OSMANLI’DAN CUMHURİYET’E MEDRESELERİN ISLAHI TARTIŞMASINDAN EĞİTİM BİRLİĞİNE

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 2, 515 - 548, 22.10.2016

Ayşe Yanardağ

Öz

Osmanlı Devleti’nden Cumhuriyet’e devredilen eğitim kurumları askeri okullar, medreseler, yeni açılan sivil okullar, azınlık ve yabancı devlet okullar olarak sınıflanabilir. 19.yüzyılda Osmanlı Devleti çöküşü durdurmak için birçok alanda olduğu gibi eğitim alanında da ıslahatlar yapmıştır. Askeri yenilgiler sebebiyle Avrupa tarzında eğitim veren askeri okullar kurulurken sivil eğitimin temel kurumları olan medreseler ıslah edilmeye çalışılmıştır. Tanzimat Fermanından sonra medreselerin yanı sıra yeni, çağdaş anlayışta sivil okullar kurulmuştur. Medreselerden yetişenler geleneğin temsilcisi olarak ortaya çıkarken yeni okullardan/mekteplerden yetişenler daha çağdaş fikirleri temsil etmişlerdir. Gelenekçi-yenilikçi çatışması ortaya çıkınca genelde mevcut eğitim sistemi özelde medrese sorgulanmaya başlamıştır. Medreselerin programı ve sistemi ile ilgili sorgulamalar eğitim birliği fikrine dönüşmüştür. Çalışmada bu konu ile ilgili Osmanlı’nın sonu ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında yapılan tartışma örnekleri ele alınmıştır. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e medrese ıslahı meselesinin eğitim birliği/tevhid-i tedrisat fikirlerine nasıl döndüğü sorusu açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Eğitim Birliği, Tevhîd-i Tedrîsât Kanunu, Medreseler, Din Eğitimi

From OTTOMANS to REPUBLIC: From the DISCUSSION of REFORMING MADRASAHS to UNIFICATION of EDUCATION

Abstract: Transferred to educational institutions of the Republic from Ottoman Empire, military schools, madrasas, schools, minorities and foreigners can be classified as state schools. To stop the collapse of the Ottoman Empire in the 19th century, as in many areas, reforms have been made in the field of education. Military schools providing education in European style, when it was founded because of military defeats, the basic institutions of civil education has attempted to reform madrasas. After the Tanzimat, madrasas, as well as a new, civilian schools were established in the contemporary understanding. When the Madrasa graduates emerge as a representative of tradition, who have represented innovation grows from the new school. Traditionalists-innovative conflict comes along, overall current education system was specifically questioned madrasas. Questioning about the program and the system of madrasas has turned to the idea of unity of education. In this study, samples made in discussions on the subject at the end of the Ottoman Empire and the first years of the Republic were discussed. Republic from Ottoman Empire, the madrasa reform issues, education union / Unification tried to explain to return to the question of how ideas.

Keywords: Unification of Education, The Law of Unification of Education, Madrasahs, Religious Education

 

