KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE KÂĞIT UÇURMAK DEYİMİ VE BU DEYİMİN ANLAM ÇERÇEVESİ

Hasan Kaya

Araştırma Makalesi

KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE KÂĞIT UÇURMAK DEYİMİ VE BU DEYİMİN ANLAM ÇERÇEVESİ

Yıl 2022, Sayı: 48, 91 - 110, 25.12.2022

Öz

Türkçe, deyimler bakımından zengin bir dildir. Türkçenin deyim zenginliği
klasik Türk edebiyatı ürünlerinde de yoğun bir biçimde kendini hissettirir.
Klasik Türk edebiyatı edipleri eserlerinde deyimlerden sık sık faydalanmıştır.
Bu deyimlerin bazıları kullanımdan düşmüşken bazıları bugünkü Türkçede de
kullanılmaktadır. Bu edebî gelenekte deyim sözlüklerinde yer almayan,
unutulan ya da bazı anlamları bugün bilinmeyen pek çok deyim veya kalıp yapı
vardır. Bu anlamda klasik Türk edebiyatı metinlerindeki deyim varlığı ile ilgili
son yıllarda pek çok çalışmanın yapıldığı görülmektedir.
Bu makalede deyim sözlüklerinde yer almayan ve klasik Türk şiirinde geniş
bir kullanım alanı bulunan “kâğıt uçurmak” deyiminin anlam çerçevesi
üzerinde durulmuştur. Bu deyimin gerçek hayatla bağlantısı, hangi âdet ve
uygulamalardan hareketle deyimleştiği örneklerle ortaya konmuştur. Özellikle
deyimin ramazan ayı bağlamındaki kullanımlarına dikkat çekilmiştir. “Kâğıt
uçurmak” deyiminin gerçek anlamının güvercinle ve okla mektup göndermek
âdetlerinden doğduğu; deyimin “haber uçurmak” deyimi ile bağlantısı
örneklerle açıklanmıştır. Ayrıca şairlerin “uçurmak” fiilini rüzgâra yükleyerek
kinayeli söyleyişe yöneldiği misallere değinilmiştir. Yazıda böylece deyimin
bilinen anlamlarının yanında herhangi bir kaynakta yer verilmeyen anlamları
üzerine değerlendirmeler yapılmıştır. Bu çalışmayla hem Türkçenin hem de
klasik Türk edebiyatının deyim varlığı ve zenginliği ortaya konmuş, bir yandan
da klasik Türk edebiyatının sosyal hayatla ne kadar kuvvetli bir bağ kurduğu
dikkatlere sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı , deyim , kâğıt uçurmak , haber uçurmak.

