Tarih bilinci üzerine Türkçe yazıların Alman tarih eğitimcisi Jörn Rüsen’in tarih bilinci modeline göre değerlendirilmesi

Yıl 2022, , 1 - 20, 24.05.2022

Serpil Asar , Nejla Günay

https://doi.org/10.17497/tuhed.1005987

Öz

Aydınlanma çağı ve modernite dönemi tarih felsefesinin üzerinde en fazla tartıştığı konulardan birisi olan tarih bilinci, özellikle yirminci yüzyılın son çeyreğinden itibaren tarih eğitimi ile öğrencilere kazandırılmak istenen temel hedef ve davranışlar içerisinde yer almıştır. Alman tarih filozofu ve eğitimcisi Jörn Rüsen’e göre tarih bilinci, geçmiş, şimdi ve gelecek zaman arasında bağlantı kurarak; bireylerin gelecekteki davranışlarına yön vermektedir. Rüsen, tarih bilincinin; gelenekçi, idealleştiren, eleştirel ve dinamik kavramsallaştırma olmak üzere dört boyutu olduğunu ifade etmiş ve bunları zaman deneyimi, tarihsel öneme sahip modeller, dış yaşam yönelimi, iç yaşam yönelimi, ahlaki değerlerle ilişki ve ahlaki akıl yürütme ile ilişki alt boyutları açısından incelemiştir. Bu çalışmanın amacı, tarih bilinci üzerine yazılmış Türkçe yazıların Jörn Rüsen’in “Tarih Bilinç Tipleri Performans Göstergelerine” (TBTPG) göre, hangi tarih bilinci tipine girdiğini tespit etmektir. Çalışma kapsamında Hilmi Ziya Ülken (1948), Nihal Atsız (1951), Osman Turan (1968), Nevzat Kösoğlu (1970?), İbrahim Kafesoğlu (1986), Şahin Uçar (1987), İlhan Tekeli (1998), Oktay Ekinci (1999), İskender Öksüz (2007) ve M. Şükrü Hanioğlu’nun (2012) tarih bilinci ile ilgili olan yazıları Jörn Rüsen’in “Tarih Bilinci Tipleri Performans Göstergeleri” (TBTPG) çerçevesinde değerlendirilmiştir. Araştırmanın yöntemi temel nitel araştırma, veri elde etme tekniği doküman incelemesi, veri analizi tekniği içerik analizi ve örnekleme yöntemi olarak “ölçüt örnekleme” kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre incelenen 10 Türkçe yazıdan 1 yazı Gelenekçi Kavramsallaştırma Performans Göstergesi (GKPG), 2 yazı İdealleştiren Kavramsallaştırma Performans Göstergesi (İKPG), 4 yazı Eleştirel Kavramsallaştırma Performans Göstergesi (EKPG) ve 3 yazı Dinamik Kavramsallaştırma Performans Göstergesi (DKPG) özellikleri göstermiştir. Çalışma neticesinde tarih bilinci konusunda çalışma grubuna ait tarih yazımında dinamik ve eleştirel kavramsallaştırma özellikleri gösteren yazıların gelenekçi ve idealleştiren kavramsallaştırma özelliği gösteren yazılardan daha fazla olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

tarih şuuru, tarihsel bilinç tipleri, kavramsallaştırma, performans göstergeleri, tarih bilinci

Evaluation of Turkish articles on historical consciousness according to the historical consciousness model of German history educator Jörn Rüsen

