EGO-DOCUMENTS: POTENTIALS and LIMITATIONS as a SOURCE for HISTORICAL RESEARCH

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 1, 211 - 230, 22.05.2019

Selim Karahasanoğlu

https://doi.org/10.17497/tuhed.565122

Cited By: 3

Öz

In 1958, Dutch historian Jacques Presser proposed a
new term, “egodocument,” for materials such as diary, memoir and autobiography.
Some research groups, especially in the Netherlands, have accepted the term and
incorporated it in their books and articles. In other parts of the world,
“self-narrative,” or “selbstzeugnis” has gained wider circulation even though
some historians outside the Netherlands have adopted the term ego-document.
After being initiatied by Presser, the term took different paths in regard to
meaning and content. Some historians interpreted the term very broadly. In
today’s transnational and global historiographical agenda, there is a concern
to include non-Western ego-documents. In other words, current historiographical
pattern is far from seeing ego-documents as a tool of mere individualization,
or as the rise of the individual, let alone using it to reflect modernity,
secularism, western identity and the like. My aim in this article is to create
an awareness of and provide an agenda for a study on ego-documents in our
country where a visible body of related material has already been discovered,
transcribed and published, but has not been properly connected with related
world- literature.  

Anahtar Kelimeler

Ego-Document, Self-Narrative, First-Person Narrative, Diary, Memoir, Autobiography

BEN-ANLATILARI: TARİHSEL KAYNAK OLARAK İMKANLARI, SINIRLARI

Öz

Hollandalı tarihçi Jacques Presser, 1958’de bir yazıyla ilk kez “egodocument” kavramını dolaşıma sokmuştur. Kasıt, günlük, hatırat, otobiyografi türünden kişilerin bizzat kendi kalemlerinden çıkma ve kendilerine dair metinlerdir. Dünyanın bir kısmında kavram olduğu gibi kabullenilmiş, diğer bir kısmında aynı malzeme bütünü için temel olarak “self-narrative,” “selbstzeugnis” tabirleri yaygın kullanım sahası bulmuştur. Presser’in kavrama atfettiği anlam ve öngördüğü kapsam araştırmacılar tarafından muhtelif şekillerde tevarüs edilmiştir. Kimi tarihçiler, “egodocument”i çok geniş bir kapsama kavuşturma gayretine girmiştir. Günümüz dünyasındaki uluslarüstü (transnational) ve global tarihyazım gündeminde, Batı-dışı toplumların ben-anlatılarının nereye oturtulacağı da bir mesele olarak ele alınmaktadır. Diğer bir ifadeyle, Jacob Burckhardt’ın bireyin ortaya çıkışı ve bunun anlamını yorumladığı günden bugüne otobiyografik metinlere bakış da değişmiştir. Bu makalenin amacı, Türkiye’de hem halihazırda bilinen, üzerine yayınlar gerçekleştirilmiş, hem dehenüz yazma eser kütüphanelerinde keşfedilmeyi bekleyen malzemeye ben-anlatıları perspektifinden bir farkındalık geliştirmektir.

