MANGYSTAU BÖLGESINDE SISEM ATA MEZARLIĞI’NIN MIMARI, TIPOLOJIK VE KÜLTÜREL ANALIZI: OĞUZ BOYLARI MEZAR TAŞLARI ÜZERINE BIR İNCELEME

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 4, 611 - 624, 31.10.2025

Gulmira Yeshmanova

https://doi.org/10.59182/tudad.1783129

Öz

Sisem Ata Mezarlığı, Mangystau bölgesinde yer alan ve özellikle Oğuz boyları ile Kazak Aday boyununta rihsel izlerini taşıyan önemli bir kültürel miras alanıdır. Bu mezarlık, mimari ve tipolojik özellikleriyle dikkat çekerken, kullanılan taş malzeme türleri, işçilik teknikleri ve sembolik motifler bölgenin zengin kültürel geç mişini yansıtmaktadır. Mezar taşlarında sıkça rastlanan koç ve koyun figürleri, hayvancılıkla ilişkili yaşam tarzını ve inanç sistemlerini simgelemektedir. Ayrıca, bitkisel ve geometrik süslemeler, toplumsal hafızanın ve kimliğin aktarımında önemli bir rol oynar. Mezarlığın coğrafi konumu ve tarihsel süreçteki etkileşimler, mimari çeşitliliğin şekillenmesinde belirleyici olmuştur. Sisem Ata Mezarlığı, bölgenin kültürel sürekliliğini ve etnik kimliğini koruyan bir alan olarak öne çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sisem Ata Mezarlığı , Mangystau Bölgesi , Oğuz Boyları , Kazak Aday Boyu , Kültürel Miras , Mezar Taşları , Koç ve Koyun Figürleri , Mimari Özellikler , Sembolik Motifler

ARCHITECTURAL, TYPOLOGICAL AND CULTURAL ANALYSIS OF THE SISEM ATA CEMETERY IN THE MANGYSTAU REGION: A STUDY ON THE TOMBSTONES OF THE OGHUZ TRIBES

Öz

The Sisem Ata Cemetery, located in the Mangystau region, is a significant cultural heritage site bearing the historical traces of the Oghuz tribes and the Kazakh Aday clan. This cemetery stands out with its architectural and typological features. The types of stone materials used, craftsmanship techniques, and symbolic motifs reflect the region’s rich cultural past. Frequent depictions of rams and sheep on the tombstones symbolize a lifestyle and belief system associated with pastoralism. Additionally, vegetal and geometric decorations play an important role in the transmission of collective memory and identity. The cemetery’s geographical location and its historical interactions have been decisive in shaping its architectural diversity. Sisem Ata Cemetery emerges as a site that preserves the region’s cultural continuity and ethnic identity.

Anahtar Kelimeler

Sisem Ata Cemetery , Mangystau Region , Oghuz Tribes , Kazakh Aday Clan , Cultural Heritage , Tombstones , Ram and Sheep Figures , Architectural Features , Symbolic Motifs.

МАҢҒЫСТАУ ӨҢІРІНДЕГІ СИСЕМ АТА ҚОРЫМЫНЫҢ СӘУЛЕТТІК, ТИПОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МӘДЕНИ ТАЛДАУЫ: ОҒЫЗ ТАЙПАЛАРЫНЫҢ ҚҰЛПЫТАСТАРЫ НЕГІЗІНДЕ ЗЕРТТЕУЛЕР

Öz

Сисем Ата қорымы — Маңғыстау өңірінде орналасқан, және әсіресе Оғыз тайпалары мен Қазақтың Адай руының тарихи ізі қалған маңызды мәдени мұра нысаны. Бұл зират өзінің сәулеттік және типологиялық ерекшеліктерімен көзге түседі. Қолданылған тас материалдарының түрлері, өңдеу әдістері мен символдық бейнелер өңірдің бай мәдени өткені туралы сыр шертеді. Құлпытастарда жиі кездесетін қошқар мен қой бейнелері — мал шаруашылығымен байланысты өмір салтын және сенім жүйесін білдіреді. Сонымен қатар, өсімдік тектес және геометриялық өрнектер қоғамдық жады мен этникалық болмысты жеткізуде маңызды рөл атқарады. Зираттың географиялық орналасуы мен тарихи кезеңдердегі өзара ықпалдастықтар сәулеттік әртүрліліктің қалыптасуына әсер еткен. Сисем Ата қорымы — өңірдің мәдени жалғастығы мен этникалық бірегейлігін сақтап тұрған маңызды орын.

Anahtar Kelimeler

Сисем Ата қорымы , Маңғыстау өңірі , Оғыз тайпалары , Қазақтың Адай руы , Мәдени мұра , Құлпытастар , Қошқар мен қой бейнелері , Сәулеттік ерекшеліктер , Символдық бейнелер.

Kaynakça

• Agacanov, S. G. (2002). Oğuzlar (Çev. Ekber N. Necef, Ahmet Annaberdiyev). Selenge Yayınları.
• Agacanov, S. G. (2020). Orta Asya Oğuz boyları tarihinin bazı meseleleri, (Çev. ve Yay. Haz. Yusuf Akbaba, Gürkan Açıkgöz) USAD, Bahar, 299-316.
• Aksoy, M. (2019). Diyarbakır’daki koç, koyun başlı mezar taşları ile kilimlerde kullanılan damgaların tarihi kökenleri. Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, 30-35.
• Aksoy, M. (2024). Türkiye ve Tunceli’deki koç, koyun, at başlı, insan üsluplu (balbal) mezar taşlarının kökeni ve kültür tarihindekı yeri. Türk Dünyası Tarih Kültür dergisi, 16-23.
• Bekaroğlu, A. (2022). Türk boylarının izinde damgalar üzerine bir inceleme (Orhun’dan Kastamonu’ya). 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 455-511.
• Çoruhlu, Y. (2007). Erken devir Türk sanatı. Kabalcı.
• Çoruhlu, Y. (2016). Eski Türklerin kutsal mezarları: kurganlar. Ötüken Neşriyat.
• Dikmen, U. (2022). Design Similarities of star, bird, ram horn, eye, hilt, fertility, rose, horn motifs commonly used in Kazakhstan and Anatolia. 183 Uluslararası Türk Dünyası Bilimsel Araştırmalar Dergisi International Journal of Turkish World Scientific Researches, 183-203. https://doi.org/10. 54970/turkuaz.1195075
• Duydu, M., ve Tekin, A. K. (2022). Türk mitolojisinde hayvan sembolizmi ve geleneksel “şahmeran” figürünün sanata yansımaları. İdil, 96, 1208-1217. https://doi.org/10.7816/idil-11-96-06
• Ejigali, S. (2014.). Mangıstav men üstirt eskertkişteri. Öner.
• Kartaeva, T. ve Oralbay, Y. (2020). Geleneksel Kazak kültüründeki koç kültüyle ilgili etnoarkeolojik incelemeler. Belleten Türk Tarih kurumu, 907-958.