BITHYNIA KENTİ KLAUDIOPOLIS’TEN (BOLU) BİR HEYKEL BAŞI

Yıl 2022, Sayı: 30, 91 - 116, 30.06.2022

Meral Ortaç

https://doi.org/10.22520/tubaar2022.30.005

Öz

Bu makale, Bolu merkezde inşaat çalışmaları sırasında bulunan ve Bolu Arkeoloji Müzesi'ne teslim edilen mermer boyalı bir
heykel başını konu alır. Bu çalışma ile başın tarihlendirilmesine ve kimliğine açıklık getirilmeye çalışılmıştır. Heykel başı,
işçilik teknikleri ve yüz uzuvlarının, yüz ifadesinin, başın duruşunun, saç modelinin ve saç bandının tipolojik-stilistik analizleri
bakımlarından incelenmiştir. Bu incelemelerden elde edilen bilgiler, buluntu yeri çevre konteksti ile şehrin tarihçesi içindeki
idari ve dini şahsiyetlere ilişkin verilerle birleştirilerek bir sonuca varılmaya çalışılmıştır. Bolu başının yüz hatlarında Klasik
Dönem’in idealizmi ve çizgisel üslubu hâkimdir. Öte yandan yüz ifadesi ve başın duruşu, Hellenistik Dönem heykellerinde
görülmektedir. Eserin bire bir benzerine rastlanmamıştır. Bu durumda eklektik, kendine özgü ve olasılıkla bölgesel üretim bir
eser ile karşı karşıya olduğumuz, dolayısıyla bu başın belirli bir eserin kopyası olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Klaudiopolis
(Bolu) başındaki tipolojik ve stilistik özelliklere Hellenistik Dönem’den Hadrian Dönemi’ne kadarki heykellerde de
rastlanmaktadır. Bu nedenlerle, bu başı tarihlendirmek oldukça zordur. Ancak ten kısmındaki parlatma tekniği, eserin tarihini
Klaudiopolis şehri için büyük önem taşıyan Hadrian Dönemi’ne kadar götürebilir. Başın bulunduğu yere bitişik alanda ortaya
çıktığı söylenen yapı temelleri ve kitabesiyle Hadrian Dönemi’ne tarihlenen yapı elemanı bu fikri destekleyebilir. Başın kimi
betimlediğini gösteren kesin bir atribu yoktur. Heykel, aksesuar olarak sadece dairesel kesitli saç bandı taşır. Bu yüzden sadece
bu saç bandının tipi ve saç şekli, heykel başının kimliğine dair ipuçları verebilir. Baş, Roma imparatorluk Dönemi’nin alışılmış
bir saç modeline sahip değildir. Saç topuzdan itibaren ortadan ikiye ayrılarak yanlara ve arkadan öne taranmış ve alın ile kulak
arkasına kadar yüz çevresinde kısa kesilmiştir. Bu saç kesimi ve modeli, topuz kısmı farklı olmakla birlikte Klasik Dönem’de
Artemis ve Apollon’da görülür. Bununla birlikte kısa saç kesimi, kadın heykellerinde çok nadiren bulunur. Araştırmacılar,
kadınlardaki kısa saç kesimini erkeklere kıyasla olağandışı kabul ederler. Ayrıca dairesel kesitli saç bandının da çoğunlukla
erkek kahramanlara veya tanrılara işaret ettiği kabul edilir. Klaudiopolis'in oniki phylesinden biri, tanrı Apollon'un adını taşır.
Kentin Antik Çağ tarihine ve başın heykeltıraşlık eserleri ile tipolojik karşılaştırmalarına dayanarak, makalede başın Apollon'u
betimlediği ve Hadrian Dönemi’ne tarihlenebileceği önerilir.

