Oral history as a pedagogical tool in the life studies curriculum: Examining the past through family memoirs

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 2, 138 - 160, 26.10.2025

Elif Sami , Muhammet Fatih Doğan

https://doi.org/10.17497/tuhed.1759275

Öz

This study aims to explore the primary school experiences of family elders during the 1980s and 1990s, as revealed through oral history projects conducted by third-grade primary school pupils within their Social Studies lessons. The research was designed using a nested multiple-case study model, which is a qualitative research approach. The study group comprises 24 parents of third-grade pupils attending a state school in Istanbul during the 2024-2025 academic year. Data were collected through interviews conducted by the pupils with their family members and were subsequently analysed using content analysis. The findings of the research indicate that the educational system and socio-cultural atmosphere of the period differed significantly from those of the present day. It was observed that the standardised "black apron and white collar" uniform, originally intended to promote social equality, had evolved into a symbol of prestige and meticulousness in urban areas, whereas in rural areas, it represented a practice of scarcity and making do. The study reveals that teacher-pupil relationships were founded on a rigid hierarchy of fear and respect, in which the teacher was the unquestionable source of both knowledge and authority. The Turkish idiom, “the flesh is yours; the bones are mine”, encapsulates the passive and submissive role parents played in the educational process. It was determined that corporal punishment was a common and legitimated disciplinary tool, while rewards were typically administered through intangible reinforcements, such as “verbal praise” and “corporal” ribbons. This method transforms history from an abstract narrative into a living and meaningful process centred on individual experience. These findings suggest that oral history projects should be more frequently incorporated into primary school curricula, thereby contributing to the development of pupils' historical consciousness and their perspectives within the social sciences.

Anahtar Kelimeler

Life Studies , oral history , change and continuity , family history , social memory

Etik Beyan

This study was carried out with human participants and the necessary legal permissions were obtained from the Yildiz Technical University University Ethics Commission dated 26.09.2024.

Hayat bilgisi dersinde pedagojik bir araç olarak sözlü tarih: Aile anıları üzerinden geçmişe bakmak

Öz

Bu araştırma, ilkokul üçüncü sınıf öğrencilerinin Hayat Bilgisi dersinde gerçekleştirdiği sözlü tarih çalışmaları ile aile büyüklerinin 1980 ve 1990'lardaki ilkokul deneyimlerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışma, nitel araştırma yaklaşımlarından iç içe geçmiş çoklu durum modeline göre tasarlanmıştır. Araştırmanın çalışma grubu, 2024-2025 eğitim-öğretim yılında İstanbul'daki bir devlet okulunda okuyan üçüncü sınıf öğrencilerinin velilerinden oluşmaktadır. Bu kapsamda araştırmanın çalışma grubunu 24 veli oluşturmaktadır. Veriler, öğrencilerin aile üyeleriyle yaptıkları görüşmeler yoluyla toplanmış ve içerik analizi yöntemiyle analiz edilmiştir. Araştırmanın bulguları, dönemin eğitim sisteminin ve sosyo-kültürel atmosferinin günümüzden önemli ölçüde farklılaştığını göstermiştir. Sosyal eşitlik amacı güden tek tip "siyah önlük ve beyaz yaka" uygulamasının, şehirlerde bir özen ve statü göstergesine, kırsal kesimde ise bir yokluk ve idare etme pratiğine dönüştüğü görülmüştür. Öğretmen-öğrenci ilişkilerinin, öğretmenin bilginin ve otoritenin sorgulanamaz kaynağı olduğu, korku ve saygıya dayalı katı bir hiyerarşi üzerine kurulu olduğunu göstermiştir. "Eti senin, kemiği benim" deyimi, velilerin eğitimdeki pasif ve teslimiyetçi rolünü özetlemektedir. Fiziksel cezanın yaygın ve meşru bir disiplin aracı olduğu, ödüllerin ise "aferin" ve "onbaşı" kurdelesi gibi manevi pekiştireçlerle verildiği belirlenmiştir. Bu yöntem, tarihi soyut bir anlatı olmaktan çıkarıp, bireylerin deneyimini merkeze alan canlı ve anlamlı bir sürece dönüştürmektedir. Bu bulgular, sözlü tarih çalışmalarının ilkokul öğretim programlarında daha sık kullanılması gerektiğine işaret ederek, öğrencilerin tarih bilinci ve sosyal bilimler perspektiflerinin gelişimine katkı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hayat Bilgisi , sözlü tarih , değişim ve süreklilik , aile tarihi , toplumsal hafıza

Etik Beyan

İnsan katılımcılarla gerçekleştirilen bu çalışma için Yıldız Teknik Üniversitesi Etik Komisyonunun 26.09.2024 tarihli izin onayı alınmıştır.