Kaynakça

ABDÜLAZİZ BEY, Osmanlı Âdet Merasim ve Tabirleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2002.
AK, Coşkun, Bağdatlı Rûhî Dîvânı Karşılaştırmalı Metin, Uludağ Üniversitesi Yayınları, Bursa, 2001, I.
AKKUŞ, Yasemin, “Klâsik Türk Şiirinde Kâğıt (Kâğıttan Hayâller)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 33, İstanbul 2015, 163-204.
AKSOY, Ömer Asım, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İnkılâp Yayınları, Ankara 1988, I.
ARSLAN, Mehmet, “İntizâmî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/intizami, (Erişim Tarihi: 21.01.2022).
AYÇİÇEĞİ, Bünyamin, “Bağdatlı Rûhî’nin (ö. 1014/1605-1606) Gazellerinde Deyimler”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 38, İstanbul 2018, 163-202.
AYÇİÇEĞİ, Bünyamin, “Klâsik Türk Şiirinde ‘Kuş Kondurmak’ Deyiminin Anlam Çerçevesi”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, II/1, Tunceli 2019, 215-232.
AYDEMİR, Yaşar, Behiştî Dîvânı, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000.
BİLKAN, Ali Fuat, Nâbî Dîvânı I, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1997.
ÇAKIR, Mustafa Sefa, Yahyâ Nazîm Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin), Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas 2018.
ÇELİK, Büşra; Kılıç, Muzaffer, Derzi-zâde ‘Ulvî [ö. 1585] Divan, DBY Yayınları, İstanbul 2018.
DEMİRALAY, Mehmet, Hüdâyî-i Kadîm (16. yy) ve Dîvânı İnceleme-Tenkidli Metin, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta 2007.
DEMİRKAZIK, H. İbrahim, “Emrî Divanı’nda Âdetler ve Gelenekler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 9, İstanbul 2012, 49-110.
DENİZ, Sebahat, 16. Yüzyıl Bazı Dîvân Şâirlerinin Türkçe Dîvânlarında Kozmik Unsurlar (Bâkî, Fuzûlî, Hayâlî Beg, Nev‘î, Yahyâ Beg), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 1992.
DİKMEN, Hamit, Seyyid Vehbî ve Divanının Karşılaştırmalı Metni II, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1991.
DOĞAN, Kafiye, Astar Bezeme Teknikli Seramiklerde “Simurg” Temalı Tasarımlar, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2019.
DÖNMEZ PARLAK, Betül, Eğridirli Şeyhî Mehmed Efendi’nin Divanının İncelenmesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2006.
ELİAÇIK, Muhittin, “Esrar Hakkında Verilmiş Arapça Manzum Bir Fetvâ”, Kesit Akademi Dergisi, 25, Elazığ 2020, 741-746.
ERKAL, Abdülkadir, “Divan Şiirinde Afyon ve Esrar”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 33, Erzurum 2007, 25-60.
KALKIŞIM, Muhsin, Şeyh Gâlîb Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınları, 1994.
KAPLAN, Mahmut, Hayriyye-i Nâbî (İnceleme-Metin), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara 2008.
KARACAN, Turgut, Bosnalı Alaeddin Sâbit, Divan, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas 1991.
KARAKÖSE, Saadet, Nev’îzâde Atâyî Dîvânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55734,nevi-zadeatayi-divanipdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 12.01.2022).
KARDAŞ, Mehmet Nuri, Re’fet Mehmed ‘Azîz’in Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Dîvânının Tenkitli Metni, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2008.
KAYA, Bayram Ali, “Atasözleri ve Deyimlerin Dîvân Şiirinde Kullanımı ile Dîvânların Bu Söz Varlıklarımız Bakımından Önemi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 6, İstanbul 2011, 11-54.
KAYA, Hasan, “Azmizâde Hâletî Divanı’nda Âdet ve Gelenekler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 5, İstanbul 2010, 133-183.
KAYA, Hasan, “Bosnalı Sâbit”, Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatı Metin Şerhi (17-19. Yüzyıllar), (Editör: Prof. Dr. Nihat Öztoprak), İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2021, 233-244.
KAYA, Hasan, “Divan Şiirinde İş Asmak Deyimi Üzerine”, HİKMET Akademik Edebiyat Dergisi, Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan Özel Sayısı, Diyarbakır 2018, 231-243.
KAYA, Hasan, “Divan Şiirinde Kıl Kondurmamak Deyiminin Anlam Çerçevesi”, Bir Devr-i Kadîm Efendisi Prof. Dr. Tahir Üzgör’e Armağan, (Editörler: Üzeyir Aslan, Hakan Taş, Ömer Zülfe), Yayınevi, Ankara 2018, 495-508.
KILIÇ, Filiz, Âşık Çelebi, Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ (İnceleme-Metin) III, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, İstanbul 2010.
KÜÇÜK, Sabahattin, Bâkî Dîvânı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1994.
OKATAN, Halil İbrahim, Kafzâde Fâ’izî, Hayatı, Eserleri, Sanatı-Tenkitli Divan Metni, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 1995.
ONAY, Ahmet Talât, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, (Haz.: Cemâl Kurnaz), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1996.
ÖNGE, Derya, Klasik Türk Şiirinde Haberleşme, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2013.
ÖZTOPRAK, Nihat, “Divan Şiirinde Osmanlı Geleneğinin İzleri”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 3, İstanbul 2000, 155-168.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1993.
PALA, İskender, İki Dirhem Bir Çekirdek (Hikâyeleriyle Deyimlerimiz), L&M Yayınları, İstanbul 2002.
PARLATIR, İsmail, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I, Yargı Yayınları, Ankara 2008.
PÜSKÜLLÜOĞLU, Ali, Türkçe Deyimler Sözlüğü, Arkadaş Yayınları, Ankara 2006.
SARAÇBAŞI, M. Ertuğrul, Örnekleriyle Büyük Deyimler Sözlüğü I, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2010.
ŞENGÜN, Necdet, Nazîr İbrahim ve Dîvânı (Metin-Muhtevâ-Tahlîl), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2006.
ŞENTÜRK, Ahmet Atillâ, Osmanlı Şiiri Kılavuzu I, Osmanlı Edebiyatı Araştırmaları Merkezi Yayınları, İstanbul 2016.
TANKUŞ, Mustafa, Ârif Süleyman Dîvânı (Hayatı, Eserleri ve Dîvânı), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2002.
TARLAN, Ali Nihat, Hayâlî Bey Dîvânı, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1945.
Türkçe Sözlük I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1998.
ULUSKAN, Murat, “İstanbul’da Bir Afyonlu Macun İşletmesi: Berş-i Rahîkî Macunhanesi (1783-1831)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, İstanbul 2013.
ZÜLFE, Ömer, “Rahîkî [ö. 953/1546] ve Şiirleri”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, İstanbul 2009, 171-198.

Toplam 47 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil	Türkçe
Konular	Osmanlı Sahası Klasik Türk Edebiyatı
Bölüm	Araştırma Makalesi
Yazarlar	Hasan Kaya
Yayımlanma Tarihi	25 Aralık 2022
Yayımlandığı Sayı	Yıl 2022 Sayı: 48

Kaynak Göster

MLA	Kaya, Hasan. “KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE KÂĞIT UÇURMAK DEYİMİ VE BU DEYİMİN ANLAM ÇERÇEVESİ”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sy. 48, 2022, ss. 91-110.

