FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ BAZI MEKANİK KAVRAMLARINA YÖNELİK İMAJ VE METAFORLARI

Yıl 2021, Cilt: 25 Sayı: 2, 595 - 622, 31.08.2021

Salih Değirmenci , Orhan Karamustafaoğlu , Sevilay Karamustafaoğlu

Öz

Kavramların öğretiminde, kavram, olay ve durumların algılanma durumlarının, zihinde yapılandırılma şekillerinin belirlemesinde imaj ve metaforlardan yararlanılmaktadır. Bu çalışma, fen bilgisi öğretmen adaylarının bazı mekanik kavramlarına ilişkin zihinsel imajlarını ve metaforlarını belirlemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Çalışma nitel araştırma türlerinden olgu bilim yöntemiyle yürütülmüştür. Araştırmanın çalışma grubunu, gönüllük esası ve kolay ulaşılabilirlik durumu dikkate alınarak, bir devlet üniversitesinin 2019-2020 eğitim-öğretim yılında 1. sınıf olan 19 fen bilgisi öğretmen adayı oluşturmaktadır. Veriler çalışma grubundan fizik-I dersi başlamadan önce kütle, hacim, özkütle, sürat, hız, ivme, iş, güç, enerji ve basınç kavramları için ayrı ayrı olmak üzere ‘Kütle denildiğinde aklınıza ne gelmektedir? (Çizimle de gösterebilirsiniz) Bunun sebebini açıklayınız’ ve ‘Kütle … gibidir. Çünkü …’ gibi ifadeler içeren bir veri toplama aracıyla toplanmıştır. Alınan cevaplar bilimsel, soyut, günlük yaşamla ilişkili ve kavram yanılgısı şeklinde kategorize edilerek incelenmiştir. Ayrıca zihinsel imajlar belirlenmiştir. 51adeti farklı olmak üzere toplam 55 adet metafor üretildiği tespit edilmiştir. Adayların bazı mekanik kavramlarına yönelik oluşturdukları metaforların az olması, ortaöğretim yıllarında ilgili kavramları derinlemesine öğrenemedikleri şeklinde yorumlanmıştır. Öğrencilerin her kategori için çoğunlukla farklı metaforlar oluşturması geçmiş yaşantılarının farklı olmasından kaynaklandığı sonucuna varılmıştır. Çalışma sonunda metafor örnekleri verilerek kavramların kavram yanılgıları oluşturmayacak şekilde öğretilmesi gibi önerilerinde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