Anahtar Kelimeler

Klaudiupolis, Apollon, Boyalı Heykel, İdealizm, Saç Çemberi, Saç Modeli, Roma Heykeltıraşlığı

Teşekkür

Bolu Müzesi Müdürlüğüne

A HEAD OF A STATUE FROM THE BITHYNIAN CITY OF CLAUDIOPOLIS (BOLU)

Öz

This article considers the head of a marble painted statue which was found during construction work in the city center of Bolu and delivered to the Bolu Archeological Museum. This study aims to clarify the identity and dating of the head. The statue head has been examined in terms of craftsmanship techniques, and a stylistic-typological analysis has been carried out with respect to the facial features, facial expression, head posture, hairstyle and headband. Combining the findings from this analysis with information about the context around the find-spot and data concerning administrative and religious personalities in the history of the city, an attempt has been made to draw some conclusions about the statue head. The facial features of the Bolu head reflect primarily the idealism and linear style of the Classical Period. On the other hand, its facial expression and head posture can also be seen in sculptures of the Hellenistic Period. No other similar sculpture has been encountered previously. In view of this, we would appear to be faced with an eclectic and unique work, probably a local production, indicating that the head is not a copy of a particular work. The stylistic and typological features of the Claudiopolis (Bolu) head can also be seen on sculptures from the Hellenistic Period up until the time of Hadrian, making it quite difficult to date this head. However, the polishing technique applied to the surface of the statue head where bare skin is visible may point to a date in the Hadrianic period, an important phase in the history of Claudiopolis. This dating may be supported by the fact that right next to the head structural foundations and a structural element are said to have been unearthed, and these have been dated to the Hadrianic period due to the inscription on this structural element. There is no definite attribute indicating who the head is depicting. The only accessory on the statue head is a circular cross section headband. Because of this, only the hairstyle and the type of headband can provide clues as to the statue's identity. The head does not possess the usual hairstyle of the Roman imperial period. Divided into two from the bun, the hair is combed from back to front and cut short around the face from the forehead to behind the ear. This style and model of haircut is also manifested in representations of Artemis and Apollo from the Classical Period, although the treatment of the bun differs. In addition, such short hair is a rarity in female statues, and researchers concur that it is exceptional for women to be depicted with short haircuts, unlike in the case of men. Furthermore, a circular cross-section headband is understood in most cases to be an indication of a male hero or god. One of the twelve phyla of Claudiopolis is named after the god Apollo. Based on the ancient history of the city and the typological comparison of this head with other sculptural works, it can be suggested that the statue head under discussion depicts Apollo and can be dated back to the Hadrianic Period.

Anahtar Kelimeler

Claudiopolis, Apollo, Painted statues, Idealism, Headband, Hairstyle, Roman Sculpture

