AFYON’DA YER ALAN KENTSEL AVLULARIN MEKANSAL ANALİZLERİ

Yıl 2017, Sayı: 15, 161 - 184, 30.06.2017

Ş. Ebru Okuyucu

Öz

Kentin kargaşası, yoğunluğu ve dinamizmi kentte yaşayan insanlar üzerindeki stresi arttırmaktadır ve dolayısıyla
insanlar, nefes alabileceği mekanlar aramaya başlamaktadır. İç mekanların oluşturduğu kapalılık algısı, insanların
dış mekanlara yönelmesine neden olmaktadır. Kentlerdeki yoğun yapılaşmanın arasına sıkışan açık alanlar, avlular,
kentsel avlular bu bağlamda insanlar üzerinde olumlu etki bırakmaktadır. Özellikle bir veya birden fazla yapı, yapısal
öğe veya kentsel öğe ile sınırlandırılmış, kentlilerin çeşitli işlevleri için ortak bir mekan sunan, kentsel bağlamla
uyumlu kentsel avlular, kent içinde sokak, cadde ve meydanlara açılan kamusal veya yarı kamusal özellikleri
bünyesinde barındırabilen dış mekanlardır.
Kentsel avluların kente olan katkıları ve kentli üzerindeki olumlu etkileri çerçevesinde yapılan bu çalışma kapsamında,
Afyon kentinde yer alan yarı kamusal ve kamusal nitelikli han, medrese, konut ve alışveriş merkezi işlevli yapıların
avlularının mekansal performans analizleri yapılmıştır. Afyon kentinde bulunan farklı ölçeklerde, farklı işlevlere ve farklı
niteliklere sahip kentsel avlu olarak nitelendirilen Taş Medrese avlusu, Taş Han avlusu, Mevlevi Cami avlusu, Mihrioğlu
Konağı avlusu ve Afium Alışveriş Merkezi avlusu çalışmanın çatkısını belirlemiştir. Seçilen avluların ölçeklerinin,
kullanıcı kitlelerinin, işlevlerinin ve niteliklerinin birbirinden farklı olması, mekansal analiz boyutunu değiştirmiş ve
bu bağlamda avluların farklılaşan fiziksel, biçimsel ve çevresel özellikleri doğrultusunda mekansal performans düzeyi
ölçülmüştür. Seçilen kentsel avluların fiziksel, biçimsel ve çevresel özelliklerine yönelik analiz; mekan-eylem ilişkisinin,
mekan-çevre ilişkisinin ve mevcut durum değerlendirmesiyle ortaya konmuştur. Kentsel avluların sosyo-kültürel boyutuna
yönelik analiz ise; kullanıcılara uygulanan psikolojik algıya ilişkin anket ve gözlem yöntemi kullanılarak yapılmıştır.
Kentsel avluların farklılaşan bölgeleri, yapı türleri (geleneksel, modern), ölçekleri ve işlevleriyle ilişkili olarak mekansal
performans düzeyinin ölçülmesi kullanıcıların değerlendirmeleri üzerinden ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kentsel avlu , Afyon konakları , Taş Medrese , Taş Han , Afium Alışveriş Merkezi

SPATIAL ANALYSIS OF URBAN COURTYARDS LOCATED IN AFYON

Öz

The chaos, intensity, and dynamism of the city increase the stress on people living in the city, and thus people start to
look for places where they can breathe. The closeness perception formed by the interior spaces, causes the people to
turn to the outdoor spaces. The open spaces, courtyards, urban courtyards jammed between densely built urban leave
a positive impact on the people in this regard. In particular, the urban courtyards, which provide a common space
for various functions of the city dwellers who are restricted to one or more structures, structural element or urban
element, and are compatible with the urban context, are the outdoor spaces which may include public or semi-public
features that open to streets, boulevards and squares within the city.
This study, which has been performed within the framework of contributions of urban courtyards into the city and
their positive effects on the city dweller, aimed to perform spatial analysis of urban courtyards with different scales,
different functions and different characteristics in the city of Afyon. Within the scope of the study, the spatial analyses
of courtyards of the structures with functions of semi-public, public inn, madrasa and shopping center located in the
city of Afyon have been performed. The spatial analyses of the courtyards have been tabulated under subtitles such
as the form, the nature, the shape and the limitations of the selected courtyard within the scope of formal features;
the position of the courtyard in the city, its position relative to the structures, its relationship with surrounding and
settlement aspects within scope of environmental relations; courtyard outfits, material, color, texture,plan diagram
within the framework of the physical features. The psychological effects of the courtyards have been measured as
a result of interviews conducted with users of these courtyard selected within the scope of the study performed in
Afyon. The courtyards included to the study have been selected as Stone Madrasa courtyard, Stone Inn courtyard,
Mevlevi Mosque courtyard, Mihrioglu courtyard and Afium shopping center courtyard among different types of
structures. The fact that the scales of the courtyards selected, their user groups and qualifications are different from
each other has changed the dimension of the spatial analysis, and in this context, the spatial level of performance has
been measured in line with the differentiating physical, structural and environmental characteristics of the courtyards.

