SMYRNA/İZMİR AGORASI KAZISI’NDAN OSMANLI DÖNEMİ TAŞ TÜTÜN LÜLELERİ

Yıl 2021, Cilt 0, Sayı 29, 57 - 72, 31.12.2021

Hasan UÇAR Akin ERSOY

https://doi.org/10.22520/tubaar2021.29.003

Öz

Arkeolojik kazılarda bulunmuş, geçmişin günlük yaşamına ışık tutan her obje cevaplanması gereken yeni sorular da ortaya çıkarabilmektedir. Smyrna Agorası kazılarında bulunmuş Osmanlı Dönemi’ne ait bir grup taş lüle malzeme, teknik ve form özellikleri açısından dikkat çekici ve nadir bulunan örneklerdendir. Büyük çoğunluğu yarı mamul olan bu örnekler üretim yeri, üretim biçimi, malzeme seçimi ve usta deneyimine ilişkin problemler ortaya çıkarmıştır. Mevcut buluntular paralelinde lüleler ayrıntılı olarak incelenerek bu problemlere dair çıkarımların yanısıra bu lülelerin Osmanlı lüleleri arasındaki yerinin saptanması amaçlanmıştır. Taş malzeme artıklarından hareketle, kazı alanındaki antik dönem taşlarından üretildiği anlaşılan lülelerin bazıları şekillendirme sırasında kırılmış, bazıları da malzeme çok sert olduğu için işlenememiştir. Taş lülelerin form seçiminde kil lülelerin örnek alındığı anlaşılmaktadır. Sert bünyeli lülelerde süsleme görülmezken kireçtaşından üretilmiş lülelerde basit kazımalar yer almaktadır. Yarı mamul ve tam tam şekillendirilmiş taş lülelerin kaç atölyede ve hangi zaman aralığında üretildiği kesin değildir. Kazı çalışmalarında kil lülelere nazaran çok az bulunan taş lülelerin Smyrna Agorası örnekleri, üretim yerinin bir şehir içinde kesin olarak tespit edildiği lülelerden olması bakımından Osmanlı lüleleri arasındaki özel bir yere sahiptir. Üretim tekniği, malzeme seçimi gibi özellikleri yansıtmaları açısından da nadir örneklerdendir.

Anahtar Kelimeler

Taş lüle, tütün, Osmanlı, çubuk

OTTOMAN PERIOD STONE TOBACCO PIPES FROM EXCAVATION OF SMYRNA/IZMIR AGORA

Öz

Every object found in archaeological excavations that shed light on the daily life of the past can also raise new questions that need to be answered. A group of stone pipe materials from the Ottoman period found during the excavations of the Agora of Smyrna are notable and rare examples in terms of technical and form characteristics. These examples, the vast majority of which are semi-finished, have caused problems with the place of production, the way of production, the choice of materials and the experience of the master. In parallel with the existing finds, the stone pipes were examined in detail and it was aimed to determine the inferences about these problems as well as the place of these stone pipes among the Ottoman pipes. Based on the stone material residues, some of the stone pipes, which are understood to have been produced from ancient stones in the excavation area, were broken during shaping, and some could not be processed because the material was too hard. It is understood that clay pipes were taken as examples in the choice of form of stone pipes. While there is no ornamentation in hard-formed stone pipes, simple scrapes are found in pipes that made of limestone. It is not certain in how many workshops and in what time period semi-finished and fully formed stone pipes were produced. The Agora of Smyrna samples of stone pipes, which were found very little compared to clay pipes in the excavations, have a special place among the Ottoman pipes in that the place of production is one of the stone pipes where it was decisively identified in the city. It is also one of the rare examples in terms of reflecting the production technique and properties such as material selection.

