A Forgotten Georgian Structure in Hatay: Some Thoughts on the Monastery Church of St. Barlaam

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 29, 175 - 196

Metin Kaya

https://doi.org/10.33207/trkede.1495952

Öz

In this study, the presence of the Georgian population in Hatay during the Byzantine Empire and information about St. Barlaam will be discussed. The Monastery Church of St. Barlaam (late 10th - early 11th century) will be introduced as an example of Christian Georgian architecture in its current state, with a particular focus on the upper cover of the church, which has not survived to the present day. Additionally, the architectural sculpture from the second construction phase of the church (late 10th - early 11th century) will be evaluated in terms of its ornamental characteristics and motif repertoire. It is observed that academic publications on Christian Georgian art in Turkey mainly focus on Northeastern Anatolia, where Georgian kingdoms existed, and Georgian works of art in the south of Turkey, especially the Monastery Church of St. Barlaam, are often overlooked, even when analogies are drawn. In this sense, our article aims to draw attention to the little-known Christian Georgian art in Hatay by introducing the St. Barlaam Monastery Church, which has not received the adequate attention from academic circles so far. Additionally, our study is also significant in demonstrating that Georgian architectural tradition dates back to ancient times and extends beyond their present borders.

Anahtar Kelimeler

Georgian Art, Hatay, Kel/Kılıç (Cebel-i Akra) Mountain, St. Barlaam Monastery Church

Hatay’da Unutulmuş Bir Gürcü Yapısı: Aziz Barlaam Manastır Kilisesi Üzerine Bazı Düşünceler

Öz

Bu çalışmada, Bizans İmparatorluğu döneminde Hatay’da Gürcü popülasyonunun varlığı ve Aziz Barlaam hakkında bilgi verilecek, Hristiyan Gürcü mimarisinin bir örneği olarak Aziz Barlaam Manastır Kilisesi (10. yy. sonu – 11. yy. başı) güncel durumu ile tanıtılacak ve özellikle kilisenin günümüze ulaşamamış olan üst örtüsü tartışılacaktır. Bunun yanı sıra, kilisenin ikinci yapım evresine ait (10. yüzyıl sonu ile 11. yüzyıl başı) mimari plastik eserler bezeme özellikleri ve kullanılan motif repertuvarları bakımından değerlendirilecektir.
Türkiye’deki Hristiyan Gürcü sanatı üzerine yapılan akademik yayımların ağırlıklı olarak Gürcü Krallıkların var olmuş olduğu Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi’ne odaklandığı ve başta Aziz Barlaam Manastır Kilisesi olmak üzere Ülkemizin güneyinde bulunan Gürcü sanat eserlerinin analoji yaparken dahi göz ardı edildiği görülmektedir. Bu anlamda, makalemizde bugüne kadar akademik çevrelerce gerekli ilgiyi görmeyen Aziz Barlaam Manastır Kilisesi tanıtılarak Hatay’da az bilinen Hristiyan Gürcü sanatına dikkat çekilmek istenmiştir. Ayrıca, çalışmamız Gürcülerin çok eskiye dayanan ve günümüzdeki sınırlarını aşan bir mimari geleneği olduğunu kanıtlaması bakımından da önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Gürcü Sanatı, Hatay, Kel/Kılıç (Cebel-i Akra) Dağı, Aziz Barlaam Manastır Kilisesi

Teşekkür

Başta derginiz Editör Kuruluna ve şimdiden emeği geçen tüm hocalarıma teşekkür ederim. Saygılarımla.