Kaynakça

• Abdullah Cevdet Bey (1924, Ağustos 1). Müşterek terbiye, tevhîd-i tedrîsât. İçtihat, Cilt 19, Sayı 168.
• Abdülfeyyaz Tevfik Bey (1925, Eylül 30). Tevhîd-i tedrîsât ve tevhîd-i terbiye. Muallimler Birliği, Cilt 1, Sayı 4.
• Ahmet Cevdet Bey (1924, Ekim 2). Terbiye-i milliye ile terbiye-i dinîye. Sebilürreşat, Sayı 619, Cilt 24, s. 330-332.
• Akçuraoğlu, Y. (1911, Kasım 30). Medrese ıslahatı. Sırat-ı Müstakim, Sayı 79, Cilt 4, s. 5-9.
• Akdağ, M. (1946). Celali isyanlarının başlaması. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, Sayı 1, Cilt 4, s 23-50.
• Akyüz, Y. (2012). Türk eğitim tarihi M.Ö. 1000-M.S.2012. Ankara: Pegem Akademi.
• Ali Haydar (1923, Nisan 30). Emek mektebi tedrisimiz hakkında bir tarihçe. Muallimler Mecmuası, Sayı 8, s.147-148.
• Arı, A. (2002). Tevhîd-i tedrîsât ve laik eğitim. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 22, Sayı 2, s 181-192.
• Atay, H. (1982). Medreselerin ıslahatı. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 25, Sayı 1, s. 1-43.
• B.H. (1926, Nisan 15). Maârifte inkılab. Kurtuluş Yolu, Cilt 1, Sayı 2, s. 23-24.
• Balcı, R. (2012). Medreselerin ıslahı konusunda Sultan II. Abdülhamit’in hazırlattığı bir layihanın tahlili. Tarih Okulu, Sayı XII, s. 155-191.
• Bandırmalı Faik Bey (1912, Nisan 1). Mektep, medrese. Beyan-ül Hak, Sayı 152, Cilt 5, s. 6708-6709.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Millî Eğitim Bakanlığı (Genel 1920–28), Yer Numarası 89 430;76 376.
• BCA, Diyanet İşleri Başkanlığı, Yer Numarası 3 27 1.
• Binbaşıoğlu, C. (2014). Başlangıçtan günümüze Türk eğitim tarihi. Ankara: Anı.
• Cem, İ. (1997). Türkiye’de geri kalmışlığın tarihi, İstanbul: Can Sanat.
• Cemiyyet-i İlmiyye-yi İslamiyye Beyannamesi (1911, Nisan 3). Sayı 4, s. 1921.
• Cevdet Bey (1923, Mart 23). Halk karşısında medrese ve mektep. Muallimler Mecmuası, Sayı 7, s. 121-124.
• Darülfunun ve medreselerin ıslahı hakkında. (1923, Mayıs 16). Sebilürreşat, Sayı 528-529, Cilt 21, s. 70-72.
• Demirhisarlı Fatih Hüseyin Bey (1912, Mart 18). Vahdet-i terbiye. Beyanü-l Hak, Sayı 150, Cilt 5, s. 2668-2670.
• Develioğlu, F. (2005). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Ankara: Aydın.
• Ergün, M. (1982). II. Meşrutiyet döneminde medreselerin durumu ve ıslah çalışmaları. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 30, Sayı 1, s.59-82.
• Ermenekli Safvet Efendi (1910, Aralık 14). Medreselerimiz 2. Beyan-ül Hak, Sayı 89, s. 1678-1781.
• Ermenekli Safvet Efendi (1911, Nisan 3). Meclis-i mebûsan’da softalar. Beyan-ül Hak, Sayı 4, s.1921-1925.
• Ermenekli Safvet Efendi (1911, Ocak 9). Medreselerimiz 3. Beyan-ül Hak, Sayı 92, s. 1730-1733.
• Ermenekli Safvet Efendi (1912, Eylül 19). Medreselerimiz hala bir yoluna konulmadı. Sebilürreşat, Sayı 211, Cilt 9, s.54.
• Ermenekli Safvet Efendi, (1910, Kasım 29), Medreselerimiz 1. Beyan-ül Hak, Sayı 87, Cilt 3.
• Eyice, S. (1998). Mescit. İslam Ansiklopedisi, MEB, Cilt 7, s. 473.
• Gökalp, Z. (1917, Haziran 1). Maârif meselesi. Muallimler Mecmuası, Sayı 11, Cilt 1, s. 321-327.
• Güven, İ. (1998). Türkiye Selçuklularında medreseler. Ankara Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt 31, Sayı 1, s. 137-148.
• Halil Nasuhi (1911, Kanunisani 15). Islah-ı medâris. Tanin, Sayı 850 Tanin, s.3.
• Hemdanizade Ali Naci (t.y.). Softalar ve medreseler. İstanbul: İstikbal.
• Hızlı, M. (1987). Kuruluşundan Osmanlılara kadar medreseler. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 2, Cilt 2, s. 273-281.
• Keskioğlu, O. (1966). Ahmet Cevdet Paşa (1822-1895) hayatı ve eserleri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 1, Cilt 14, s 221-234.
• Kilisli Münir Bey (1911, Nisan 17). İçtihat. Beyan-ül Hak, Sayı 101, Cilt 5, s. 1861-1863.
• Maârif Vekâleti Genelgesi (1924, Mart). Muallimler mecmuası. Sayı 19, s. 417-419.