Kaynakça

• Ablak, S. ve Doğan, M. (2021). Tarihsel empatiyle ilgili olarak yapılan akademik çalışmaların içerik analizi ile değerlendirilmesi. V. Uluslararası Türklerin Dünyası Sosyal Bilimler Sempozyumu.
• Açıkalın, A. (1998). Toplumsal kuramsal ve teknik yönleriyle okul yöneticiliği (4. ed). Pegem Yayıncılık.
• Akar, H. (2016). Durum çalışması. In S. Saban & F. Ersoy (Eds.), Eğitimde nitel araştırma desenleri (pp. 113–149). Anı Yayıncılık.
• Akın, U., & Arslan, G. (2014). İdeoloji ve eğitim: Devlet-eğitim ilişkisine farklı bir bakış. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 81-90.
• Aktın, K., & Tekir, H. S. (2018). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının sözlü tarih yapmakla ilgili deneyimleri. International Online Journal of Educational Sciences, 10(3), 296–310.
• Aladağ, S. (2016). Hayat bilgisi: Tanımı, amacı ve doğası. S. Güven ve S. Kaymakcı (Ed.), in Hayat bilgisi öğretimi (pp. 1-21). Pegem Yayıncılık.
• Altıkulaç, A. ve Gökkaya, A. K. (2015). Tarih öğretiminde hatıratların kullanımının tarihsel empati becerisine etkisi. Turkish Studies, 10(11), 3-20. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6504
• Avcı Akçalı, A. & Aslan, E. (2012). Tarih öğretiminin iyileştirilmesi yolunda alternatif bir yöntem: Sözlü tarih. Kastamonu Eğitim Dergisi, 20 (2), 669-688.
• Aykaç, N. (2011). Hayat bilgisi dersi öğretim programında kullanılan yöntem ve tekniklerin öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 19(1), 113-126.
• Bornat, J. (2004). Oral History as a social movement. The Oral History Reader, Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203435960
• Bozkurt, K. ve Belenli, T. (2024). Yerel ve sözlü tarihin tarih derslerinde kullanımına yönelik öğrenci görüşleri: Yozgat örneği. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 44(2), 1483-1514. https://doi.org/10.17152/gefad.1451743.
• Bruner, J. (1987). Life as narrative. Social Research, 54(1), 11-32.
• Caunce, S. (2011). Sözlü tarih ve yerel tarihçi (B. B. Bilmez & A. Yalçınkaya, Trans.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Creswell, J. W. (2017). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
• Cüceloğlu, D. (2014). Öğretmen olmak, bir can'a dokunmak. İletişim Yayınları
• Çakmak, F. (2011). Sözel tarihçilikte saptamalar ve sorunlar: Bursa örneği. In M. Öz (Ed.), Cumhuriyet döneminde Türkiye’de tarihçilik ve tarih yayıncılığı sempozyumu (pp. 546–555). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Çalışkan, H. ve Demir, B. (2019). Ergenlerde tarihsel empati ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Turkish History Education Journal, 8(1), 129-149. https://doi.org/10.17497/tuhed.557538
• Çaykent, Ö. (2015). Sözlü tarih. In A. Şimşek (Ed.), Tarih için metodoloji (pp. 126–140). Pegem Akademi.
• Çengelci, T., & Selanik-Ay, T. (2009). Sosyal bilgiler dersinde kültürün öğretiminde sözlü tarihin kullanımı. Paper presented at the 89th Annual Conference of the National Council for the Social Studies (NCSS), Atlanta, GA. Danacıoğlu, E. (2010). Geçmişin izleri. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Demircioğlu, İ. H. (2009). Tarih öğretmenlerinin tarihsel düşünme becerilerine yönelik görüşleri. Milli Eğitim Dergisi, 39(184), 228-239.
• Demircioğlu, İ. H. (2010). Tarih öğretiminde öğrenci merkezli yaklaşımlar, Anı Yayıncılık, 2010, pp.102.
