GİRESUN’DA GELENEKSEL ÜÇ AHŞAP KÖPRÜ

Yıl 2017, Sayı: 15, 107 - 126, 30.06.2017

Mehmet Sami Bayraktar

Öz

Bu çalışmada, Giresun Merkez İlçeye bağlı köylerde bulunan birisi birkaç yıl önce yıkılan, inşa tarihleri bilinmeyen
üç ahşap köprü tanıtılıp değerlendirilecektir. Giresun merkeze bağlı Hisargeriş-Sayca ve Hisargeriş-Uzkara Köyleri
arasında sınır çizen Batlama Çayı üzerinde bulunan ve biri birkaç yıl önce ortadan kalkan iki ahşap köprü (Han
Köprüsü ve Ezirkan Köprüsü) ile yine Giresun merkeze bağlı Lapa Köyü sınarlarında Lapa (Büyük) Deresi üzerinde
bulunan bir başka köprü (Ahmet Ağa Köprüsü) bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır.
Geleneksel kırsal mimarimizin bir parçasını oluşturan köprüler orijinal görünümlerini büyük ölçüde korumaktadır.
Yeni ihtiyaçlara cevap veremedikleri için yakınlarına yeni köprüler inşa edildikten sonra terk edilen ve bu yüzden
hızla ortadan kalkan bu tür köprülerden ülkemizde maalesef son derece az örnek ayakta kalmayı başarabilmiştir.
Bilimsel anlamda küçük bir kısmı incelenerek yayınlanan bu tür yapıların bir kısmı, tescil edilmemiş olduğundan
ortadan kalkmalarının önünde neredeyse hiçbir engel bulunmamaktadır.
İncelenen eserler tipik Karadeniz bölgesi kırsal yapı özellikleri göstermektedir. Köprüler ahşap direkler ve kâgir
ayaklar üzerine uzatılan kirişler üzerinde direklerle taşınan kırma çatılıdır. Çatıların orijinalde kiremitle kaplı
olduğunu tahmin etmekteyiz. Mevcut halleriyle galvanize sac (çinko) ile kaplıdırlar. İşlevsel anlamda öne çıkan
yapılar, bezemeden yoksundur. Birbirlerine yakın malzeme ve teknik özellikleri, mimari ifadeleri, yapıları benzer
bir geleneğin temsilcileri yapmaktadır. Köprülerin inşa tarihini belirleyebileceğimiz bir kitabe veya belgeye
rastlanılmamıştır. Ancak benzer geleneksel tarzları ve Trabzon, Çankırı ve Kastamonu’daki benzer ahşap köprülere
bakılarak, yapıların 19. yüzyıl ile 20. yüzyıl başları arsında inşa edilmiş olabileceği düşünülebilir. Ancak her üç köprü
de, günümüzdeki halleriyle tamir ve kısmi yenilemeler sebebiyle, daha yakın zamandan kalmış izlenimi vermektedir.
Köprülerde kullanılan ağacın cinsi yörede yaygın olan meşe ve kestanedir. Yörenin bol yağışlı iklimi ile uyumlu,
oldukça sağlam ve uzun ömürlü olduğu bilinen meşe ve kestane ağacı köprüler için uygun bir malzemedir.
Az tanınan ahşap köprülerimizin bir parçasını oluşturan yapıların tanınması, geleneksel yapı sanatımız açısından
faydalı olacaktır. Çalışma ile ayrıca bu ve benzer köprülerin korunmasına da katkı sağlanacağını ümit etmekteyiz.Bu çalışmada, Giresun Merkez İlçeye bağlı köylerde bulunan birisi birkaç yıl önce yıkılan, inşa tarihleri bilinmeyen
üç ahşap köprü tanıtılıp değerlendirilecektir. Giresun merkeze bağlı Hisargeriş-Sayca ve Hisargeriş-Uzkara Köyleri
arasında sınır çizen Batlama Çayı üzerinde bulunan ve biri birkaç yıl önce ortadan kalkan iki ahşap köprü (Han
Köprüsü ve Ezirkan Köprüsü) ile yine Giresun merkeze bağlı Lapa Köyü sınarlarında Lapa (Büyük) Deresi üzerinde
bulunan bir başka köprü (Ahmet Ağa Köprüsü) bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır.
Geleneksel kırsal mimarimizin bir parçasını oluşturan köprüler orijinal görünümlerini büyük ölçüde korumaktadır.
Yeni ihtiyaçlara cevap veremedikleri için yakınlarına yeni köprüler inşa edildikten sonra terk edilen ve bu yüzden
hızla ortadan kalkan bu tür köprülerden ülkemizde maalesef son derece az örnek ayakta kalmayı başarabilmiştir.
Bilimsel anlamda küçük bir kısmı incelenerek yayınlanan bu tür yapıların bir kısmı, tescil edilmemiş olduğundan
ortadan kalkmalarının önünde neredeyse hiçbir engel bulunmamaktadır.
İncelenen eserler tipik Karadeniz bölgesi kırsal yapı özellikleri göstermektedir. Köprüler ahşap direkler ve kâgir
ayaklar üzerine uzatılan kirişler üzerinde direklerle taşınan kırma çatılıdır. Çatıların orijinalde kiremitle kaplı
olduğunu tahmin etmekteyiz. Mevcut halleriyle galvanize sac (çinko) ile kaplıdırlar. İşlevsel anlamda öne çıkan
yapılar, bezemeden yoksundur. Birbirlerine yakın malzeme ve teknik özellikleri, mimari ifadeleri, yapıları benzer
bir geleneğin temsilcileri yapmaktadır. Köprülerin inşa tarihini belirleyebileceğimiz bir kitabe veya belgeye
rastlanılmamıştır. Ancak benzer geleneksel tarzları ve Trabzon, Çankırı ve Kastamonu’daki benzer ahşap köprülere
bakılarak, yapıların 19. yüzyıl ile 20. yüzyıl başları arsında inşa edilmiş olabileceği düşünülebilir. Ancak her üç köprü
de, günümüzdeki halleriyle tamir ve kısmi yenilemeler sebebiyle, daha yakın zamandan kalmış izlenimi vermektedir.
Köprülerde kullanılan ağacın cinsi yörede yaygın olan meşe ve kestanedir. Yörenin bol yağışlı iklimi ile uyumlu,
oldukça sağlam ve uzun ömürlü olduğu bilinen meşe ve kestane ağacı köprüler için uygun bir malzemedir.
Az tanınan ahşap köprülerimizin bir parçasını oluşturan yapıların tanınması, geleneksel yapı sanatımız açısından
faydalı olacaktır. Çalışma ile ayrıca bu ve benzer köprülerin korunmasına da katkı sağlanacağını ümit etmekteyiz.