Anahtar Kelimeler

Ben-Anlatısı, Birinci Ağızdan Anlatılar, Günlük, Hatırat, Otobiyografi

Kaynakça

• Akyıldız, O., Kara, H., ve Sagaster, B. (Ed.). (2007). Autobiographical themes in Turkish literature: Theoretical and comparative perspectives. Würzburg: Ergon.
• Aytaç, G. (1995). Edebiyat yazıları III. Ankara: Gündoğan.
• Aytaç, G. (1990). Çağdaş Türk romanı üzerine incelemeler. Ankara: Gündoğan.
• Aytaç, G. (1985). Kore’de dirilen şehit. Millî Kültür, S. 51, s. 43-44.
• Baggerman, A., Dekker, R. (2018). Jacques Presser, egodocuments and the personal turn in historiography. The European Journal of Life Writing, S. 7, s. 90-110.
• Beydilli, K. (2001). Osmanlı döneminde imamlar ve bir imamın günlüğü. İstanbul: TATAV.
• Burckhardt, J. (1974). Bireyin gelişmesi. İtalya'da Rönesans kültürü, cilt 1, çev. Bekir Sıtkı Baykal (2. baskı, s. 207-266). Ankara: Devlet.
• Burckhardt, J. (1944). The Development of the individual. The Civilisation of the Renaissance (s. 81-103). Oxford: Phaidon.
• Burckhardt, J. [t.y.]. Die Entwicklung des individuums. Die kultur der renaissance in Italien (s. 97-123). Köln: Atlas Verlag.
• Burke, P. (1997). Representations of the self from Petrach to Descartes. R. Porter (Edt.), Rewriting the Self: Histories from the Renaissance to the Present (s. 17-28). London: Routledge.
• Çeçen, H. (2006). haz. Niyazî-i Mısrî'nin hatıraları. İstanbul: Dergâh.
• Çeçen, H. (1992). Niyazi-i Mısri'nin Hatıraları (İnceleme-Metin-Sözlük) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
• Dekker, R. (2002a). Jacques Presser’s heritage: Egodocuments in the study of history. Memoria y Civilization, S. 5, s. 13-37.
• Dekker, R. (Ed.). (2002b). Egodocuments and history: Autobiographical writing in its social context since the Middle Ages. Hilversum: Verloren.
• Derin, F. Ç. (1959). Şeyhülislam Feyzullah Efendi’nin nesebi hakkında bir risale. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. 14, s. 97-104.
• Elger, R., Köse, Y. (2010). Many ways of speaking about the self: Middle Eastern ego-documents in Arabic, Persian, and Turkish (14th-20th century) Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Esen, N., Köroğlu E. (2006). Merhaba ey muharrir! Ahmet Mithat üzerine eleştirel yazılar. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Faroqhi, S. (2007). Ein Istanbuler Derwisch des 17. Jahrhunderts, seine Familie und seine Freunde: Das Tagebuch des Seyyid Hasan. Kaspar von Greyerz (Edt.), Selbstzeugnisse in der Frühen Neuzeit: Individualisierungsweisen in interdisziplinärer Perspektive (s. 113-126). Munich: De Gruyter Oldenbourg.
• Fazlıoğlu, İ. (2018). Sûreti ile sîreti arasında Akif Emre. Düşünen Şehir, S. 6, s. 104-107.
• Fındıklı, E. B. (Ed.). (2017). Toplumsal hafıza, mimarlık, tarih ve kuram: Uğur Tanyeli ile söyleşi. İstanbul: Everest.
• Filan, K. (2011). XVIII. Yüzyıl günlük hayatına dair: Saraybosnalı Molla Mustafa’nın mecmuası. Saraybosna: Connectum.
• Filan, K. (1999). Başeski Şevkî Molla Mustafa: Rûz-nâme: Metin-Sözlük-İnceleme (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gökyay, O. Ş. (1985). Sohbetname. Tarih ve Toplum, S. 14, s. 56-64.
• Gölpınarlı, A. (1972). Niyâzî-i Mısrî. Şarkiyat Mecmuası, S. 7, s. 183-226.
• Greyerz, K. von. (2010). Ego-Documents: The last word?. German History 28: 3, s. 273-282.
• Greyerz, K. von. (Ed.). (2007). Selbstzeugnisse in der Frühen Neuzeit: Individualisierungsweisen in interdisziplinärer Perspektive. Munich: De Gruyter Oldenbourg.
• Herzog, C., Wittmann, R., ed. (2018). “Istanbul” – “Kushta” – “Constantinople”: Narratives of Identity in the Ottoman Capital, 1830-1930. London: Routledge.