• Dere, İ. & Dinç, E. (2018). Yapılandırmacı bir öğrenme ve öğretme yöntemi olarak sözlü tarihin sosyal bilgiler derslerine entegrasyonu. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(2), 115-127.
• Dere, İ. (2017). Sosyal bilgiler derslerinde bir öğrenme ve öğretme yöntemi olarak sözlü tarih [Unpublished doctoral dissertation]. Uşak Üniversitesi.
• Dere, İ. (2018). Sosyal bilgiler lisans eğitiminde sözlü tarih: Örnek bir uygulama. International Online Journal of Educational Sciences, 10(3), 243-262.
• Dere, İ. (2018). Sosyal bilgiler öğretim programlarında (2005 ve 2017) sözlü tarih. Milli Eğitim, 219, 33-56.
• Dere, İ. & Dinç, E. (2017). Sosyal bilgiler derslerinden kalanlar: 1960’tan günümüze kadar sosyal bilgiler dersini alanların hatıraları. Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, 16, 21-39. http://dx.doi.org/10.22464/diyalektolog.167
• Dere, İ. & Ecer, B. (2025). Türkiye’de aile tarihi çalışmalarının yüzyılı: Bibliyografik bir analiz (1924–2024). Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 8(15), 203-32. https://doi.org/10.32953/abad.1649209.
• Dere, İ. ve Kızılay, N. (2017). Aile tarihinin araştırılmasında sözlü tarihin kullanımı: İlkokul öğrencilerinin tecrübeleri. Turkish History Education Journal, 6(2), 294-323. https://doi.org/10.17497/tuhed.335808
• Dere, İ., & Emeksever, A. (2018). Hayat bilgisi derslerinde sözlü tarihle kültürel mirasın öğretimi. Gelecek Vizyonlar Dergisi. 2(4): 40-47.
• Dere, İ., & Kalender, M. (2019). “Benim bir tarihim var!”: Sözlü tarih etkinlikleriyle hayat bilgisi öğretimi. Eğitim ve Bilim. 44(200) 153-173.
• Dikkaya, F. (2006). Kadim ataları dinlemek: Arkeoloji ve sözlü tarih. In A. İlyasoğlu & G. Kayacan (Eds.), Kuşaklar, deneyimler, tanıklıklar: Türkiye’de sözlü tarih çalışmaları konferansı (pp. 71–75). Tarih Vakfı.
• Dinç, E. (2014). Tarih bilinci açısından tarih öğretiminin amaçları. M. Safran (Ed.), in Tarih nasıl öğretilir (pp. 72-78). Yeni İnsan Yayınevi.
• Dölek, E. D., Dere, İ. & Sarı, M. (2025). Heritage transmission from past to future: A practice-based exploration of value education through oral history. European Journal of Education, 60(1), 1-10. https://doi.org/10.1111/ejed.12793.
• Dündar, Ş. (2017). Sınıf öğretmeni adaylarının sosyal bilgiler dersinde bir öğretim yöntemi olarak sözlü tarih hakkındaki görüşleri. İlköğretim Online, 16(4), 1621-1643
• Eraslan, L. (2004). Tarihe 1000 canlı tanık, tarihte 1000 canlı çocuk. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 1(1), 1–10.
• Erdilek, N. (2006). Türkiye’de göç araştırmalarında sözlü tarih metodu. In A. İlyasoğlu & G. Kayacan (Eds.), Kuşaklar, deneyimler, tanıklıklar: Türkiye’de sözlü tarih çalışmaları konferansı (pp. 79–83). Tarih Vakfı.
• Ersoy, R. (2009). Sözlü tarih folklor ilişkisi: Baraklar örneği. Akçağ Yayınları.
• Finch, J. (1984). “‘It's a good thing, a good thing, but it's not a real thing’: A critical review of the use of oral history in social research.” Sociology, 18(1), 81-91. https://doi.org/10.1177/003803858401800102
• Fiske, J. (1996). İletişim çalışmalarına giriş. (S. İrvan, Çev.). Bilim ve Sanat Yayınları.
• Foucault, M. (1992). Hapishanenin doğuşu (M. A. Kılıçbay, Çev.). İmge Kitabevi.
• Gerring, J. (2007). Case study research: Principles and practices. Cambridge University Press.
• Gluck, S. B. & Patai, D. (1991). Women's words: The feminist practice of oral history. Routledge.