• Maârif-i Umumiye Nizamnamesi (23 Şaban 1292/1875). Düstur, Defa-i saniye (ikinci baskı), s.184-201.
• Mehmet Emin Bey (1924, Mart 15). Tevhîd-i tedrîsâtın tevhîdi ve ilahiyat fakültesi. Mihrab, Cilt 1, Sayı 9, s. 257-261.
• Mehmet Emin Bey (1924, Ocak 15). Medrese. Mihrab, Sayı 5, Cilt 1, s. 129-131.
• Mehmet Emin Bey (1924, Şubat 1). Medreselerde eksik olan usul-i tedris midir? Mihrab, Sayı 6, Cilt 1, s. 121-123.
• Mehmet Muhlis (1915). İnkılab-ı efkârdan maârif. Konya: Vilayet.
• Mehmet Şükrü Bey (1914, Şubat 26). Mektep medrese birleşmeli. Sebilürreşat, Sayı 285, Cilt 11.
• Mehmet Zeki Bey (1911, Şubat 13). Darülfünun ve medâris-i islamiye şebab-ı mütefekkiresine. Beyan-ül Hak, Sayı 97, Cilt 4, s. 1808-1811.
• Musa Kazım ve Eşref Edip (30 Kasım 1910). Kütüb-i kelamiyenin ihtiyacât-ı asra göre ıslah ve te’lifi beyne-l-müslimîn mezâhib-i muhtelifenin tevhîdi medreselerde tedrîsatın ıslahı I,II, III. Sırat-ı Müstakim, Sayı 52, 53, 54 Cilt 3, s. 403-406.
• Mustafa Cevdet Bey (1913, Haziran 19). Teceddüd karşısında medreseler-mektepler. El-Medâris, Sayı 6, s. 92-93.
• Mustafa Sabri Bey (1911, Nisan 17). İlmiyye bütçesi münasebetiyle. Beyan-ül Hak, Sayı 100, Cilt 4, s. 1958-1961.
• Nahit Cemal Bey (1913, Haziran 19). Maârif-i İslamiyye ve medreseler. El-Medâris, Sayı 6, s. 92.
• Nasuh Efendizade Hayri Bey (1911, Ocak 23). Hakikatten vazgeçmem II. Beyan-ül Hak, Sayı 94, s. 1758-1763.
• Oklay, E. (2014). Ahmet Cevdet Paşanın Türk eğitim tarihi açısından önemi üzerine bir inceleme. Tarih İncelemeleri Dergisi, XXIX/I, 233-251.
• Okumuşlar, M. (2008). Ehl-i Sünnetin kurumlaşmasında nizamiye medreselerinin etkisi. Marife, Yıl 8, Sayı 1, s. 137-148.
• Öztürk, N. (1983). Menşe’i ve tarihi gelişimi açısından vakıflar. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü.
• Salih Vecdi Bey (1913, Ekim 23). Medâris-i hususiyeye muhtacız. Sırat-ı Müstakim, Cilt 11, Sayı 267, s. 104.
• Sarıkaya, Y. (1999). Osmanlı medreselerinin gerilemesi meselesi: eleştirel bir değerlendirme denemesi. İslami Araştırmalar Dergisi, Sayı 3, s 23-39.
• Satı Bey (1918, Eylül 12). Terbiyye-i Milliye hakkında birkaç mülahaza. Terbiye Mecmuası, Sayı 2, Cilt 1, s. 41-42.
• Sinop Mutasarrıfı Zihni (1921, Nisan 15). Milletin en büyük ihtiyacı münkariz olan medreselerin ihyası. Sebilürreşat, Sayı 476, Cilt 19, s. 101.
• Şemsettin S. (2002). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı.
• Şeyh Alizade Havace Muhyiddin (26 Şaban 1314). Medreselerin Islahı, No K/3372.
• Tahsin Bey (1924, Mayıs 22). İlahiyat liseleri. Sebilürreşat, Sayı 601, Cilt 24, s. 45.
• Talim ve terbiye. (1911, Kasım 30). Sırat-ı müstakim, Sayı 183, Cilt 8, s.13.
• TBMM Zabıt Cerideleri, Devre 2, Cilt 7, İçtima Senesi 1, s. 25.
• Tedris ve terbiyede vahdet. (1924, Mart). Muallimler Mecmuası, Sayı 19, s. 417-419.
• Tevhîd-i tedrîsât demek ilga-yı tedrîsât demek midir? (1924 Mayıs 29). Sebilürreşat, Sayı 602, Cilt 24, s. 57-59.
• Tevhîd-i Tedrîsât Kanunu (1931). Düstur, Cilt 5, 3 Mart 1340, İstanbul, 1931, s. 667.
• Tevhîdi tedrîsat kanununun tarzi tatbiki hakkında antalya mebusu Hoca Rasih Efendi hazretleriyle mülakat. (1924, Haziran 12). Sebilürreşat, Sayı 604, Cilt 24, s. 89-90.
• Tevhîd-i tedrîsâtın tarz-ı tatbiki. (1924, Mayıs 29). Sebilürreşat, Sayı 602, Cilt 24, s. 59-60.
• Tezcan, M. (1985). Eğitim sosyolojisi. Ankara: Eğitim Bilimleri Fakültesi.
• Türkoğlu, A. (1980). Türk ve Fransız eğitim sistemlerinin evriminin karşılaştırmalı olarak incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt 13, Say 1, s. 177-197.
• Uzunçarşılı, İ.H. (1988). Osmanlı Devleti’nin ilmiye teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yediyıldız, B. ( 2002). Vakıf. İslam Ansiklopedisi. Cilt 8, s. 152-173.
• Yüksel, H. (1988). Osmanlı sosyal ve ekonomik hayatında vakıfların rolü (1585-1683). Sivas: Dilek.