (2022), 1140-1181.
• “Nafaka”. el-Mevsûatu’l-fıkhiyyeti’l-Kuveytiyye. 41/57-62. Kuveyt: Kuveyt Evkaf Bakanlığı, ts.
• Nemrî, İbn Abdülber. Kitâbu’l-istizkâr. thk. Salim Muhammed Atâ - Muhammed Ali el-Muavvaz. 9 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
• Racrâcî, Ebû Hasen Ali b. Saîd. Menâhicu’t-tahsîl ve netâicu li tâifi’t-te’vîl fî şerhi’l-Müdevvene ve halli müşkilâtihâ. 10 cilt. Beyrut: Dâru İbni Hazm, 1428/2007.
• Racûb, Ahmed. Ahkâmu’l-hidâne fi’l-kavânîni’l-Arabiyye ve’l-ecnebiyye. Halep: Dâru’l-İmâd li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘,1440/2019.
• Rikâbî, Nevvâf b. Abdullah. “el-Ahvâli’ş-şahsiyye fi’l-Memleketi’l-Arabiyyeti’s-Suûdiyye beyne’n-nizâmi’l-kânûnî ve’l-kadâî”. Mecelletü’l-Menâre li’d-Dirâsâti’l-Kânûniyyeti ve’l-İdâriyye 15 (Kasım 2016), 437-443.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. Mebsût. 31 cilt. Kahire: Matbaatu’s-Saade, ts.
• Saudipedia (SP). “Nizâmu’l-ahvâli’ş-şahsıyye fi’l-Memleketi’l-Arabiyyeti’s-Suudiyye”. Erişim 15 Şubat 2025. https://saudipedia.com/article/14980/
• Seyyârî, Mahâ bint Abdillah. “Müt‘atu’l-mutallaka: dirâse fıkhiyye”. Mecelletü Külliyyeti’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye bi’l-İskenderiyye 3/39 (Mart 2023), 1947-1996.
• Suudi Arabistan Ahvâl-i Şahsiyye Kanunu (SAŞK), Ümmü’l-Kurâ Gazetesi 4926 (15.08.1443/18.03.2022), Kanun No. 429. Erişim 22 Temmuz 2025. https://uqn.gov.sa/?p=11544
• Suudi Arabistan Ahvâl-i Şahsiyye Kanunu Uygulama Yönetmeliği (SAŞKUY), Ümmü’l-Kurâ Gazetesi 5072 (22.08.1446/21.02.2025), No. 59641. Erişim 22 Temmuz 2025. [https://uqn.gov.sa/archive?p=27014](https://uqn.gov.sa/archive?p=27014)
• Suudi Arabistan Krallığı 2030 Vizyonu Resmî Web Sitesi. “Ru’yetü’s-Suudiyye 2030”. Erişim: 23 Temmuz 2025. https://www.vision2030.gov.sa/ar/overview
• Şâfiî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İdris. el-Ümm, 5 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr. 2. Basım, 1403/1983.
• Şelebî, Muhammed Mustafa. Ahkâmu’l-üsre fi’l-İslâm: dirâse mukârene beyne fıkhi’l-mezâhibi’s-sünniyye ve’l-mezhebi’l-Ca‘ferî ve’l-kânûn. Beyrut: ed_dâru’l-Câmi‘iyye, 4. Basım, 1403/1983.
• Şendârlî, Tevfîk. “Mazâhiru’l-ihtilâf fî kavânîni’l-ahvâli’ş-şahsiyyeti’l-Arabiyye -nizâmu teaddüdi’z-zevcâti nemûzecen-”, Mecelletü’l-Bâhis li’d-Dirâsâti’l-Akâdiymiyye 4 (2014), 89-107.
• Şireydî, Musâid b. Hamed. “el-Ivad fî feshi’n-nikâh fi’n-nizâm es-Suudî: Dirâse ta’sîliyye tatbîkiyye”. Mecelletü Kadâ‘ 11 (2018), 75-165.
• Tayyâr, Abdullah b. Muhammed vd.. el-Fıkhu’l-müyesser. 13 cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan li’n-Neşr, ts.
• Ümmü’l-Kurâ. “Veliyyu’l-ahd: Meşrû‘ Nizâmi’l-Ahvâli’ş-Şahsiyye istemedde min ahkâm eş-şeri‘iyye el-İslâmiyye ve makâsıdihâ” (05.08.1443/08.03.2022). https://uqn.gov.sa/details?p=19072
• Vikaletü’l-Enbâi’s-Suudiyye (SPA). “Meclisu’ş-Şûrâ ya‘kıdu celsetehu’l-âdiyye el 14 min a‘mâli’s-seneti’s-sâlise li’d-devreti’s-sâbi‘a”. Erişim 26.07.2025. https://www.spa.gov.sa/w817544
• Vizâretü’l-Adl (VA). “Vezîr’u-Adl yemna‘u’l-me’zûnîn min icrâi ukûdi’z-zevâc limen sinnuhu düne 18 âmen”. Erişim 17 Mart 2025. https://www.moj.gov.sa/ar/MediaCenter/News/Pages/NewsDetails.aspx?itemId=979
• Yargı, Mehmet Ali. “Suudi Arabistan’da Evlenme İşlemleri”. MÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/40 (2011), 167-186.
• Yargı, Mehmet Ali. “Suudi Arabistan’daki Mehir Uygulamalarına Dair Bir İnceleme”. Kilitbahir 15 (2019), 229-494. https://doi.org/10.5281/zenodo.3445507
• Yenidoğan, Adem. “Doktrinde Çocuk Evliliği Kabul Edilen Yaş Sınırı Bağlamında Günümüz İslam Toplumlarının Aile Hukuku Kanunlarında Asgari Evlilik Yaşı”. Mîzânü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi = Journal of Islamic Studies 15 (2022), 179-204. https://doi.org/10.47502/mizan.1089616
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletuhû. 10 cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 4. Basım, ts.