Makale Dosyaları

Tam Metin

Türk Kültürü İncelemeleri – Haziran 2026 Sözlü Çeviri Özel Sayısı
Çağrı Metni

Sözlü çeviri, gündelik karşılaşmalardan kurumsal etkileşimlere kadar uzanan çeşitli bağlamlarda, iki dilli ve kültürlerarası iletişimin merkezinde yer alır. Türkiye’deki sözlü çeviri ortamlarında, dillerden biri büyük ölçüde Türkçedir ve bu uygulamalar, Türkçenin diğer dillerle etkileşiminde ortaya çıkan iletişimsel, kültürel ve toplumsal dinamikleri yansıtır.
Haziran 2026 sayımız için hazırlamakta olduğumuz bu özel sayıyla, Türkiye’deki sözlü çeviri uygulamalarını farklı tür ve bağlamlarda inceleyen özgün araştırmaları bir araya getirmeyi amaçlıyoruz. Bu çalışmalar, sözlü çevirinin dilsel, kültürel, toplumsal ve göstergebilimsel boyutlarına disiplinlerarası bir bakış sunarak, yalnızca çeviribilim alanına değil; Türk dili, kültürü ve toplumu üzerine yapılan araştırmalara da değerli katkılar sağlayacaktır.
Bu doğrultuda, sözlü çeviri üzerine çalışan ulusal ve uluslararası akademisyenleri, araştırmacıları ve alanda aktif profesyonelleri, Haziran 2026 sayımıza katkıda bulunmaya davet ediyoruz. Özel sayıya, Türkiye’deki sözlü çeviri ortamlarında iletişim süreçlerinin, rollerin ve çeviri uygulamalarının nasıl şekillendiğini tartışan kuramsal veya uygulamalı çalışmalarla katkı sunabilirsiniz.
Araştırma konularının, aşağıdaki temalar çerçevesinde tasarlanması önerilmektedir; ancak farklı yaklaşımlar ve konular da değerlendirmeye alınacaktır.

-Sözlü çeviri ortamlarında Türkçenin söylem yapıları ve etkileşimsel stratejileri,

-Mahkeme, hastane, okul gibi kamusal hizmet alanlarında yürütülen sözlü çeviri pratikleri,

-Andaş ve ardıl çeviride, Türkçeye özgü zorluklar ve stratejiler,

-Göç, azınlıklar ve çokdillilik bağlamında sözlü çeviri uygulamaları,

-Sözlü çeviri eğitimi ve öğretiminde dilsel ve kültürel boyutlar,

- Çeviri etiği ve profesyonel normların Türkiye’deki sözlü çeviri uygulamalarına etkisi,

-Teknoloji destekli sözlü çeviri araçlarının kullanımı,

-Toplumsal kriz, afet ve acil durumlarda sözlü çevirmenin rolü.

Önemli Notlar:
Özel sayıya gönderilecek makaleler için son teslim tarihi 15 Mart 2026 olarak belirlenmiştir.
Yazıların künye bilgileri, dipnot sistemi ve kaynakça gösterim şekli internet sayfamızda bulunan makale yazım şablonuna göre hazırlanacaktır.

Call for Papers
Turkish Cultural Studies – June 2026 Special Issue on Interpreting Studies

Interpreting occupies a central position in bilingual and intercultural communication across a wide range of contexts, from everyday encounters to institutional interactions. In interpreting settings in Turkey, one of the working languages is predominantly Turkish, and these practices reflect the communicative, cultural, and social dynamics that emerge through the interaction of Turkish with other languages.
With this special issue, scheduled for publication in June 2026, we aim to bring together original studies that explore interpreting practices in Turkey across diverse genres and contexts. Adopting an interdisciplinary perspective on the linguistic, cultural, social, and semiotic dimensions of interpreting, these contributions will provide valuable insights not only for the field of Translation and Interpreting Studies but also for research on Turkish language, culture, and society.
In this regard, we invite national and international scholars, researchers, and professionals working in the field of interpreting to contribute to our June 2026 issue. Submissions may include theoretical or applied studies that examine how communicative processes, roles, and interpreting practices are shaped within interpreting settings in Turkey.
Suggested, though not exclusive, areas of research include the following themes; alternative approaches and topics will also be considered.

-Discourse structures and interactional strategies of Turkish in interpreting settings,

-Interpreting practices in public service domains such as courts, hospitals, and schools,

-Turkish-specific challenges and strategies in simultaneous and consecutive interpreting,

-Interpreting practices in the context of migration, minority communities, and multilingualism,

-Linguistic and cultural dimensions in interpreter training and education,

-Translation ethics and the impact of professional norms on interpreting practices in Turkey,

-Use of technology-assisted interpreting tools,

-The role of interpreters in social crises, disasters, and emergency situations.

Important Notes:
The deadline for submitting articles to the special issue is March 15, 2026.
The article's citation information, footnote system, and bibliography format will be prepared according to the article writing template available on our website.