• Gökdemir, O. (2018). Tarih yazımında iki yeni yaklaşım: Sözlü ve yerel tarih. In A. Şimşek (Ed.), Tarih nasıl yazılır? Tarih yazımı için çağdaş bir metodoloji (pp. 131–142). Pegem Akademi.
• Gray, P. (2013). Free to learn: Why unleashing the instinct to play will make our children happier, more self-reliant, and better students for life. Basic Books/Hachette Book Group.
• Güven, A. & Çurku, R. (2023). The role of oral history in acquiring chronological thinking skills and perception of change and continuity skills via Van weddings. Journal of Education and Future, 26(4), 1011-1025. https://doi.org/10.5782/2223-2621.2023.26.4.119
• Hesapçıoğlu, M. (2013). Türkiye'de Cumhuriyet döneminde eğitim politikası ve felsefesi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim bilimleri Dergisi, 29(29), 121-138.
• Hesapçıoğlu, M., & Meşeci Giorgetti, F. (2009). Siyah önlük beyaz yakanın kökeni. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri / Educational Sciences: Theory & Practice, 9 (4): 1717-1750
• Işıklar, U. (2023). Apollonik düzene karşı diyonizyak esrime: mitolojik anlatıların felsefi açılımları ekseninde körkütük filmi. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi. 63: 152-167
• İstikbal, E. N. (2020). Anne çocuk ilişkilerinin nesiller arası aktarımının annelerin anlatıları üzerinden niteliksel yöntemle araştırılması. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Jenkins, K. (1997). Tarihi yeniden düşünmek (B. S. Şener, Trans.). Dost Kitabevi Yayınları.
• Kabapınar, Y. (2014). Kuramdan uygulamaya sosyal bilgiler öğretimi. Pegem Akademi.
• Kabapınar, Y., & İncegül, S. (2016). Değişim ve süreklilik bağlamında oyun ve oyuncağa bakmak: Bir sözlü tarih çalışması. Turkish History Education Journal, 5(1), 74–96.
• Kabapınar, Y., & Sağlamgöncü, A. (2017). Sosyal bilgiler dersinde eşya tarihini araştırmak: Eşyanın da tarihi mi olurmuş! Erciyes Journal of Education, 1(1), 1–21.
• Kumru, G. (2009). Tarih öğretimi açısından sözlü tarih yazımı: Karaca Ahmet Dergahı örneği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• McMillan, J. H. (2000). Educational research: Fundamentals for the consumer. Addison Wesley Longman. Meier, C. (2012). Makro ve mikro tarih ilişkisi üzerine notlar (D. Gün, çev.). Memleket Siyaset Yönetim, 7(18), 100-125.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis. Sage Publications Oğuz, A. (2012). Sözlü tarih çerçevesinde Kore gazilerinin Kore Savaşıyla ilgili hatıraları. Milli Folklor Dergisi, 94, 124–136.
• Ong, W. (2012). Sözlü ve yazılı kültür sözün teknolojileşmesi. İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Özbek, E. E., & Telliel, Y. D. (2006). 68’li olmak: Hatırlamak ve aidiyet. In A. İlyasoğlu & G. Kayacan (Eds.), Kuşaklar, deneyimler, tanıklıklar: Türkiye’de sözlü tarih çalışmaları konferansı (pp. 246–256). Tarih Vakfı.
• Özdoğru, M. (2021). İkili eğitim yapan okulların yöneticilerinin tam gün (normal) eğitime geçiş hakkında görüşleri. İZÜ Eğitim Dergisi, 3 (5) 59-74. https://doi.org/10.46423/izujed.844918
• Öztaş, S. (2007). Tarih öğretimi ve filmler: Tarih öğretiminde film kullanılmasının öğrenci başarısı üzerine etkisi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Öztürkmen, A. (2025). Sözlü Tarih'in yerel tarih araştırmalarına katkısı. Türk Folklor Araştırmaları/Turkish Folklore Research Journal, 370, 305-311. https://doi.org/10.61620/tfa.62