Öz

The consciousness of history, which is one of the most discussed topics in the philosophy of history of the Age of Enlightenment and modernity, has been among the main goals and behaviors that students want to gain through history education, especially since the last quarter of the twentieth century. According to the German historical philosopher and educator, Jörn Rüsen, historical consciousness establishes a connection between the past, present, and future; shapes the future behavior of individuals. Rüsen, historical consciousness; He stated that he has four dimensions: traditionalist, idealizing, critical and dynamic conceptualization and examined them in terms of time experience, historically significant models, external life orientation, internal life orientation, relationship with moral values, and relationship with moral reasoning. The aim of this study is to determine which historical consciousness type Turkish articles on historical consciousness fall into according to Jörn Rüsen's "History Consciousness Types Performance Indicators" (HCTPI). Within the scope of the study, Hilmi Ziya Ülken (1948), Nihal Atsız (1951), Osman Turan (1968), Nevzat Kösoğlu (1970?), İbrahim Kafesoğlu (1986), Şahin Uçar (1987), İlhan Tekeli (1998), Oktay Ekinci (1999), İskender Öksüz (2007) and M. Şükrü Hanioğlu's (2012) articles on historical consciousness were evaluated within the framework of Jörn Rüsen's “History Consciousness Types Performance Indicators” (HCTPI). The method of the research was basic qualitative research, the technique of data acquisition was document analysis, the technique of data analysis was content analysis, and the sampling method was "criterion sampling". According to the results of the research, out of 10 Turkish articles, 1 article showed the features of Traditionalist Conceptualization Performance Indicator (TCPI), 2 articles of Idealizing Conceptualization Performance Indicator (ICPI), 4 articles of Critical Conceptualization Performance Indicator (CPCI), and 3 articles of Dynamic Conceptualization Performance Indicator (DCPI). As a result of the study, it has been determined that the writings of the study group on historical consciousness, which show dynamic and critical conceptualization features, are more than those that show traditionalist and idealizing conceptualization features.

Anahtar Kelimeler

Historical consciousness, historical consciousness, types of historical consciousness, conceptualization, performance indicators