Anahtar Kelimeler

Urban aourtyard , Afyon mansions , Stone Madrasa , Stone İnn , Afium Shopping Center

Kaynakça

• ABBASOĞLU, H. / ÖZDOĞAN, M. / TAPAN, M. / TANYELİ, U., 1999. Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme, Tarih Vakfı Yayınları, 492 s.
• Afyon Kenti Koruma Amaçlı İmar Planı, (2004) Afyonkarahisar Belediyesi Arşivi, Afyonkarahisar.
• ANONİM, 1986b. Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, Gelisim Yayınları, 2, 1041.
• BAKAN, K. / KONUK, G. 1987. Türkiye’de Kentsel Dıs Mekanların Düzenlenmesi,Tübitak Yapı Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 104 s.
• BELL, P.A. / FISHER, J.D. / BAUM, A. / GREENE, T.C., 1990. Environmental Psychology (third edition), Holt, Rinehart & Winston, Inc., London.
• CAN, N., 1999. “Kent Kimliği”, (Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.)
• CİNGÖZ, K. B. / AKSULU, I., 2009, “Koruma Amaçlı İmar Planlarına Eleştirel Bir Yaklaşım: Afyon Örneği”, Tarihi Çevrede Koruma Yaklaşımlar, Mimarlar Odası Ankara Şubesi.
• ÇEVİK, S., 1995. “Geçisler-Girisler-Kapılar ve Mekansal Etkileri”, Mimari ve Kentsel Çevrede Kalite Arayışları Sempozyumu, Haziran, İ.T.Ü., İstanbul, Bildiriler Kitabı: 94-103.
• ÇEVİK, S., / BEŞGEN, A. / TULUK, İ. / VURAL, S. / CORDAN, Ö., 1999. “Osmanlı Kentinde Yesil Öğesinin Kullanımı Bursa ve Yakın Çevresinde Örneklenmesi”, Uluslar arası XI. Yapı ve Yasam Kongresi, Mayıs, Bursa, Kongre Kitabı: 85-109.
• ÇUBUK, M., 1993. “Post Urbanizm ve Kentsel Tasarım Sunus Bildirisi”, II. Kentsel Tasarım ve Uygulamalar Sempozyumu, Mayıs, MSÜ., İstanbul, Bildiriler Kitabı: 13-17.
• ÇUBUK, M. / KARABEY, H. / YÜKSEL, G., 1978. “Yapılanmamış Kentsel Kamusal Dış Mekanlar” Yapı Dergisi, 30, 25-54.
• DİVANLIOĞLU, D., 1997. Temel Tasar Tasarın Öğe ve İlkeleri, Birsen Yayınevi, İstanbul, 77, 78, 83, 84, 101, 105.
• ERDOĞAN, E., 1996. “Anadolu Avlularının Özellik ve Düzenleme İlkeleri Üzerinde Karşılaştırmalı Bir Araştırma”, (Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı. Ankara.)
• ERKAN, N., 2009. “Bergama Örneğinde, Kentsel Açık Mekanlarda Yaya Hareketlerinin Çözümlenmesi Konusunda Bir Yöntem”, (Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Şehir Bölge Planlama Anabilim Dalı, İstanbul.)
• ESKİNAT, Y., 1993. “Kent Planlama ve Tasarım Arasında Gerekli Ara Ölçek: Kentsel Tasarım”, 2. Kentsel Tasarım ve Uygulamaları Sempozyumu, Mayıs, MSÜ., İstanbul, Bildiriler Kitabı: 45-50.
• FLETCHER, Sir B., 1987. A History of Architecture, The Royal Institute of British Architects and The University of London, Great Britain.
• FRANCİS, C. / MARCUS, C. C., 1998. People Places, Design Guidelines of Urban Open Space, Van Nostrand Reinhold Company, New York, 367 s.
• GENÇTÜRK, Z. İ., 2006. “Meydanlarda Su Öğesi Tasarımı: Sultanahmet ve Beyazıt Meydanları İncelemesi”, (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.)
• GEHL, J., 1987. Life between buildings: Using public space, New York, Van Nostrand Reinhold, 202 s.
• GİRİTLİOĞLU, C., 1991. Şehirsel Mekan Öğeleri ve Tasarım, İTÜ Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi, İstanbul.
• GOODWİN, G., 1992. A History of Ottoman Architecture, Thames and Hudson Ltd, London, 511 s.