Anahtar Kelimeler

Stone pipe, tobacco, Ottoman, chibouk

Kaynakça

• AKAR TANRIVER, D. 2016 “Antik Smyrna Kazılarında Ele Geçen Metal Buluntular”, Hellenistik ve Roma Dönemi’nde Smyrna (İzmir) Kazı ve Araştırmalar, Ege Yayınları, İstanbul, 63-74.
• AYHAN, G. 2010 “Hasankeyf Kazısı Lüle Buluntularının Değerlendirilmesi”, Sanat Tarihi Dergisi, XIX/1, 1-22.
• AYHAN, G. 2011. “Smyrna Antik Kenti Kazıları 2007-2008 Yılı Lüle Buluntuları”, Sanat Tarihi Dergisi, XVIII/2, 1-22.
• AYHAN, G. 2016. “Lülelerde Görülen Kuş Figürleri Üzerine Bir Araştırma”, Sanat Tarihi Dergisi, 24/1, 1-21.
• AYHAN, G. 2019. “An Evaluation on Tobacco Pipes Usage in the Tokat Region In the Light of Tobacco Pipe Findings of Komana Excavation”, Komana Small Finds, Ege Yayınları, İstanbul, 347-383.
• AYTAÇ, İ. 2019. “Harput İç Kale Kazılarında 2015-2016 Yıllarında Bulunan Tütün Lülelerinin Değerlendirilmesi”. Yaşar Erdemir’e Armağan: Sanat Tarihi Yazıları, LiteraTürk Academia, Konya, 567-608.
• BAGNALL, R.S/CASAGRANDE-KİM, R/ ERSOY, A/ TANRİVER, C./ YOLAÇAN, B. 2016 Graffiti from the Basilica in theAgora of Smyrna, New York University Press, New York.
• BAKLA, E. 1993 Tophane Lüleciliği, Dışbank, İstanbul.
• BAKLA, E. 2007 Tophane Lüleciliği Osmanlı'nın Tasarımdaki Yaratcıcılığı ve Yaşam Keyfi, Antik A.Ş. Kültür Yayınları, İstanbul.
• BEYRU, R. 2011 19.yüzyılda İzmir Kenti, Literatür Yayınları, İzmir.
• CENGİZ, A. 2011. Edirne Yeni Saray Kazılarında Ele Geçen Lüleler (Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstiüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• ÇAKMAK, Ş. 2015. “Smyrna Agorası’nda Ele Geçen İslami Sikkeler Hakkında Bir Değerlendirme (2007-2012)”, Smyrna/İzmir Kazı ve Araştırmaları I. Çalıştay Bildirileri, Ege Yayınları, İstanbul, 43-47.
• DAŞ, E. 2010. “Alaşehir Kurşunlu Han Kazı ve Temizlik Çalışmaları”, XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri 14-16 Ekim 2009, Pamukkale Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü Yayınları, İstanbul,197-212.
• DEVELLİOĞLU, F. 2007. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi, İstanbul.
• ERSOY, A. 2009. “Smyrna’dan İzmir’e”, İzmir Kültür ve Turizm Dergisi I, 32-45.
• ERSOY, A/YILMAZ, Ç. 2010 “Smyrna Agorası”, İzmir Kültür ve Turizm Dergisi, 47-53.
• ERSOY, A. 2010. “Ancient Smyrna: Archeology in Izmir and Stratigraphy in Ancient City Centre”, Urban Historical Stratum:From Smyrna to Izmir, 132-137.
• ERSOY, A/ALATEPELİ, S. 2011. “Smyrna Agorası Mozaikli Yapı Mozaikleri”, JMR, 4, 17-26.
• ERSOY, A. 2015. “Antik Smyrna/İzmir Kazı Araştırma ve Restorasyon Çalışmaları”, Smyrna/İzmir Kazı ve Araştırmaları I. Çalıştay Bildirileri, Ege Yayınları, İstanbul, 1-14.
• GÖK, S. 2015a. “İzmir’in Ticari Yaşamında Osmanlı ve Avrupa Seramiklerinin Yeri”, Smyrna/İzmir Kazı ve Araştırmaları I. Çalıştay Bildirileri, Ege Yayınları, İstanbul, 61-78.
• GÖK, S. 2015b. Smyrna Agorası’nda Osmanlı İzleri Kütahya Seramikleri (20007-2014 Dönemi), İzmir Büyük Şehir Belediyesi Yayınları, İzmir.
• HAYES, J. W. 1992. Excavations at Saraçhane in Istanbul Vol.2, Princeton University Press, Washington.
• ROBİNSON, R. C. 1985. “Tobacco Pipes of Corinth and of the Athenian Agora”, The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 54, 149-203.
• STOYANOVA, R/ VİTOV, O/ MARİNOVA, İ. 2008. “Study of the Composition of A Stone Tobacco Pipe from the Archaelogical Reserve “Putalia-Velbudzhd-Kyustendil”, Bulgaria”, Geoarchaeology and Archaeomineralogy, Sofia, 141-146.
• ŞEN, K/, KARASU Y.E. (2019). “2018 Yılı Bitlis Kale Kazısı Kaideli, Süzgeçli Çanaklı Lüle Buluntuları”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 65, 189-206.
• ŞEN, K/, KARASU Y.E. 2020. “Bitlis Kalesi Osmanlı Dönemi Lülelerinin Değerlendirilmesi (2018 Yılı Kazı Sezonu)”, Art Sanat, 14, 413-440.
• UÇAR, H. 2019a. “Archaeological Proof of Enjoy at Tire Kutu Han: Clay Pipes”, Mediterranean Archaeology and Archaeometry 19/2, 119-134.
• UÇAR, H. 2009b. “A Group of Ottoman Pipes Discovered in the Mosaic Hall at Smyrna Agora”, Smyrna/İzmir Kazı ve Araştırmaları III, Ege Yayınları, İstanbul, 357-378.
• UYSAL, A. O. 2007. “Demirköy Fatih Dökümhanesi Kazısı Seramik Buluntuları”, Byzas 7, Çanak: Akdeniz Çevresindeki Arkeolojik Kazılarda Ele Geçen Antik ve Ortaçağ Seramiği ve Mimari Seramiği, Ege Yayınları, İstanbul, 545-558.
• YENER, A. 2005. “Tütün Lüleleri ve Antalya-Kaleiçi’nde Bulunan Örnekler”, Arkeoloji ve Sanat, 119, 94-113.
• YILMAZ, F. 2007. “Tütün Üzerine Düşünceler: Batıda ve Bizde, Tütün Kitabı, İstanbul, 4-15.
• YILMAZ, F. 2012. “Tütün”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 42, Türkiye Diyanet Vakfı, 3-4.