Kaynakça

• Adriaansen R. J., Grever M. (2019). Historical consciousness: the enigma of different paradigms, Journal of Curriculum Studies, 51:6, 814-830, https://doi.org/10.1080/00220272.2019.165293
• Ahonen, S. (2005). Historical consciousness: a viable paradigm for history education. J.Currıculum Studıes, , Vol. 37, No. 6, 697–707 https://doi.org 10.1080/00220270500158681
• Alvén,F., Eliasson P., Axelsson C. Y., Rosenlund,D. (2015). Historıcal consciousness and historical thinking reflected in large-scale assessment in Sweden, New Directions in Assessing Historical Thinking, Kadriye Ercikan Peter Seixas(Edt.), Routledge 171-182.New York.
• Ammert N., Edling S., Sharp H., Löfström, J.(2020). Why is ethics important in history education? A dialogue between the various ways of understanding the relationship between ethics and historical consciousness, Ethics and Education, 15:3, 336-354, https://doi.org/10.1080/17449642.2020.1780899
• Ata, B.(2002). Tarih derslerinde “dokümanlarla öğretim”yaklaşımı. Türk Yurdu, 22(175), 80-86.
• Atsız, N. (1951). Tarih şuuru. Tarih, Kültür ve Kahramanlar (13-21). Ötüken. Orkun. 29.
• Bergson, H.(1998). Zihin kudreti. (M Katırcıoğlu, Çev). İstanbul: MEB.
• Bıçak, A.(1996). Tarih bilinci, Felsefe Dünyası, 20, 46-58.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E.K., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş.,Demirel, F. (2019). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Carr, E.H. (2002). Tarih nedir?. İstanbul: İletişim.
• Cevizci, A.(1999). Felsefe sözlüğü. İstanbul: Paradigma.
• Collingwood, R.G.(1990). Tarih tasarımı. (K. Dinçer, Çev.). İstanbul: Ara.
• Dinç, E.(2016). Tarih bilinci açısından tarih öğretiminin amaçları. Mustafa Safran (Edt.), Tarih Nasıl Öğretilir?, İstanbul. Yeni İnsan
• Ekinci, O. (1999). Osmanlı Devleti’nin kuruluşunun 700. Yılında “tarih bilinci ve kültürel sorumluluk” Osmanlı Mimarlığının 7. Yüzyılı. Mimarlık Dergisi. Erişim: (15.08.2021) http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=349
• Er, N.(1996), Bilinç ve bilinçaltı kavramlarının kronolojisi: 17.yüzyıldan günümüze kadar, Türk Psikoloji Yazıları, 1(1) 1-16.
• Gadamer, H.G. (1990). Tarih bilinci sorunu. Toplum bilimlerinde yorumcu yaklaşım. Rabinovv P.& Sullivan W. (T. Parla, Çev). İstanbul: Hürriyet.79-106
• Hanioğlu, M.Ş. (2012,05, 13). “Tarih bilincimizi artıralım, "tarihçi"likten kurtulalım”, Sabah Gazetesi. Erişim: (15.08.2021) https://www.sabah.com.tr/yazarlar/hanioglu/2012/05/13/tarih-bilincimizi-artiralim-tarihcilikten-kurtulalim
• Kafesoğlu, İ. (1986). Milli tarih şuuru. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi Dün/ Bugün/Yarın, (12). 27-28.
• Kaya,R. (2006). Tarih eğitimi ve tarih bilinci. Çağdaş Eğitim Dergisi.330(33-39).
• Kölbl, C., Konrad L. (2015). Historical consciousness in Germany; concept, implementation, assessment. New Directions in Assessing Historical Thinking, Kadriye Ercikan Peter Seixas(Edt.), Routledge, 17-28. New York.
• Körber A., Meyer-Hamme J. (2015). Historical thinking, competencies, and their measurement challenges and approaches. New Directions in Assessıng Historical Thinking, Kadriye Ercikan Peter Seixas (Edt.), Routledge. 89-101. New York.
• Kösoğlu, N. (2013). Tarih şuuru, Türk Milliyetçiliği ve Osmanlı, 84-87 İstanbul: Ötüken. MEB. (2018). Ortaöğretim Tarih Dersi Öğretim Programı(9,10 ve 11.Sınıflar)
• Öksüz, İ. (2007). Tarih şuuru. Türk Yurdu, 27(234). 6-10.
• Özlem D. (1999). Siyaset, bilim ve tarih bilinci. İstanbul: İnkılâp.
• Özlem D.(2012). Tarih felsefesi. İstanbul: Notos.
• Pandel H. J. (1991). Geschichtlichkeit und gesellschaftlichkeit im geschichtsbewuβtsein, Geschichtsbewuβtsein Empirisch, Bodo von Borries.(Hg.).Pfaffenweiler: Centaurus-Verl.-Ges.
• Rüsen J.(1994). Geschichtsbewusstsein von schülern und studenten, Geschichtsbewusstsein im İnterkulturellen Vergleich. : zwei empirische Pilotstudien /; Jörn Rüsen u. a-Pfaffenweiler: Centaurus-Verl.-Ges.
• Rüsen, J. (2004) “Historical consciousness: narrative structure, moral function, and ontogenetic development” Peter Seixas (ed.) Theorizing Historical Consciousness. 63-85. London: University of Toronto.
• Rüsen J. (2007a). How to make sense of the past-salient issues of Metahistory, The journal, for Transdisciplinary Research in Southern Africa, 174-175Nort-West University.
• Rüsen J. (2007b). History teaching, ıdentities, citizenship, Luigi Cajani(Edt.), European İssues in Children’s Identity and Citizenship 7, 18-19 Trentham Books, Stoke on Trent UK and Sterling USA.
• Safran, M., Şimşek, A.(2011). Anlatı Bağlamında Tarihyazımının Sorunları, bilig, 59., 203-234.
• Seixas, P. (2004). Theorizing historical consciousness. University of Toronto. London.
• Tekeli, İ. (1998). Tarih bilinci ve gençlik karşılaştırmalı Avrupa ve Türkiye araştırması. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt
• Thorp, R. (2020). How to develop historical consciousness through uses of history – A Swedish perspective. Historical Encounters: A Journal Of Historical Consciousness, Historical Cultures, And History Education, 7(1), 50- 61.
• Timuçin, A.(2010). Tarih felsefesi. İstanbul: Bulut.
• Timuçin, A. (2004). Felsefe sözlüğü. İstanbul: Bulut.
• Tosh, J. (1997). Tarihin peşinde. (Ö. Arıkan Çev.), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt
• Toynbee, A. (1978). Tarih bilinci (a study of hıstory). İstanbul: Bateş.
• Turan, O. (1996). Türk cihan hakimiyeti mefkuresi tarihi. İstanbul: Boğaziçi.
• Uçar, Ş. (1997). Tarihi idrak ve perspektif, Tarih Felsefesi Meseleleri.65-67. İstanbul: Nehir.
• Ülken, H. Z. (2016). Millet ve tarih şuuru, Tarih Şuuru ve Vatan. 225-241 (1923-1948 Makaleler) Türkiye İş Bankası Kültür.
• Von Borries, B.(1994). Jugendliches geschichtsbewußtsein im europäischen kulturvergleich V erfahren und Erträge einer empirischen Pilotstudie 1992, Geschichtsbewusstsein im İnterkulturellen Vergleich. Pfaffenweiler. Centaurus-Verl.-Ges
• Walsh W. H. (2006). Tarih felsefesine giriş. (Y. Z.Çelikkaya, Çev.). Hece.
• Yıldırım, A., Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin.