PİR-İ TÜRKİSTAN AHMET YESEVİ’NİN ANADOLU’DA İZDÜŞÜMÜ: PİR-İ SANİ ABDAL MUSA VE NASİHATNAME ÜZERİNE BETİMSEL BİR ANALİZ

Yıl 2025, Sayı: 116, 227 - 244, 18.12.2025

Ramazan Uçar , Esra Demir

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1732578

Öz

Türklerin İslamlaşması ile İslam dininin dünya üzerinde yaygınlık kazanması arasında
güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Türkler, İslam dininin siyasi olarak yayılmasına hizmet ederken,
dinin evrensel mesajlarını insanlığa sunarak İslam düşüncesine büyük katkılarda bulunmuştur.
Bu itibarla bir Türk-İslam Medeniyetinden söz edilmektedir. Türklerin Anadolu’yu yurt
edinerek İslam’ın bu coğrafyada kök salmasında öne çıkan aktörlerinden biri Abdal Musa’dır
(ö. 1380). Abdal Musa, Ahmet Yesevi (ö. 1166) ve Hacı Bektaş Veli (ö. 1271) yolunun takipçisi
olarak Teke yöresi ve çevresinin Türkleşmesi ve İslamlaşmasında karizmatik kişiliği ile önemli
rol oynamıştır. Antalya Elmalı’da adına kurulan Tekke’de yetişen müritleriyle Afrika’dan
Balkanlara kadar uzanan geniş alanda toplumun manevi mimarı olmuştur. Kendisine atfedilen
Nasihatname’de; erdemli birey ve erdemli toplum düşüncesi ön plana çıkmaktadır. Çalışma
dokümantasyon tekniği kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Ahmet Yesevi’nin ahlaki öğretileri ile
Abdal Musa’nın Nasihatname’de vurguladığı normlar arasındaki paralellik araştırmanın temel
problematiğini oluşturmaktadır. Söz konusu durum dindarlık tipolojileri bağlamında analiz
edilmiş ve yorumlarda bulunulmuştur. Böylece dönemin dindarlık anlayışı hakkında sosyolojik
bir bakış açısı ortaya konulmuş ve Türk toplumunun tarihten günümüze sosyal, kültürel ve dini
yönelimleri hakkında bakış açısı oluşturmak hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hoca Ahmet Yesevi , Abdal Musa , Türk Toplumu , Din Anlayışı , İslam

THE PROJECTİON of PİR-İ TURKİSTAN AHMET YESEVİ in ANATOLİA: A DESCRİPTİVE ANALYSİS on PİR-İ SANİ ABDAL MUSA and the NASİHATNAME

Öz

There is a strong connection between the Islamization of the Turks and the spread of
Islam throughout the world. While serving the political expansion of Islam, the Turks made
significant contributions to Islamic thought by presenting the religion’s universal messages to humanity. In this regard, there is talk of a Turkish-Islamic civilization. One of the prominent
figures in the Turks’ settlement in Anatolia and the establishment of Islam in this region was
Abdal Musa (d. 1380). As a follower of the path of Ahmet Yesevi (d. 1166) and Hacı Bektaş
Veli (d. 1271), Abdal Musa played an important role in the Turkification and Islamization of
the Teke region and its surroundings with his charismatic personality. He became the spiritual
architect of society across a vast area stretching from Africa to the Balkans with his disciples
who were trained at the Tekke established in his name in Elmalı, Antalya. The idea of virtuous
individuals and virtuous society is at the forefront of the Nasihatname attributed to him.
The study was conducted using documentation techniques. The parallels between the moral
teachings of Ahmet Yesevi and the norms emphasized by Abdal Musa in the Nasihatname form
the core problem of the research. This situation has been analyzed and interpreted in the context
of typologies of religiosity. Thus, a sociological perspective on the understanding of religiosity
of the period has been presented, and the aim has been to create a perspective on the social,
cultural, and religious orientations of Turkish society from history to the present day.