Kaynakça

• ANDREAE, B. 1998. Schönheit des Realismus. Auftraggeber, Schöpfer, Betrachter hellenistischer Plastik, Kulturgeschichte der antiken Welt, Band 77, Mainz am Rhein: Philipp von Zabern.
• ADAK, M./AKYÜREK-ŞAHİN, E. N./GÜNEŞ, M. Y. 2008. “Neue Inschriften im Museum von Bolu (Bithynion/Klaudiupolis)”, Gephyra 5, 73-120.
• ADAM, S. 1966. The Technique of Greek Sculpture in the Archaic and Classical Periods, Oxford: Oxford Üniversitesi Yayınları.
• AGELIDIS, S. 2010. “Bunte Götter – Die Farbigkeit antiker Skulptur. Die aktuelle Ausstellung im Pergamonmuseum Berlin”, Antike Welt 5, 29-31.
• ARLI, Y. 2021. “Nikomedia Eserine Yeni Bir Bakış”, IBAD Sosyal Bilimler Dergisi 11, 358-365.
• BAĞDATLI-ÇAM, F. 2018. “Sculptures From Tabae/Kale-i Tavas”, Sculpture in Roman Asia Minor. Proceedings of The International Conference at Selçuk, 1st – 3rd October 2013, Österreichisches Archӓologisches Institut, özel sayı 56, (Ed. Aurenhammer, M.), Viyana: Holzhausen, 431-440.
• BAYBURTLUOĞLU, İ. 1987. “Ankara Antik Tiyatrosu”, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1986 Yıllığı, Ankara: Anadolu Medeniyetleri Müzesi Yayınları, 9-23.
• BECKER-BERTAU, F. 1986. Die Inschriften von Klaudiu Polis, Inschriften Griechischer Städte aus Kleinasien 31, Bonn: Avusturya Bilimler Akademisi Yayınları.
• BOARDMAN, J. 1987. Griechische Plastik. Die klassische Zeit, 3. baskı, Mainz am Rhein: Philipp von Zabern.
• BOARDMAN, J. 1994. Rotfigurige Vasen aus Athen. Die archaische Zeit, 4. baskı, Mainz am Rhein: Philipp von Zabern.
• BOARDMAN, J./DÖRIG, J./FUCHS, W./HIRMER, M. 1992. Die Griechische Kunst, 5. baskı, München: Hirmer. BOYSAL, Y. 1967. Grek Klasik Devir Heykeltraşlığı, Ankara: Güzel İstanbul Matbaası.
• BOYSAL, Y. 1979. Arkaik Devir Heykeltraşlığı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• BRINKMANN, V. 2012. “Zur Polychromie antiker Skulptur. Eine Einführung”, Bunte Götter. Die Farbigkeit antiker Skulptur, (Edl. Haag, S./Brinkmann, V./Koch-Brinkmann, U.), Viyana: Sanat Tarihi Müzesi, 19-28.
• BRINKMANN, V. 2015. “«Bunte Götter». Die Polychromie der griechischen Skulptur”, Antike Welt 1, 28-34.
• COSTE-MESSELIÈRE DE LA, P. 1924. “Un exemplaire périnthien d’un bronze d’Herculaneum”, BCH 48, 276-286.
• ÇALIK-ROSS, A. 1996. “A New Head of Hadrian from Pompeiopolis”, Anatolian Studies 46, 83-89.
• ÇALIK-ROSS, A. 2008. “Antik Heykeltıraşlıkta Boyama”, 2. Uluslararası Dokimeon Mermer Heykel Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 16-18 Haziran 2008, Afyonkarahisar, Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayın No 69, 9-14.
• DÖRNER, E./DÖRNER, F. K. 1977. “Kultbild und Portrӓt. Frauenbildnisse im griechischen Altertum”, Antike Welt, 8. yıl özel sayı, 2-84.
• DÖRNER, F. K. 1949. “Vorbericht über eine Reise in Bithynien”, Anzeiger der phil. – hist. Klasse der österreichischen Akademie der Wissenschaften, 224-237.
• DÖRNER, F. K. 1952. Bericht über eine Reise in Bithynien. Österreichische Akademie der Wissenschaften. Philosophisch – historische Klasse, Denkschriften 75 Band 1, Viyana: Avusturya Bilimler Akademisi Yayınları.
• DURUGÖNÜL, S. 2018. Heykeller Konuşabilseydi… Antik Yunan Heykeltıraşlık Sanatına Toplumsal Açıdan Bir Bakış, Ankara: Bilgin Kültür Sanat.