metafor, zihinsel İmaj, mekanik kavramları, fen eğitimi

Kaynakça

• Arslan, M. M., & Bayrakçı, M. (2006). Metaforik düşünme ve öğrenme yaklaşımının eğitim-öğretim açısından incelenmesi. Milli Eğitim, 171, 100-108.
• Aydın Günbatar, S. (2019). Olgu bilim (fenomenolojik araştırma) yöntemi. (H. Özmen ve O. Karamustafaoğlu) İçinde Eğitimde Araştırma Yöntemleri (s. 293-316). Ankara: Pegem Akademi.
• Aydoğdu, E. (2008). İlköğretim Okullarındaki Öğrenci ve Öğretmenlerin Sahip Oldukları Okul Algıları ile İdeal Okul Algılarının Metaforlar (Mecazlar) Yoluyla Analizi. Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Ayvacı, H. Ş., Bakırcı, H. & Yıldız, M. (2012). Kütle, ağırlık ve yerçekimi kavramlarının farklı öğretim seviyelerindeki öğrencilerin anlama düzeyleri. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(2), 381-397.
• Balbağ, M. Z. (2018a). Fen Bilgisi öğretmen adaylarının kelime ilişkilendirme testi (KİT) kullanılarak kütle ve ağırlık kavramlarına ilişkin bilişsel yapılarının belirlenmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Eğitim Dergisi, 3(1), 69-81.
• Balbağ, M. Z. (2018b). Fen bilgisi öğretmen adaylarının hız ve sürat kavramlarına ilişkin bilişsel yapıları: kelime ilişkilendirme testi (KİT) uygulaması. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 33, 38-47.
• Black, M. (1993). “More about Metaphor”, Metaphor and Thought. 2. Edition Ed. A. Ortony. p. 19-41. Cambridge: Cambridge University Press,
• Candan, A. S., & Öztaş, S. (2017). Secondary School Students' Metaphors about the History Concept. Journal of History Culture and Art Research, 6(2), 507-526.
• Cerit, Y. (2008). Öğretmen kavramı ile ilgili metaforlara ilişkin öğrenci, öğretmen ve yöneticilerin Görüşleri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(4), 693-712.
• Çelik, H.. (2016). An Examination of cross sectional change in student’s metaphorical perceptions towards heat, temperature and energy concepts. International Journal of Education in Mathematics, Science and Technology, 4(3), 229-245.
• Çelikten, M. (2006). Kültür ve öğretmen metaforları. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(21), 269-283.
• Çil, D. (2018). Ortaokul öğrencilerinin temel fizik kavramlarına yönelik metaforik algılarının incelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kırıkkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kırıkkale.
• Değirmenci, S., & Karamustafaoğlu, O. (2018). Kitap incelemesi: Doğru bilinen yanlışlardan, yanlış bilinen doğrulara: fizikte kavram yanılgıları. İlköğretim Online, 17(3), 5-18.
• Demir, Y., Uzoğlu, M., & Büyükkasap, E. (2012). Fen bilgisi öğretmen adaylarının kuvvet ve hareket ile ilgili sahip olduğu kavram yanılgılarının belirlenmesinde kullanılan karikatürlerin ve çoktan seçmeli soruların etkililiğinin karşılaştırılması. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 1(1), 88-102.
• Demirtaş, H. ve Çoban, D. (2014). Üniversite Öğrencilerinin, Üniversite ve Fakülte Kavramlarına İlişkin Metaforları (İnönü Üniversitesi Örneği). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(1), 113-143.
• Ekiz, D., & Koçyiğit, Z. (2013). Sınıf öğretmenlerinin “öğretmen” kavramına ilişkin metaforlarının tespit edilmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 21(2), 439-458.
• Erduran Avcı, D., Kara, İ. & Karaca, D. (2012). Fen bilgisi öğretmen adaylarının iş konusundaki kavram yanılgıları. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(1), 27-39.
• Eryılmaz, A., & Tatlı, A. (2000). ODTÜ öğrencilerinin mekanik konusundaki kavram yanılgıları. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18, 93-98.
• Fırat, M. & Kabakçı Yurdakul, I. (2012). University Metaphors: A Study of Academicians’ Perspectives. International Journal of Social Sciences and Education, 2(2), 194-206.
• Forceville, C. (2002). The identification of target and source in pictorial metaphors. Journal of Pragmatics, 34(1), 1-14.
• Glesne, C. (2013). Nitel Araştırmaya Giriş. 2. Baskı. Çev. Ed. A. Ersoy ve P. Yalçınoğlu. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Gödek, Y., Polat, D., & Kaya, V. H. (2018). Fen Bilgisi Öğretiminde Kavram Yanılgıları. 2. Baskı Ankara: Pegem Akademi.
• Güloğlu, B., & Karairmak, Ö. (2012). Metafor: Danışan ve Psikolojik Danışman Arasındaki Köprü. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(37), 122-135.
• Kuru, İ., & Güneş, B. (2005). Lise 2. sınıf öğrencilerinin kuvvet konusundaki kavram yanılgıları. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(2), 1-17.
• Lakoff, G. & Johnson, M. (2015). Metaforlar: Hayat, anlam ve dil (Çev. G.Y. Demir). 2. Baskı, İstanbul: İthaki Yayınları.