• GÜL, A., 2001. “Kentsel Açık-Yeşil Alanlar Ve Isparta Kenti Örneğinde İrdelenmesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Seri: A, Sayı: 2, Isparta, 27-48. İLASLI, A. / ÜYÜMEZ, M. / KAYA, F., 2004. Afyon’da Mimari, Anadolu’nun Kilidi Afyon, Afyon Valiliği, Afyonkarahisar, 188-231.
• İNCEOĞLU, M. / AYTUĞ, A., 2009. “Kentsel Mekanda Kalite Kavramı”, Megaron , Cilt No: 4, Sayı: 3
• ITTELSON, W.H., 1978, Environmental perception and urban experience. Environment and Behavior 10, 193-213.
• JACKSON, J. B., 1985. “Vernacular Space”, Texas Architect Journal, 35, 2, 58-61.
• KARAKAŞ, B. 1999. “Üniversite Kampüslerinin Fiziksel Gelişim Planı Hazırlama Süreci ve Bartın Orman Fakültesinin Bu Bağlamda İrdelenmesi”, (Peyzaj Yüksek Mimarlığı Tezi, Z.K.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Bartın.)
• KOSTOF, S., 1999. The City Assembled, The Elements Of Urban Form Through History. Thames and Hudson, 320 s
• KRİER, R., 1979. Urban Space, Londra: Academy Editions.
• KRİER, R., 1984. Urban Space, Rizzoli International Publication, New York, 174 s.
• KÜLLER, R., 1973. Beyond Semantic Measurement, Architectural Psychology, 181-197
• LYNCH, K., 1967. The İmage Of The City, The MIT Press, Cambridge LYNCH, K., 1981, A Theory Of Good City Form, Cambridge, MA: MIT Press.
• NEWMAN, O., 1972. Defensible Space, New York: Macmillan, 264 s.
• OKUYUCU, Ş.E., 2011. “Çağdaş Eğitim Yapılarında Avlunun Göstergebilimsel Açıdan Değerlendirilmesi”, (Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Konya.)
• ÖZBEK, H., 2004. “Gelenekselden Türeyen Çağdaş Mardin Konut Yerleşimi”, (Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,Mimarlık Anabilim Dalı, İstanbul, 53-58). ÖZDOĞAN, H., 2002. “Türkiye’de Meydanlar”, (Doktora Tezi, K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.)
• RAPOPORT, A., 1977. Human Aspects of Urban Form: Towards a Man-Environment Approach to Urban Form and Design, Pergamon Press, Oxford, 438 s.
• SERJEANT, R.B., 1997. İslam Şehri, 2. baskı, İz Yayıncılık, İstanbul.
• YILDIRIM,K., 2006. “Geleneksel Afyonkarahisar Evlerine Ait Kapılar Üzerine Bir Araştırma”, Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 21: 75-85.
• YOLDAŞ, Erdinç, 2010. “Kentsel Avluların Değişen Anlam Ve Biçimleriyle İncelenmesi”, (Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı. Trabzon.)
• URL1, https://artasmedia.com/2015/03/10/catalhoyuk-the-shrine-of-the-hunters-f-v-i (Erişim Tarihi, 10 Mayıs, 2016)
• URL2, http://www2.iath.virginia.edu/struct/pompeii/patterns/sec-04.html, (Erişim Tarihi, 10 Mayıs, 2016)
• URL 3, http://www.luccaterre.it/en/dettaglio/2926/Roman-amphitheatre-of-Lucca.html, (Erişim Tarihi, 10 Mayıs, 2016)
• URL 4, http://www.gettyimages.com/detail/news-photo/piazza-and-church-of-the-santissima-annunziata-florence-news-photo, (Erişim Tarihi, 10 Mayıs, 2016)
• URL 5, http://www.istanbul.com/tadini-cikar/topkapi-sarayi-hakkinda-bilmedikleriniz.html, (Erişim Tarihi, 10 Mayıs, 2016)
• URL 6, http://www.alamy.com/stock-photo/seagram-building.html, (Erişim Tarihi, 10 Mayıs, 2016)
• URL 7, http://www.uncubemagazine.com/blog/13035143, (Erişim Tarihi, 10 Mayıs, 2016)