• ERKOÇ, S. 2013. “Anadolu’daki Iulius – Claudius’lar Dönemi Portreleri: Hellenistik Geleneğin İzleri?”, Cedrus 1, 219-240. ERZEN, A. 1956. “Sinop Kazısı 1953 Yılı Çalışmaları”, Türk Arkeoloji Dergisi 6/1, 69-72.
• FIRATLI, N. 1979. “Impressions Sur le Temple et le Théatre de Bolu (Bithynion – Claudiopolis) en Bithynie”, Florilegium Anatolicum (mélanges offerts à Emmanuel Laroche), Paris: E. de Boccard, 111-120.
• FITTSCHEN, K. 2004. “Römerin oder Griechin? Priesterin oder Königin? Zum bronzenen Bildnis einer unbekannten Frau in Basel”, Antike Kunst 47, 112-124.
• FITTSCHEN, K./ZANKER, P. 1985. Katalog der römischen Porträts in den Capitolinischen Museen und den anderen kommunalen Sammlungen der Stadt Rom, Bd. 1. Kaiser- und Prinzenbildnisse, Mainz am Rhein: Philipp von Zabern.
• FLASHAR, M. 2007. “Formenspektrum, Themenvielfalt, Funktionszusammenhänge – Beispiele späthellenistischer Skulptur”, Die Geschichte der antiken Bildhauerkunst. III. Hellenistische Plastik, (Ed. Bol, P. C.), Mainz am Rhein: Philipp von Zabern, 333-372.
• FUCHS, W. 1993. Die Skulpter der Griechen, 4. baskı, Münih: Hirmer.
• GKIKAKI, M. 2011. Die weiblichen Frisuren auf den Münzen und in der Großplastik zur Zeit der Klassik und des Hellenismus. Typen und Ikonologie, (Doktora Tezi: Würzburg Julius-Maximilians Üniversitesi).
• GÜNEŞ, M. Y. 2010. “Bolu İli, Merkez İlçe, Stadion Kurtarma Kazısı, 2008”, 18. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, 27-30 Nisan 2009 Sivas, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 159-173.
• GÜNEŞ, M. Y. 2011. “Bolu İli, Merkez İlçe, Stadion Kurtarma Kazısı, 2008”, Uluslararası Köroğlu, Bolu Tarihi ve Kültürü Sempozyumu Bildirileri, 17-18 Ekim 2009, (Edl. Yaman, A./Aktaş-Yasa, A./Öztürk, E./Kaya-Yiğit, B.), Bolu: Bolu Halk Kültürünü Araştırma Merkezi yayınları, 294-308.
• GÜNEŞ, M. Y./AVCIBAŞI, K./EKŞİ, B./GÜL, A./BEKTAŞ, H./KARATAŞ, Ü./ULUTÜRK, H. 2011. Bolu Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Envanteri, Ankara: Bolu Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları. HILL, M. D. J. 1751. A History of the Materia Medica, London.
• HOFT, V. 2016. “Im Augenblick. Erste Überlegungen zur Wirkung antiker Skulpter mit rekonstruierten Einsatzaugen”, (Ed. Zimmer, K. B. ), Von der Reproduktion zur Rekonstruktion – Umgang mit Antike(n) II, Sommerschool vom 16. – 19. Juni in Tübingen. Tübinger Archäologische Forschungen 21, Rahden/Westf.: Leidorf, 179-189.
• IMMERWAHR, S. A. 1969. “A New Greek Bronze Head in the Ackland Museum”, Hesperia 38/2, 150-156.
• İNAN, J. 1965. Antalya Bölgesi Roma Dönemi Portreleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İNAN, J./ROSENBAUM, E. A. 1979. Römische und frühbyzantinische Porträtplastik aus der Türkei. Neue Funde, Mainz am Rhein: Philipp von Zabern.
• JANSSEN, E. 2007. Die Kausia. Symbolik und Funktion der makedonischen Kleidung, (Doktora Tezi: Georg-August Üniversitesi Göttingen).
• KADIOĞLU, M./GÖRKAY, K. 2007. “Yeni Arkeolojik Araştırmalar Işığında MHTPOΠΟΛΙΣ THΣ ΓΑΛΑΤΙΑΣ: Ankyra”, Anadolu/Anatolia 32, 21-151.
• KADIOĞLU, M./GÖRKAY, K./MITCHELL, S. 2011. Roma Dönemi’nde Ankyra, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• KASAPOĞLU, H./BAŞARAN, C. 2021. “Parion Odeionu’nda Bulunan Artemis/Diana Heykeli, Olba 29, 245-268.