• Işıközlü, F. (1973). Başbakanlık Osmanlı Arşivinde yeni bulunmuş olan ve Sadreddin Zâde telhisî Mustafa Efendi tarafından tutulduğu anlaşılan H. 1123 (1711)-1148 (1735) yıllarına ait bir Ceride (Jurnal) ve Eklentisi. 7. Türk Tarih Kongresi: Kongreye Sunulan Bildiriler, cilt 2 (s. 508-534). Ankara: TTK.
• İpşirli, M. (2018). Osmanlı Vekāyinâme Müelliflerinin Eserlerinde Kendileri Hakkında Verdikleri Bilgilerin Otobiyografik Değeri (XVI-XVII. Asırlara Ait Misaller). XVII. Türk Tarih Kongresi, cilt: IV/I (s. 1-16). Ankara: TTK.
• Jancke, G. (2002). Autobiographie als soziale Praxis: Beziehungskonzepte in Selbstzeugnissen des 15. und 16. Jahrhunderts im deutschsprachigen Raum. Köln: Böhlau. Kafadar, C. (2010a). Giriş. Kim var imiş biz burada yoğ iken (3. baskı, s. 13-27). İstanbul: Metis.
• Kafadar, C. (2010b). Ben ve başkaları: On yedinci yüzyıl İstanbulu’nda bir dervişin güncesi ve Osmanlı edebiyatında birinci ağızdan anlatılar. Kim Var İmiş Biz Burada Yoğ İken (3. baskı, s. 39-71). İstanbul: Metis.
• Kafadar, C. (1989). Self and others: The diary of a dervish in seventeenth century Istanbul and first-person narratives in Ottoman literature. Studia Islamica, S. 69, s. 121-150. Karahasanoğlu, S. (2019). “Ben-Anlatıları.” M. Y. Ertaş (Edt.) Tarih Bilimi ve Metodolojisi (s. 282-284). İstanbul: İdeal Kültür.
• Karahasanoğlu, S. (2013). Kadı ve günlüğü: Sadreddinzade Telhisî Mustafa Efendi günlüğü (1711-1735) üstüne bir inceleme. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür. Karant-Nunn, S. C. (2018). The Personal Luther: Essays on the reformer from a cultural history perspective. Leiden: Brill.
• Kellner-Heinkele, B. (2001). Bir Osmanlı kadısının Girit’te çektiği çileler. Elizabeth Zachariadou (Edt.), Osmanlı İmparatorluğu’nda Doğal Afetler, çev. Gül Çağalı Güven, Saadet Öztürk (s. 200-208). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Kellner-Heinkele, B. (1999). Tribulations of an Ottoman Kadi in Crete. Elizabeth Zachariadou (Edt.), Natural Disasters in the Ottoman Empire (s. 185-192). Rethymnon: Crete University.
• Kellner-Heinkele, B., Kayı, K. (1999). A season in Crete: Hafız Nuri's divan as a source for life in the periphery during the Tanzimat Period. Archivum Ottomanicum, S. 17, 1999, s. 5-75.
• Kırmızı, A., Uğur, Y., Ceylan, E., Börekçi, G., Şakul, K. (2010). Cemal Kafadar ile dünyada Türk tarihçiliği üzerine. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 8: 15, s. 393-424.
• Koçyiğit, Ö. (2016). Kabudlu Mustafa Vasfi Efendi, Tevârîh (Analysis-Text-Maps-Index-Facsimile) Cambridge: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü. Krusenstjern, B. von. (1997). Selbstzeugnisse der Zeit des Dreißigjährigen Krieges: beschreibendes Verzeichnis. Berlin: Akademie Verlag.
• Lekesiz, Ömer. (1999). Yeni Türk Edebiyatında Öykü 3. İstanbul: Kaknüs.
• Matthews, W. (1950). British Diaries: An annotated bibliography of British diaries written between 1442 and 1942. Berkeley: University of California.
• Matthews, W. (1945). American Diaries: An annotated bibliography of American diaries written prior to the year 1861. Berkeley: University of California.
• Neumann, C. K. (2006). Bir bilim adamının biyografisini yazmanın imkânları ve imkânsızlıkları. Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar 3, s. 273-284.
• Niyazioğlu, A. (2017). Dreams and lives in Ottoman Istanbul: A seventeenth-century biographer’s perspective. London: Routledge.
• Öztürkçü, İ. (2018). İbnülemin’in rüyaları. İstanbul: Dergâh.
• Özyer, N. (1994). Edebiyat üzerine. Ankara: Gündoğan.
• Paperno, I. (2004). What can be done with diaries? The Russian Review, S. 63, s. 561-573.
• Parmaksızoğlu, İ. (1953). Bir Türk kadısının esaret hatıraları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 5: 8, s. 77-84.