• Pekesen, M., Çelik, D., & Türkmen, A. (2021). Nesillerarası etkileşim kapsamında yaşlı yetişkinlerin çocuk kavramına ilişkin yaklaşımları ve metaforik algıları. OPUS International Journal of Society Researches, 18(42), 5250-5275. https://doi.org/10.26466/opus.908380
• Portelli, A. (1991). The death of Luigi Trastulli and other stories: Form and meaning in oral history. State University of New York Press.
• Ritchie, D. A. (2003). Doing oral history: A practical guide (2. Ed.). Oxford University Press.
• Sağlam, H. İ. ve Sayımlı, S. (2021). Examinning the opinions of students and parents on oral history studies within the scope of life sciences lesson. Journal of Qualitative Research in Education, (26). https://doi.org/10.14689/enad.26.4
• Sarı, İ. (2007). Sosyal bilgiler öğretiminde sözlü tarih etkinliklerinin öğrenci başarı, beceri ve tutumlarına etkisi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Selçuk, Z. (2021). Hayatın içindeki müfredat. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Senemoglu, N. (2015). Gelişim, öğrenme ve öğretim: Kuramdan uygulamaya. Anı Yayıncılık Sönmez, V. (2007). Eğitim felsefesi. Anı Yayıncılık.
• Storey, L. (2007). Doing interpretative phenomenological analysis. In E. Lyons & A. Coyle (Eds.), Analysing qualitative data in psychology (pp. 51–64). SAGE Publications.
• Summerfield, P. (2016). Oral history as an autobiographical practice. Miranda, 12: 1-15. https://doi.org/10.4000/miranda.8714
• Şanlıoğlu, S., Gazel, A. A. & Utkugün, C. (2025). 5. Sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersinde gerçekleştirdikleri sözlü tarih etkinliğine ilişkin görüşleri. Uluslararası Bilim ve Eğitim Dergisi, 8(1), 43-60.
• Şarman, F. Ç. (2006). Mübadele: Girit’ten Anadolu’ya göç bir sözlü tarih çalışması ve belgesel film uygulaması. In A. İlyasoğlu & G. Kayacan (Eds.), Kuşaklar, deneyimler, tanıklıklar: Türkiye’de sözlü tarih çalışmaları konferansı (pp. 274–275). Tarih Vakfı.
• Thompson, P. (1999). Geçmişin Sesi, çev. Şehnaz Layıkel, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Thompson, P. (2000). The voice of the past: Oral history (3rd ed.). Oxford University Press.
• Thompson, P. (2006). 21. yüzyılda sözlü tarih için potansiyeller ve meydan okumalar. In A. İlyasoğlu & G. Kayacan (Eds.), Kuşaklar, deneyimler, tanıklıklar: Türkiye’de sözlü tarih çalışmaları konferansı (pp. 24–32). Tarih Vakfı.
• Vurgun, A. (2012). Tarih nasıl öğretilir? Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(2), 142–157.
• Yancie, N., (2020). Developing high school students' historical empathy skills using historical dialogues: a qualitative study. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. The University of Alabama at Birmingham.
• Yazıcı, F., & Mert, G. (2017). Sözlü tarih yönteminin 4. sınıf düzeyinde etkililiği. Türk Tarihi Eğitim Dergisi, 6(2), 325–340.
• Yıldırım, A., & Şimşek H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (10. Basım). Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, K. ve Koca, F. (2012). Tarihsel empati üzerine nitel bir araştırma: Tarih öğretmenlerinin algı, görüş ve deneyimlerinin incelenmesi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(3), 855-879.
• Yin, R.K. (2003). Case study research: Design and methods. Sage Publications.
• Yow, V. R. (2005). Recording oral history: A guide for the humanities and social sciences. AltaMira Press.