• KOCH-BRINKMANN, U./PIENING, H. 2012. “Farben und Maltechnik”, Bunte Götter. Die Farbigkeit antiker Skulptur, (Edl. Haag, S./Brinkmann, V./Koch-Brinkmann, U.), Viyana: Sanat Tarihi Müzesi, 47-51.
• KOÇYİĞİT, O. 2018. “Antik Tabae’den Bir Roma Sarnıcı ve Seramik Buluntuları”, Anadolu/Anatolia 44, 277-325.
• KUNZE, M. 1992. “Die Antikensammlung im Pergamonmuseum - Geschichte der Ausstellungen, Erwerbungen und der Ausgrabungen”, Die Antikensammlung Berlin, Mainz am Rhein: Philipp von Zabern, 9-260. LAHUSEN, G./FORMIGLI, E. 2006. “Erz zum Leben erweckt: Farbigkeit und <malerische> Akzente spielten auch bei römischen Großbronzen eine entscheidende Rolle”, Antike Welt 37/2, 15-22.
• LEHMANN, S. 2012. “Sieger-Binden im agonistischen und monarchischen Kontext”, Das Diadem der hellenistischen Herrscher. Übernahme, Transformation oder Neuschöpfung eines Herrschaftszeichens?, Kolloquium vom 30.-31. Januar 2009 in Münster, (Edl. Lichtenberger, A./Martin, K./Nieswandt, H. H. – Salzmann, D.), Bonn: Habelt, 181-208.
• LICHTENBERGER, A. 2012. “Gibt es eine vorhellenistische makedonische Tradition für das Diadem?”, Das Diadem der hellenistischen Herrscher. Übernahme, Transformation oder Neuschöpfung eines Herrschaftszeichens?, Kolloquium vom 30.-31. Januar 2009 in Münster, (Edl. Lichtenberger, A./Martin, K./Nieswandt, H. H./Salzmann, D.), Bonn: Habelt, 163-179.
• LIEPMANN, U. 1975. Griechische Terrakotten, Bronzen, Skulpturen. Kestner Museum Hannover, Hannover: Kestner Müzesi Yayınları.
• LIMC 1984a. Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae, cilt II. 1, Zürih-Münih: Artemis Yayınevi.
• LIMC 1984b. Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae, cilt II. 2, Zürih-Münih: Artemis Yayınevi.
• MAREK, CH. 2002. “Die Phylen von Klaudiupolis, die Geschichte der Stadt und die Topographie Ostbithyniens”, Museum Helveticum 59, 31-50.
• MAREK, CH. 2003. Pontus et Bithynia. Die römischen Provinzen im Norden Kleinasiens, Mainz am Rhein: Philipp von Zabern.
• MAREK, CH./ADAK, M. 2016. Epigraphische Forschungen in Bithynien, Paphlagonien, Galatien und Pontos. Philia Suppl. 2, İstanbul: Kabalcı.
• MARTIN, K. 2012. “Der König als Heros? Das Diadem und die Binden von (Gründer-) Heroen”, Das Diadem der hellenistischen Herrscher. Übernahme, Transformation oder Neuschöpfung eines Herrschaftszeichens?, Kolloquium vom 30.-31. Januar 2009 in Münster, (Edl. Lichtenberger, A./Martin, K./Nieswandt, H. H./Salzmann, D.), Bonn: Habelt, 249-278. MELETZIS, S./PAPADAKIS, H. 1969. Archäologisches Nationalmuseum Athen, 5. baskı, Zürih: Schnell & Steiner.
• ÖZGAN, R. 1995. Die griechischen und römischen Skulpturen aus Tralleis, Asia Minor Studien 15, Bonn: Rudolf Habelt GMBH.
• ÖZGAN, R. 1997. “Alkamenes’in Hermes Propylaiosu Üzerine düşünceler”, Türk Arkeoloji Dergisi 31, 155-179.
• ÖZGAN, R. 2013a. Roma Portre Sanatı I, İstanbul: Ege Yayınları.
• ÖZGAN, R. 2013b. Roma Portre Sanatı II, İstanbul: Ege Yayınları.
• ÖZGAN, R. 2015. Roma Portre Sanatı III, İstanbul: Ege Yayınları.
• ÖZGAN, R. 2016a. Hellenistik Devir Heykeltraşlığı I, Büyük İskender’den Diadochlar Sonrasına, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• ÖZGAN, R. 2016b. Hellenistik Devir Heykeltraşlığı II, Erken Hellenistikten Yüksek Hellenistiğe, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• PAUSANIAS. Perihegesis tes Hellados (Beschreibung Griechenlands), (Çev. Laager, J.), 1998, Zürih: Manesse.