Anahtar Kelimeler

Giresun , Karadeniz , Osmanlı mimarisi , ahşap köprü , tarihi köprü , kırsal mimari , ahşap mimari

THREE TRADITIONAL WOODEN BRIDGES IN GİRESUN

Öz

Three wooden bridges which have unknown years of built and one of them was collapsed a few years ago are situated
in some subcentral villages in Giresun are presented and evaluated in this study. Two wooden bridges (Han Bridge
and Ezirkan Bridge), which one of them was destroyed a few years ago, are on Batlama Creek that draw a line
between subcentral Hisargeriş Sayca and Hisargeriş-Uzkara villages in Giresun and also another bridge (Ahmed Aga
Bridge) on Lapa (Great) Creek within the borders of subcentral Lapa village in Giresun are analysed in this study.
The bridges that form a part of traditional rural architecture preserve their original appearances on a large scale. There
are unfortunately very few examples have been remained in our country because this kind of bridges does not fulfill
new requirements, they are abandoned and destroyed soon after new bridges are erected. These buildings merely have
been subjected to the academical analyses and published and some of them are on the brink of destruction because
they have not been registered.
These building that being surveyed shows rural construction features of Black Sea Region characteristically. The
bridges have hipped roofs on wooden columns and stone pillars carrying beams and girder. We suppose that the
roofs were covered with tiles originally. At present they are covered with galvanized sheets (spelter). The buildings
that functionally prominent are devoid of ornamentation. These buildings represent the similar tradition with their
materials, technical qualities, architectural expressions. There is not an inscription or documentation about years of
built of the bridges. But considering the similar traditional styles and the similar wooden bridges in Trabzon, Çankırı,
Kastamonu, it is thought that these bridges were built between 19th and early 20th centuries. However, all of them
looks as if they were built at a latter date with their present situations based upon restorations and partial renovations.
The sorts of wood used for the bridges are oak and chestnut which are common locally. The oak and chestnut trees are
known as long lived, very solid and adaptable with the rainy climate in the region. Because of that, they are suitable
for the construction of bridges.
It is helpful that recognition of the little known wooden bridges in terms of traditional construction style. We hope
that this study will make a contribution to the protection of wooden bridges.