Kaynakça

• ACARA ESER, Meryem (1998), “Bizans Ortodoks Kilisesinde Liturji ve Liturjik Eserler,” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 15.1, 183-201.
• BALMELLE, C., BLANCHARD Lemée, DARMON, J.P., RAYNAUD, M.P., GOZLAN, S., (2002), La Dècor Gèometriquè De La Mosaique Romaine, Picard, Paris.
• BAYRAM, Fahriye (2003), Bir 10. Yüzyıl El Yazmasına Göre Rahip Grigol Handzta’nın Gezi Güzergahındaki Manastırların Mimarisi, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• BAYRAM, Fahriye (2005), Artvindeki Gürcü Manastırları (Rahip Grigol Handzta Dönemi), Ege Yayınları, İstanbul.
• DE GIORGI, Andrea U. (2016), Ancient Antioch, Cambridge University Press, Cambridge.
• DELEHAYE, Hippolyte (1903), “S. Barlaam Martye A Antioche,” Analecta Bollandiana, XXII, Société des Bollandistes, Ed. Carolus De Smedt, Franciscus Van Ortroy et al., Bruxellsi, 129-146.
• DJOBADZE, Wachtang (1964), "Report On Archeological Activities in The Vicinity of Antakya." Türk Arkeoloji Dergisi, 20, 54-55.
• DJOBADZE, Wachtang (1965) “Vorläufiger Bericht über Grabungen und Untersuchungen in der Gegend von Antiochia am Orontes” Istanbuler Mitteilungen, 15, 218-242.
• DJOBADZE, Wachtang (1976), Materials for the Study of Georgian Monasteries in the Western Environs of Antioch on the Orontes, 48, Secrétariat du CorpusSCO, Louvain.
• DJOBADZE, Wachtang (1984), “Observations on the Georgian Monastery of Yalia (Galia) in Cyprus,” Oriens Christianus, 68, Ed. Hubert Kaufhold, Otto Harrassowitz, Wiesbaden, 196-209.
• DJOBADZE, Wachtang (1986), Archeological Investigations in the Region West of Antioch on the Orontes, Franz Steiner Verlag, Stuttgart.
• DJOBADZE, Wachtang (1992), Early Medieval Georgian Monasteries in Historic Tao, Klarjet'i, and Šavšet'i, Franz Steiner Verlag, Stuttgart.
• DJOBADZE, Wachtang (2002), “Georgians in Antioch On-The-Orontes and The Monastery of St. Barlaam,” Die Christianisierung Des Kaukasus/The Christianization of Caucasus (Armenia, Georgia, Albania), Veröffentlichungen der Komission Für Bynzatinistik, IX, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien, 37-53.
• DOWNEY, Glanville (1961), A History of Antioch in Syria, Princeton University Press, Princeton-New Jersey 1961.
• EASTMOND, Antony (1998), Royal Imagery in Medieval Georgia. Pennsylvania State University Press, Pennsylvania.
• E. POST, George (1886), “The Chains of Cassius and Amanus,” Proceedings of the Royal Geographical Society and Monthly Record of Geography, 8.2, 94-98.
• FIRATLI, Nezih (1990), La Sculpture figurée an musée archéologique d’Istanbul, ed. Catherine Metzger, vd. Jean Maisonneuve Éditeur, Paris.
• FRANTZ, M. Alison (1934), “Byzantine Illuminated Ornament: A Study in Chronology,” Art Bulletin, 16.1, 43-76.
• GÜNDÜZ, Ahmet, Gökhan, İlyas, Hatipoğlu, Süleyman, Bahadır, Gürhan (2013), Hatay Tarihi, Anıt Matbaa, Ankara.
• HAMILTON, Bernard and JOTISCHKY, Andrew (2020), Latin and Greek Monasticism in the Crusader States, Cambridge University Press, New York.
• JOHNSON, Mark J. (1991), Anthony Cutler, “Synthronon,” Oxford Dictionary of Byzantium, 3, Ed. Alexander Kazhdan, Oxford Univsersity Press, New York – Oxford, 1996.
• KADİROĞLU, Mine (1997), “Gürcü Mimarlığı ve Sanatı,” Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, 2, Yem Yayın, İstanbul, 731-733.
• KADİROĞLU, Mine ve İŞLER, Bülent (2010), Gürcü Sanatının Ortaçağı, Bilgin Kültür Sanat Yayın Basım Ltd. Şti, Ankara. KAYA, Metin “Kapadokya Bölgesi Duvar Resimlerinde Kutsal Anlam Taşıyan ve Apotropaik Etkili Motifler” Art-Sanat 16 (Temmuz 2021): 409-435, retrieved from https://doi.org/10.26650/ artsanat.2021.16.0014, on 30 Mart 2021.
• KAYA, Metin (2023), “Kapadokya Bizans Anıtsal Resim Sanatında Bezeme,” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• KESKİN, Esra, KAYA ZENBİLCİ, İlkgül (2017), “Orta Çağda Bizans El Yazmalarında Görülen Örgü Kompozisyonları,” Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10.2, 1137-1158.
• MANGO, Marlia M. (1991), “Antioch,” The Oxford Dictionary of Byzantium, 1, Ed. Alexander P. Kazhdan, Oxford Univeersity Press, New York-Oxford, 113-116.
• OSTROGORSKY, Georg (2011), Bizans Devleti Tarihi, Çev. Fikret Işıltan, Trük Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• PEETERS, Paul (1909), “S. Barlaam du Mont Casius,” Mélanges de la Faculté Orientale, 3.2, 805-816.
• SAHİLLİOĞLU, Halil (1991), “Antakya,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 3 Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 228-232.
• TEKİN, Metin (2000), Hatay Tarihi, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• VANDERHEYDE, Catherine (2020), La Sculpture Byzantine Du IXe Au XVe Siècle, Editions Picard, Paris.
• YALÇIN, Asnu Bilban (2001), “Anadolu’da Orta Bizans Dönemi Mimari Plastiği ve Bilinmeyen Bir Örnek,” Ed. S. Alpaslan, V. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı ve Araştırmaları Sempozyum Bildirileri Kitabı, Ankara, 549-562.
• YILDIRIM, Nurgül (2022), “Çivi Yazılı Kayıtlardan Hellen Kaynaklarına Hazi’den Kasios’a Doğu Akdeniz’in Tanrılar Dağı “Kılıç Dağ”,”Cedrus, 10, 1-21.
• Çevrim İçi Kaynaklar
• https://maps.app.goo.gl/WfxUGR72W5TXCcpT7, (Erişim tarihi: 03.05.2024).
• http://www.yayladagi.gov.tr/keldag-cebel-i-akra, (Erişim tarihi: 03.05.2024).
• http://www.hatay.gov.tr/manastirlar, (Erişim tarihi: 03.05.2024).
• http://tyoos.org/Lives-of-Saints/November/Nov-19/st-barlaam-of-antioch.html, (Erişim tarihi: 21.03.2024).