• PFROMMER, M. 2001. “Hellenistisches Gold und ptolemäische Herrscher”, Studia Varia from the J. Paul Getty Museum 2, (Ed. Greenberg, M.), Los Angeles: Getty Yayınları, 79-114.
• PLINIUS. Naturalis historia, http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Plin.+Nat.+toc [Tufts Üniversitesi, Erişim tarihi: 22.06.2020].
• POLASCHEK, K. 1973. Portrӓttypen einer claudischen Kaiserin, Studia Archaeologica 17, Roma: L’Erma di Bretschneider.
• POLLINI, J. 1996. “The “Dart Aphrodite” : a New Replica of the “Arles Aphrodite Type”, the Cult Image of Venus Victrix in Pompey’s Theater at Rome, and Venusian Ideology and Politics in the Late Republic-Early Principate”, Latomus 55/4, 757-785. POLLINI, J. 2015. “Some Observations On The Use of Color on Ancient Sculpture, Contemporary Scientific Exploration, and Exhibition Displays”, Interdisciplinary Studies on Ancient Stone, ASMOSIA X. Proceedings of the Tenth International Conference of ASMOSIA. Association for the Study of Marble & Other Stones in Antiquity, Rome, 21-26 May 2012, (Edl. Pensabene, P./Gasparini, E.), Roma: L‘Erma di Bretschneider, 901-910.
• POULSEN, F. 1923. Greek and Roman Portraits in English Country Houses, Oxford: Oxford Üniversitesi Yayınları.
• PRIMAVESI, O. 2012. “Die Entdeckung der Farbigkeit griechischer Skulptur im 18. Jahrhundert: Winckelmanns Forschungen zu Statuen und Texten”, Bunte Götter. Die Farbigkeit antiker Skulptur, (Edl. Haag, S./Brinkmann, V./Koch-Brinkmann, U.), Viyana: Sanat Tarihi Müzesi, 38-45.
• ROBINSON, D. M./BLEGEN, E. P. 1935. “Archaeological News and Discussions. Notes on Recent Archaeological Excavations Summaries of Original Articles Chiefly in Current Publications”, AJA 39, 118-136.
• ROY, J. 2016. “Pausanias and Hadrian, Mantinea and Bithynion”, Histos 10, 111-131.
• RUGE, W. 1897. “Bithynion”, Paulys Realencyclopӓdie der classischen Altertumswissenschaft III. 1, Stuttgart: Metzler, 542.
• SAĞLAN, S. 2017. “Anadolu’dan Roma Cumhuriyet Dönemi’ne Ait Kadın Portreleri”, TÜBA-AR 20, 159-181.
• SCHORNDORFER, S. 1997. Öffentliche Bauten hadrianischer Zeit in Kleinasien, Münster: LIT.
• SCHREIBER, T. 2012. “Die funktionale Binde”, Das Diadem der hellenistischen Herrscher. Übernahme, Transformation oder Neuschöpfung eines Herrschaftszeichens?, Kolloquium vom 30.-31. Januar 2009 in Münster, (Edl. Lichtenberger, A./Martin, K./Nieswandt, H. H./Salzmann, D.), Bonn: Habelt, 233-247.
• SEZER, S. S. 2018. “Sculptures in the Ancient City of Bithynium-Claudiopolis”, Sculpture in Roman Asia Minor, Proceedings of the International Conference at Selçuk, 1st- 3rd October 2013, Österreichisches Archӓologisches Institut, özel sayı 56, (Ed. Aurenhammer, M.), Viyana: Avusturya Arkeoloji Enstitüsü, 419–429.
• SIMON, E. 1983. “Kopf einer römischen Kopie nach dem Pothos des Skopas”, Werke der Antike im Martin-von-Wagner-Museum der Universität Würzburg, (Edl. Beckel, G./Froning, H./Simon, E.), Mainz: Philipp von Zabern, 140-141.
• SKOVMØLLER, A. 2016. Portraits and Colour – Codes in ancient Rome: The Polychromy of white marble Portraits, (Doktora Tezi: Kopenhagen Üniversitesi).