• Paul, E. ve C., çev. (1921). A young girl’s diary, prefaced with a letter by Sigmund Freud. New York: Thomas Seltzer.
• Reynolds, Dwight F. (Ed.). (2001). Interpreting the self: Autobiography in the Arabic literary tradition. Berkeley: University of California.
• Safi, P., Bekar, C., Durgun, F. (2008). Prof. Dr. Cemal Kafadar ile Söyleşi: Osmanlı tarihçiliğinin daha zevkli, daha heyecanlı, ama çok daha zor bir dönemine giriyoruz. Kılavuz, S. 48, s. 65-85.
• Sajdi, D. (2017). Şamlı Berber: 18. yüzyıl Biladü’ş-Şam’ında yeni okuryazarlık, çev. Defne Karakaya. İstanbul: Koç Üniversitesi.
• Sajdi, D. (2003). A room of his own: The ‘history’ of the barber of Damascus (fl. 1762). The MIT Electronic Journal of Middle East Studies, S. 3, s. 19-35.
• Samuk, R. (2006). Scheichülislam Feyzullah Efendi und seine autobiographie (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Freie Universität Berlin, Berlin.
• Sarıcaoğlu, F. (2002). Kâtib Çelebi’nin otobiyografileri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. 37, s. 297-319.
• Schulze, W. (1996). “Ego-Dokumente: Annäherung an den Menschen in der Geschichte? Vorüberlegungen für die Tagung ‘Ego-Dokumente’,” W. Schulze (Edt.), Ego-Dokumente: Annäherung an den Menschen in der Geschichte (s. 11-30). Berlin: Akademie Verlag.
• Tartakovskii, A. G. (1991). Russkaia memuaristika XVIII–pervoi poloviny XIX v. Moscow: Nauka.
• Tersch, H. (1998). Österreichische Selbstzeugnisse des Spätmittelalters und der Frühen Neuzeit (1400-1650): eine Darstellung in Einzelbeiträgen. Köln: Böhlau.
• Terzioğlu, D. (2003). Modern bireyin peşinde Rönesans: Avrupa’da ve Doğu’da otobiyografik metinler. Toplumsal Tarih, S. 116, s. 80-83.
• Terzioğlu, D. (2002). Man in the image of God in the image of the times: Sufi Self-Narratives and the diary of Niyazi-i Misri (1618-94). Studia Islamica, S. 94, s. 139-165.
• Terzioğlu, D. (2001). Tarihi insanlı yazmak: Bir tarih anlatı türü olarak biyografi ve Osmanlı Tarihyazıcılığı. Cogito, S. 29, s. 284-296.
• Terzioğlu, D. (1999). Sufi and dissident in the Ottoman Empire Niyazi-i Mısri (1618-1694). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Harvard University, Boston.
• Thomas, K. (2006). New ways revisited: How history’s borders have expanded in the past forty years. The Times Literary Supplement, 13 October, s. 3-4.
• Turan, A. N. (Ed.). (2009). Gezgin ve bilgin İlber Ortaylı’yı tanımak. İstanbul: Paradigma.
• Türek, A., Derin, F. Ç. (1970). Feyzullah Efendi’nin kendi kaleminden hal tercümesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. 24, s. 69-92.
• Türek, A., Derin, F. Ç. (1969). Feyzullah Efendi’nin kendi kaleminden hal tercümesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. 23, s. 205-218.
• Ulbrich, C., Wittmann, R. (Ed.). (2015). Fashioning the self in transcultural settings: The uses and significance of dress in self-narratives. Würzburg: Ergon Verlag.
• Ulbrich, C., Medick, H., Schaser, A. (Ed.). (2012). Selbstzeugnis und person: Transkulturelle perspektiven. Köln: Böhlau.
• Ulbrich, C., Greyerz, K. von, Heiligensetzer, L. (Ed.) (2015). Mapping the 'I'. Research on self narratives in Germany and Switzerland. Leiden: Brill.
• Wirtz, P. (2017). Depicting the late Ottoman Empire in Turkish autobiographies: Images of a Past World. London: Routledge.
• Yüksel, H., çev. (1995). Şeyh Ahmet El-Bedirî El-Hallâk. Berber Bedirî’nin günlüğü, 1741-1762: Osmanlı taşra hayatına ilişkin olaylar. Ankara: Akçağ.
• Zilfi, M. C. (2002). Bir müderrisin günlüğü: Osmanlı biyografi çalışmaları için yeni bir kaynak (çev. Selim Karahasanoğlu). Doğu Batı, S. 20, s. 184-194.
• Zilfi, M. C. (1977). The Diary of a müderris: A new source for Ottoman biography. Journal of Turkish Studies, S. 1, s. 157-174.