TARİH ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN HARİTALAR ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2015, Cilt: 4 Sayı: 1, 122 - 155, 21.05.2015

Hamza Akengin

https://doi.org/10.17497/tuhed.185624

Öz

Yeni nesillere ve geleceğin entelektüeli olacak gençlere tarih şuurunun verilmesi eğitim programlarının önemli işlevlerinden biridir. Milletlerin ileriye yönelik hedeflerinin belirlenmesi ve bu hedeflerin gerçekleştirilmesinde, geçmişte yaşanan tecrübelerin gelecek nesillere aktarılmasında tarih derslerinin çok önemli bir işleve sahip olduğu bilinmektedir. Tarihi olaylar bir mekân üzerinde geçmektedir. Bir tarihi olayın öğretilebilmesi olayın geçtiği mekân şartlarının bilinmesini de gerektirmektedir. Mekân şartlarının bilinmesi ise coğrafya ile ilgilidir. Dolayısı ile tarih ve coğrafya bir birini destekleyen alanlardır. Dünyanın herhangi bir yerinde gelecekte tarih olacak bir olay cereyan ediyorsa bunun mekânla ve dolayısıyla coğrafya ile ilgili bir yönü mutlaka bulunmaktadır. Bundan hareketle tarihi olay öğretilirken bu olayda, olayın şekillenmesi, gelişmesi ve sonuçlanmasında etkili coğrafi şartların mutlaka bilinmesi gerekir. İçinde yaşadığımız zaman diliminden geçmişe bakarak öğrendiğimiz tarihi olaylar hem zamanla hem de mekânla ilgilidir. Tarihi olayların zamanla ilgili kısmı kronolojik cetvellerle öğretilmeye çalışılmaktadır.  Tarihi olayların mekânla ilgi yönü ise haritalarla ilişkilendirilerek öğretilmektedir. Dolayısıyla tarihi olayların açıklanmasında kullanılan haritalar tarih öğretiminin en önemli araçlarından biridir. Haritalar vasıtası ile tarihi olaylar mekânla ilişkilendirilmekte, ezber ve hikâye olmaktan çıkmaktadır. Bu araştırmada ortaöğretim tarih ders kitaplarında yer alan ve tarihi olayların açıklanmasında kullanılan öğretim yöntem ve teknikleri ve araç gereç kullanımı ile tarih öğretiminde kullanılan haritaların etkililiği üzerine bir değerlendirme yapılmıştır. Araştırmada doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Orta öğretim tarih ders kitaplarındaki haritalar, tarih atlasları ve duvar haritaları doküman analizine tabi tutularak tarih öğretiminde kullanılan haritaların tarihi olayın geçtiği coğrafi şartları yansıtıp yansıtmadığı, bu konudaki etkililiği sorgulanarak, tarihi olayların açıklanması ve tarih öğretiminde kullanılan haritalarla ilgili tespit edilen sorunlar tartışmaya açılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Tarih, Tarihi Olay, Mekân Algısı, Coğrafya, Harita

AN EVALUATION OF MAPS USED IN HISTORY EDUCATION

Abstract: One of the important functions of educational curriculums is to give the history consciousness to next generations and young people who will become the intellectuals of the future. It is known that history lessons have a very important function in determination and realization of the prospective targets of nations and in conveying the previous experiences to next generations. Historical events take place in a location. In order to teach a historical event the spatial conditions where the event took place should also be known. Knowledge about spatial conditions is related with geography. Therefore, history and geography are fields that support each other. If an event, which will become history in the future, takes place in any location on earth, the event has certainly a connection with the location, thus with geography. As a result, when teaching a historical event, the geographical conditions which are effective on shaping, development and conclusion of the event, should certainly be known. The historical events which we learn by looking at the past from the period we live in are both related with time and location. The time related part of the historical events is taught by chronological scales while the location related part of the historical events is taught by relating with maps. Therefore the maps used in explanation of the historical events are one of the most important tools of history education. With the help of the maps historical events are related with location and are no longer memorization and tales. In this research, an evaluation was be made on teaching method and techniques and tool usage and efficiency of maps that are present in history text books and are used for explanation of historical events. In the research, document analysis method will be used. The maps in secondary school text books, history atlases and wall maps were subject to document analysis and it was questioned whether the maps used in history education reflect the geographical conditions of the location where the event took place and whether they are efficient in this issue, so that the detected problems related with the maps used in history education were opened for discussion.