Anahtar Kelimeler

Hoca Ahmet Yesevi , Abdal Musa , Turkish Society , Religious Understanding , Islam

Kaynakça

• Akbulut, Ahmet. Sahabe Devri Siyasi Hadiselerin Kelami Problemlere Etkileri. İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 1992.
• Akkuş, H. İbrahim. Türk Toplumunun Dindarlık Algısı. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2021.
• Albayrak, Ali. Türkiye’de Caferiler. İstanbul: Ihlamur Akademi Yayınları, 2024.
• Aşık Paşaoğlu. Aşık Paşaoğlu Tarihi. nşr. H. N. Atsız. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1992.
• Ayas, Rami. Türkiye’de İlk Tarikat Zümreleşmeleri Üzerine Din Sosyolojisi Açısından Bir Araştırma. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1991.
• Bozkurt, Nahide. Oluşum Sürecinde Abbasi İhtilali. Ankara: 1999.
• Cahen, Claude. Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler. çev. Yıldız Moran. İstanbul: E Yayınları, 1994.
• Çubukçu, İbrahim A. Türk-İslam Kültürü Üzerine Araştırmalar ve Görüşler. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1987.
• Divan, Divan-ı Hikmet. Erişim 27 Haziran 2025. http://www.divanihikmet.net/ Doğan, İsa. Zeydiyye’nin Doğuşu ve Görüşleri. Samsun: 1996.
• Ergun, Sadeddin N. Bektaşi Şairleri ve Nefesleri. İstanbul: İstanbul Maarif Kütüphanesi, 1955.
• Eyuboğlu, Zeki İ. Abdal Musa, Bir Ermişin Işıldağıyla Aranan Gerçek. İstanbul: Geçit Kitabevi, 1991.
• Fığlalı, Ethem R. Türkiye’de Alevîlik Bektaşîlik. Ankara: Selçuk Yayınları, 1991.
• Gökalp, Yusuf – Teber, Hatice. “Risâle-i Su’âl-i Hırka, Risâle Der Beyân-ı Kemer ve Risâle Der Beyân-ı Post İsimli Bektâşî Metinlerinde Dinî-Tasavvufî Semboller”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XVI/ 2 (2016), 77-91.
• Günay, Ünver. Erzurum ve Çevre Köylerinde Dini Hayat. Dergah Yayınları, İstanbul, 1999.
• Güzel, Abdurrahman. Abdal Musa Velayetnamesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1999.
• Güzel, Abdurrahman. Kaygusuz Abdal Menakıbnamesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1999.
• Güzel, Abdurrahman. Kaygusuz Abdal. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
• Güzel, Abdurrahman. Kaygusuz Abdal’ın Mensur Eserleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1983.
• Karaşahin, Hakkı. Bir Batı Anadolu Kasabasında Dini Hayat –Gördes Örneği-. Ankara: Birleşik Dağıtım Kitabevi, 2007.
• Koştaş, Münir. Üniversite Öğrencilerinde Dine Bakış. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 1995. Köprülü, M. Fuad. “Abdal Musa”, Türk Kültürü 124 (1973), 198-207.
• Köprülü, M. Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. çev. H. Karaman, A. Özek, İ. K. Dönmez, M. Çağrıcı, S. Gümüş, A. Turgut. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İkinci Baskı, 1997.
• Kutlu, Sönmez. Türklerin İslamlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Babailer İsyanı. İstanbul: Dergah Yayınları, 1996.
• Onat, Hasan. “Kızılbaşlık Farklılaşması Üzerine”. İslâmiyât, VI/3 (2003), 111-126.
• Seyirci, Musa. Abdal Musa Sultan. İstanbul: Der Yayınları, 1999.
• Sümer, Faruk. Oğuzlar (Türkmenler). İstanbul: Ana Yayınları, 1980.
• Teber, Ömer Faruk. “Bektaşi Erkânnâmelerinde Mezheplerüstü Yaklaşım: Ahlâk Merkezli Din Anlayışı”, I. Uluslararası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu 07-09 Mayıs 2010, II (2011), 659- 667.
• Teber, Ömer Faruk. Bektâşî Erkânnâmelerinde Mezhebi Unsurlar, Ankara: Aktif Yayınları, 2008.
• Turan, Osman. Türkler ve İslamiyet. İstanbul: 1993.
• Uçar, Ramazan. Sosyolojik Açıdan Alevilik Bektaşilik (Abdal Musa Tekkesi Üzerine Bir Araştırma). Ankara: Aziz Andaç Yayınları, 2006.
• Uçkan, Özgür. “Abdal Musa: Bibliyografik Bir Yaklaşım”. Toplumbilim Dergisi 1(1992), 83- 86.
• Weber, Max. Sosyoloji Yazıları. çev. Taha Parla. İstanbul: İletişim Yayınları, 1996. Yaşaroğlu, Hasan. Taberistan Zeydileri. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1998.
• Yazıcı, Nesimi. İlk Türk-İslam Devletleri Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1992