• SKOVMØLLER, A./THERKILDSEN, R. H. 2015. “The Polychromy of Roman polished marble Portraits”, Interdisciplinary Studies on Ancient Stone, ASMOSIA X. Proceedings of the Tenth International Conference of ASMOSIA. Association for the Study of Marble & Other Stones in Antiquity, Rome, 21-26 May 2012, (Edl. Pensabene, P./Gasparini, E.), Roma: L‘Erma di Bretschneider, 891-900.
• SMITH, J. M. 2013. Antik Yunan Kadın Kıyafetleri, (Çev. Dağlı, İ.), Ankara: Midas Kitap.
• SMITH, R. R. R. 2002. Hellenistik Heykel (Çev. Yoltar-Yıldırım, A.), İstanbul: Homer Kitabevi.
• STURGEON, M. C. 2004. Corinth 9/3, Sculpture. The Assemblage From The Theater, Princeton: The American School Of Classical Studies At Athens.
• ŞARE-AĞTÜRK, T. 2018. “Nicomedia Çok Renkli (Polykrom) Roma Rölyeflerinin Üzerindeki Arkeometrik Çalışmaların Ön Bulguları”, 39. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu 22-26 Mayıs 2017-Bursa Uludağ Üniversitesi, Arkeometri Sonuçları Toplantısı 33/2, Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Matbaası, 293-304.
• ŞARE-AĞTÜRK, T. 2020. “İmparator’un Dönüşü: Nicomedia Frizine Ait Çalınan İmparator Rölyefi’nin Teknik ve İkonografik Değerlendirmesi”, TÜBA-KED 22, 11-19.
• TEKKÖK, B. 2013. “Antik Çağda Boya Kullanımı”, Prof. Dr. Orhan Bingöl’e 67. Yaş Armağanı, (Ed. Kökdemir, G.), Ankara: Bilgin Kültür Sanat, 631-640.
• UĞURLU-ÖZER, E. 2002. “Heykeltraş Praxiteles”, Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 3, 377-399.
• VINCENZO DE, S. 2017. “Aspetti Dell’ideologia Augustea Nel Complesso Della Villa Dei Papiri Di Ercolano e Nel Suo Arredo Scultoreo”, Archeologia Classica 68, 525-550.
• VITRUVIUS. De architectura libri decem (Zehn Bücher über Architektur), (Çev. Fensterbusch, C.), 1964, Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft.
• WARD-PERKINS, J. B. 1980. “Nicomedia and the Marble Trade”, PBSR 48, 23-69.
• WEGNER, M. 1938. “Datierung römischer Haartrachten”, JdI 53, 276-327.
• WEGNER 1956. Hadrian. Plotina. Marciana. Matidia. Sabina, Berlin: Verlag Gebr. Mann.
• WEISER, W. 1986. “Zur Münzprӓgung von Bithynion”, Die Inschriften von Klaudiu Polis, Inschriften Griechischer Städte aus Kleinasien 31, (Ed. Becker-Bertau, F.), Bonn: Avusturya Bilimler Akademisi Yayınları, 149-161.
• WESSEL, K. 1946. “Römische Frauenfrisuren von der severischen bis zur konstantinischen Zeit”, AA 61, 62-76.
• WORNUM, R. N. 1875. “Colores”, A Dictionary of Greek and Roman Antiquities, (Ed. Smith, W.), London: John Murray, Albemarle Street, 320-322.
• YALMAN, B. 1986. “Bolu Hisartepe Kazısında bulunan Tapınak Kalıntısı”, 9. Türk Tarih Kongresi, Ankara 21-25 Eylül 1981, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 435-450.
• YILMAZ, S. 2018. Antik Çağ (Yunan-Roma) Heykeltıraşlığında Renk ve Boya, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Seminer Çalışması: Uşak Üniversitesi).
• ZANKER, P. 1974. Klassizistische Statuen. Studien zur Veränderung des Kunstgeschmacks in der römischen Kaiserzeit, Mainz am Rhein: Philipp von Zabern.
• ZANKER, P. 1988. The Power of Images in the Age of Augustus, (Çev. Shapiro, A.), Michigan Üniversitesi Yayınları.
• ZOROĞLU, C. 2014. “Ankyra Tiyatrosu Zırhlı Hadrian Heykeli”, Anadolu/Anatolia 40, 105-130. İnternet Kaynakları:
• https://docplayer.net/21792722-Apollo-and-artemis-culture-and-instinct.html [Erişim: 18.01.2022]
• https://www.flickriver.com/photos/tags/brauron/interesting/ [Erişim: 18.01.2022]