Anahtar Kelimeler

Giresun , Black Sea , Ottoman architecture , wooden bridge , historic bridge , rural architecture , wooden architecture

Kaynakça

• BAYHAN A. A., 2016. Ferdinand Arnodin’in Boğaz Geçiş Tasarımları Cisr-i Hamidi ve Aktarma Köprüsü, Türkiye Alim Kitapları, Saarbrücken.
• BAYHAN, A. A. / SALMAN, F., 2012. Bir Saklı Belde Bayramören, İstanbul.
• ÇABUK, E. / GÜÇHAN, ŞAHİN, N. / TÜRER, A., 2015. “Tarihi Ahşap Buzlupınar Köprüsü’nün Yeniden Yapımı Üzerine Çalışmalar”, Ahşap Yapılarda Koruma ve Onarım Sempozyumu 3 Bildiri Kitabı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayını, İstanbul, 225-245.
• ÇEÇEN, K., 2002. “Köprü” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt 26, 252-255.
• GÖRCELİOĞLU, E., 1979. “Basit Ahşap Kirişli Köprülerin Projelendirilmesi”, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, cilt 29, sayı 1, 138-167.
• HASOL, D.,1990. Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, İstanbul.
• Kudeb Ahşap Eğitim Atölyesi Geleneksel Ahşap Yapı Uygulamaları. 2009. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayını, İstanbul.
• ÖZGÜNER, O., 1970. Köyde Mimari Doğu Karadeniz, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlik Fakültesi Yayını, Ankara.
• ŞAHİN, G. / İBİŞ, R. / SEZEN, İ. / YURT, E. / CAN, A. / AKÇEL, A. / DURMUŞ, S., 2014. Çankırı Kültür Envanteri 2014, Ankara. Çankırı Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• TOPARLAK, U. / ACARTÜRK, N. / COŞAR, H. / DEMİR, O. / İŞLEYEN, F. / TURAN, E. / ÜNLÜ, Y. / YAVUZ, H. / ENGİNYURT, E., 2010. Ordu Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri, Ordu. Ordu Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• YAN, L. / YANNAN, Y., 2015. “Rulong Köprüsü’nün Yapı Arkeolojisi Çalışması Kayıtdışı Bir Ahşap Örgü Kemer Köprü Keşfinin Hikayesi”, Ahşap Yapılarda Koruma ve Onarım Sempozyumu 3 Bildiri Kitabı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayını, İstanbul, 200-224.
• https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Wooden_bridges.
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Giresun#/media/File:Giresun.svg.
• https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Saya-bridge,_Kotohira#/media/File:Saya-bridge01.jpg
• https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Tamaru_Bridge
• https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Sautner_Stegbr%C3%BCcke
• https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Wooden_bridge_over_the_Svratka_river_(%C4%8Cernv%C3%ADr)
• https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Punakha_Cantilever_Bridge#/media/File:Punakha_Dzong_1000481.jpg
• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Holzbr%C3%BCcke_Luisenpark.jpg
• https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:T%C3%B6rggele-Br%C3%BCcke
• http://www.pueblosdevenezuela.com/Merida/ME-LasGonzalez.htm
• http://thearchitect.lk/wp-content/uploads/2010/10/212.jpg
• http://english.vietnamnet.vn/fms/art-entertainment/162101/village-opens-traditional-farming-museum.html