Keywords: History, Historical Event, Space Perception, Geography, Map

Anahtar Kelimeler

Tarih, Tarihi Olay, Mekân Algısı, Coğrafya, Harita

Kaynakça

• Akengin, H. (2009). Mekânı algılama, Sosyal Bilgiler Öğretimi Demokratik Vatandaşlık Eğitimi Öztürk, C. (Ed). Ankara: PegemA.
• Ata, B. (2000). İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu ve tarih öğretimi. Türk Kültürü 450: 590- 602.
• Bain, C. B. (2008). Canadian history 7. Canada, Toronto: Pearson Education.
• Christian, D. (2004). Maps of time an indroduction to big history. Berkeley: University of California, p:237.
• Crowder, W.W. (2001). Using historical atlases in teaching, The Social Studies, Purdue University.
• Çağlayan, K. T. (2011). Ortaöğretim tarih 9. Sınıf. MEB. Ders Kitapları Dizisi 1328.
• Dağtekin, H. (1977). Bizde tarih haritacılığı ve kaynakları üzerine bir araştırma. VIII. T.T.K. Kongresi,(3-39), İstanbul: İnkilâp ve Aka.
• Dance, E. H. (1971). Orta dereceli okullarda tarihin yeri. Çev: Osman Horasanlı: 63, İstanbul: Milli Eğitim.
• Darakçı: (2014). Sosyal bilgiler öğretim programı ve ders kitaplarında harita kullanımı (use of map ın the social studies teaching program and textbooks). Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi Yıl / Year: 3 Sayı / Issue: 4, Bahar (s.15-31).
• Demiralp, N. (2007). Coğrafya eğitiminde materyaller ve 2005 coğrafya dersi öğretim programı. Kastamonu Eğitim Dergisi, Mart 2007 Cilt:15 No:1 s. 373-384.
• Dinç, E. (2009). Etkili tarih öğretimi. Erişim adresi: http://www.gefad.gazi.edu.tr/window/dosyapdf/2009/5/78.pdf
• Ebeling, H., Birkenfeld, W., Gollert, M., Mirwald, M., Punzel, V., Reiβmann, G., Usener, U., Mirwald- Walzer, A. (2010). Die Reise in die Vergangenheit 5/6 (Geçmişe Yolculuk). Braunschweig: Westermann.
• Edmonds, J. (2002). Philip’s atlas of world history. London: Division of Octopus Publishing Group.
• Fiehn, T. (1996). Russia & The USSR 1905-1941: a Study in Depth: Student’s Book, The School History Project (Discovering the Past for GCSE).
• Funken, W., Hoenack A., Koltrowitz, B., Meyer, C., Stöckel, J., Warnatsch:, Willert, H., Witt, K. (2009). Geschichte Plus 5/6 (Tarih Artı), Berlin Brandenburg: Cornelsen Verlag.
• Gardner, H. (1993). Multiple ıntelligences: the theory in practice, Basic Books.
• Gümüşçü, O. (2008). Tarih incelemelerinde arazi araştırması ve harita kullanımı, Erdem, 113 (51), 111-135.
• Haydn, T. and Counsell, C. (2004). History, ICT and learning in the secondary schooll. London and New York: Routledge Falmer Taylor& Francis Group, p: 157.
• Kızılçaoğlu, A. (2007). Harita becerilerine pedagojik bir bakış. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18: 341-358, Konya
• Köse, O. (2011). Ortaöğretim çağdaş Türk ve dünya tarihi. MEB Ders Kitapları Dizisi 1335.
• Köse, O. (2011a). Ortaöğretim Tarih 10. Sınıf. MEB. Ders Kitapları Dizisi 1353.
• Köse, O. (2013). Ortaöğretim Tarih 11. Sınıf. MEB. Ders Kitapları Dizisi 1478.
• MEB (1998). Milli Eğitim Temel Kanunu: (Kanun no:1739 kabul tarihi 14.6.1973), Ankara.
• MEB (2007). Ortaöğretim 9. Sınıf Tarih Dersi Öğretim Programı. Ankara.
• -
• Öztürk, M. (2011). Tarih öğretiminde harita bilgisi ve kullanımı, Safran, M. (Ed.) Tarih Nasıl Öğretilir? Tarih Öğretmenleri İçin Özel Öğretim Yöntemleri s: 184, İstanbul: Yeni İnsan.
• Öztürk, M. (2011a). Mekanı algılama becerisi, Safran, M. (Ed) Tarih Nasıl Öğretilir? Tarih Öğretmenleri için özel Öğretim Yöntemleri s: 84, İstanbul: Yeni İnsan.
• Semerci, N. ve Özer, B. (2004) duyuşsal davranışların kazandırılmasında tarih derslerinin öğretiminin önemi, XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 6-9 Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya. Erişim: file:///C:/Users/User/Downloads/S_1_Ulusal_Inonu-libre.pdf
• Şengül Birca, T. ve Safran, M. (2013). Tarih öğretiminde haritaların önemi ve kullanımı, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), Cilt 14, Sayı 2, Ağustos 2013, Sayfa 461-476.
• Şengül, T. ve Akça, N. (2009). Tarih öğretimi için yaratıcı ortamlar uluslar arası eğitim araştırmaları sempozyumu (1-3 Mayıs 2009) Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Çanakkale.
• Şimşek, A. (2008). Tarih derslerinde bütünsel öğrenme: Gestaltçı yaklaşımdan Holistik yaklaşıma bir bakış denemesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. 5: 2. Erişim: http://www.insanbilimleri.com
• Ulusoy, K. ve Gülüm, K. (2009). Sosyal bilgiler dersinde tarih ve coğrafya konuları işlenirken öğretmenlerin materyal kullanma durumları, Ahi Evran Ünv. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 10, Sayı 2, Ağustos 2009: 96
• Yahşi, İ. ve Kele, H. ( 2013) . Tarih öğretiminde gazete kullanımının çok perspektifliğe etkisi, May 2013 Vol:21 No:2 Kastamonu Education Journal s. 695.
• Günal,H. ve Zaman, N. (2011). tarih öğretmenlerinin harita kullanımı ile ilgili düşünceleri üzerine bir araştırma: erzurum örneği, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler 208 / Enstitüsü Dergisi 2011 15 (2): 205-218.
• Web-1: http://yegitek.meb.gov.tr/aok/Aok_Kitaplar/AolKitaplar/Cografya_7/5.pdf