• Miles, M.B. & Huberman, A.M. (1994). Qualitative Data Analysis: An Expanded Sourcebook. Thousand Oaks. CA: Sage Publications.
• Ortony, A. (1993). Metaphor, Language and Thought.- Metaphor and Thought. Ed. A. Ortony. p. 1-16. Cambridge University Press.
• Oxford, R. L., Tomlinson, S., Barcelos, A., Harrington, C., Lavine, R. Z., Saleh, A., & Longhini, A. (1998). Clashing metaphors about classroom teachers: Toward a systematic typology for the language teaching field. System, 26(1), 3-50.
• Öztuna Kaplan, A., Yılmazlar, M., & Çorapçıgil, A. (2014). Fizik bölümü 4. Sınıf öğrencilerinin mekanik odaklı bilgi düzeyleri ve kavram yanılgılarının incelenmesi. Electronic Turkish Studies, 9(5), 627-642.
• Polat, G., & Bahar, M. (2012). Ortaöğretim 9. sınıf öğrencilerinin çevre sorunları hakkında bilişsel yapılarının tespiti. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(2), 97-120.
• Ritchie, D. (2013). Metaphor. New York: Cambridge University Press.
• Robert, T. ve Kelly, V. A. (2010). Metaphor as an instrument for orchestrating change in counselor training and the counseling process. Journal of Counseling and Development, 88, 182-188.
• Rosenman, S. (2008). Metaphor, meaning and psychitry. The Royal Austrian and New Zealand College of Psychiatrists, 16(6), 391-396.
• Saban, A. (2004). Giriş düzeyindeki sınıf öğretmeni adaylarının ‘öğretmen’ kavramına ilişkin ileri sürdükleri metaforlar. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(2), 131-155.
• Saban, A. (2008). Okula ilişkin metaforlar. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi 55, 459-496.
• Saban, A. (2009). Öğretmen adaylarının öğrenci kavramına ilişkin sahip oldukları zihinsel imgeler. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), 281-326.
• Schreglmann, S. & Kazancı, Z. (2016). Öğretmen adaylarının ‘yaratıcı öğretmen’ kavramına yönelik metaforik algıları. Üstün Zekâlılar Eğitimi ve Yaratıcılık Dergisi, 3(3), 21-34.
• Seren, L.P. & Yakıncı, C. (2015). Tıp eğitiminde akılda kalıcılığı nasıl sağlarız? Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 58(3), 123-130.
• Tavukçuoğlu, E. (2018). Lise öğrencilerinin sürtünme kuvveti, ivme ve eylemsizlik kavramlarıyla ilgili bilişsel yapılarının araştırılması, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Hacettepe Üniversitesi.
• Töman, U., & Çimer, S. O. (2016). Enerji kavramının farklı öğrenim seviyelerinde öğrenilme durumunun araştırılması. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 31-43.
• Tulunay Ateş, Ö. (2016). Öğrencilerin öğretmen ve okul metaforları. Uluslararası Güncel Eğitim Araştırmaları Dergisi, 2(1), 78-93.
• Tüysüz, M., Öztürk, G., Geban, Ö., & Bektaş, O. (2018). Fen Bilimleri Öğretmenlerinin ve Öğretmen Adaylarının Fizik, Kimya ve Biyoloji Disiplinlerinin Entegrasyonuna İlişkin Görüşleri. International Online Journal of Educational Sciences, 10(2), 130-145.
• Ünlü, M., & Aydıntan, S. (2011). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin matematik öğretiminde öğrenci takımları başarı bölümleri tekniği hakkındaki görüşleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 11(1), 101-117.
• Yağbasan, R., & Gülçiçek, A. G. Ç. (2003). Fen Öğretiminde Kavram yanılgılarının Karakteristiklerinin Tanımlanması. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(13), 102-120.
• Yenigül, Ç. K. (2019). Sosyal bilgiler dersinde bir yöntem olarak yaratıcı dramanın kullanımına yönelik öğrenci görüşleri: bir dünya savaşı atölyesi. e-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 10(3), 1-14.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2018). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri.11. Baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, A & Büyükkasap, E (2006). Fizik öğrencilerinin kuvvet ve hareket konusundaki kavram yanılgıları ve öğretim elemanlarının bu konudaki tahminleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30, 268-277.
• Yıldız, A. (2017). Öğretmen adaylarının skaler ve vektörel nicelikleri anlama düzeylerinin incelenmesi. Education Sciences, 12(3), 86-93.
• Yıldızlı, M. E. (2017). Yönelim metaforlu deyimlerin sınıflandırılması. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(2), 1489-1498.
• Yob, I. M. (2003). Thinking constructively with metaphors. Studies in Philosophy and Education, 22, 127-138.
• Yürümezoğlu. K, Ayaz, S. ve Çökelez, A. (2009). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin enerji ve enerji ile ilgili kavramları algılamaları. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Dergisi, 3(2), 52-73.