Karabet Keşişyan'ın Osmanlı dönemi tarih eğitimine katkıları: Karabet Matbaası'nda basılan materyaller hakkında bir değerlendirilme

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 1, 72 - 100

Muhammed Erdoğan Ayşegül Nihan Erol Şahin

https://doi.org/10.17497/tuhed.1367301

Öz

Bu araştırmada Kitapçı Karabet Efendi adıyla bilinen meşhur matbaacı Karabet Keşişyan’ın (d. 1850 – ö. 1911) matbaasında yayınlanan ve Osmanlı dönemi tarih öğretimine ilişkin materyalleri incelemek amaçlanmıştır. Araştırmada, Karabet Keşişyan’ın hayatı ve matbaacılık alanındaki çalışmaları hakkında kısa bilgiler verilmiş, Keşişyan’ın kurduğu matbaalarda çıkarılan tarih ders kitapları, tarih öğretimi ile ilgili dergiler ve tarih öğretiminde kullanılabilecek diğer yan kaynaklar tespit edilmiştir. Arşivden bu kaynaklara ulaşılmış, bu kaynaklar arasından bazıları seçilerek, içerik analizi yöntemi aracılığıyla incelenmiş ve tarih eğitimi açısından önemli görülen kısımlar değerlendirilmiştir. Karabet Keşişyan’ın biri kendi adına bir de Kaspar Efendi adında başka bir matbaacı ile beraber “Karabet ve Kaspar Matbaası” adında bir matbaa olmak üzere iki matbaa kurduğu tespit edilmiştir. Keşişyan’ın yaşadığı karmaşık dönem boyunca Osmanlı Devleti’nin gözetiminde kitaplar bastırdığı, II. Abdülhamid ile iyi ilişkilerinin olduğu ve mecidi nişanı ile ödüllendirildiği görülmüştür. Keşişyan’ın aktif olduğu yıllar boyunca matbaalarında, tarih atlası ve haritalar bastırdığı veya bu materyalleri bastırmak için kişisel girişimlerde bulunduğu, bastırdığı atlas ve haritaların kendilerine has özellikler taşıdığı tespit edilmiştir. Keşişyan’ın “Mektep” adında tarih konularını da içerisine alan, rüştiye öğrencileri için hazırlanmış bir dergide imtiyaz sahibi olduğu tespit edilmiştir. Bu bulgulara ek olarak matbaasında 52 adet tarih ders kitabı bastırdığı, bu kitapların içerik ve biçim açılarından karakteristik özelliklere sahip olduğu, tarih ders kitaplarının çoğunun dünya tarihi ile alakalı olduğu gözlemlenmiştir. Araştırma sonucunda, Kitapçı Karabet Efendi’nin tarih eğitimine katkıları ortaya konarak, matbaalarında bastırdığı eserlerle alakalı yapılabilecek araştırmalara dair öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Karabet Keşişyan, Karabet ve Kaspar matbaası, tarih ders kitabı, tarih atlası, tarih dergileri

The contributions of Karabet Keşişyan to history education in the Ottoman period: An evaluation of the materials printed in Karabet Printing House

Öz

In this research, the materials related to Ottoman history education published in the printing house of Karabet Keşişyan (Garabet Kesishian 1850-1911), known as the famous printer Kitapçı Karabet Efendi, were examined. In the research, brief information was given about Karabet Keshishian's life and his works in the field of printing, history textbooks, journals on history education, and other side materials that can be used in history education published in the printing houses he established were identified. These sources were accessed from the archives, some of these sources were selected, and they were examined through the content analysis method, and the parts that were considered important in terms of history education were evaluated. It was determined that Karabet Keshishian established two printing houses, one in his name and the other in collaboration with another printer named Kaspar Efendi, called "Karabet and Kaspar Printing House". It was seen that Keshishian published books under the supervision of the Ottoman Empire throughout the complex period he lived in, had good relations with Abdülhamid II, and was awarded the Medjidie Medal. It was determined that Keshishian printed history atlases and maps in his printing houses during his active years or took personal initiatives to print these materials and that the atlases and maps he printed had their characteristics. It was determined that Keshishian had the privilege of a journal called "Mektep" prepared for rüştiye students, which also included history subjects. In addition to these findings, it was observed that he printed 52 history textbooks in his printing house, that these books had characteristic features in terms of content and form, and that most of the history textbooks were related to world history. As a result of the research, the contributions of Kitapçı Karabet Efendi to history education were revealed, and suggestions were made for research that can be done on the works he published in his printing houses.

Anahtar Kelimeler

Karabet Keşişyan, history education, history of education, course materials, Ottoman period.

Kaynakça

• Able, W. K. (2016). Natural history: an approach whose time has come, passed, and needs to be resurrected. ICES Journal of Marine Science, 73(9), 2150-2155. https://doi.org/10.1093/icesjms/fsw049
• Ardıç, E. ve Kılıç, F. (2017). Teaching materials in the late Ottoman and early republican periods: history and citizenship courses. Turkish History Education Journal, 6(2), s. 363-382. https://doi.org/10.17497/tuhed.338771 Birinci, N. (1977). Mektep. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, (v. 4, p. 1-14). Dergah.
• Birinci, A. (1995). Kitapçılık tarihimizden bir isim: Kaspar Efendi. Kebikeç, 1(1), s. 27-33.
• BOA, fon: MF.İBT., Tedrisat-ı İbtidaiye kalemi, box: 60, shirt: 108.
• BOA, fon: MF.İBT., Tedrisat-ı İbtidaiye Kalemi, box: 56, shirt: 4.
• BOA, fon: İ..DH., İrade Dahiliye, box: 1249, shirt: 97153.
• BOA, fon: İ..TAL., box: 51, shirt: 42.
• BOA, fon: İ..HUS., İrade Hususi, box: 29, shirt: 3.
• BOA, fon: MF.MKT., İrade Talifat, Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, box: 278, shirt: 25.
• BOA, fon: MF.MKT., Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, box: 432, shirt: 35.
• BOA, fon: MF.MKT., Maarif Nezareti Mektubi Kaelmi, box: 812, shirt: 8.
• BOA, fon: MF.MKT., Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, box: 948, shirt: 20.
• Celal, M. (1908). Cep atlası. Karabet.
• Creswell, J. W. (2020). Nitel araştırma yöntemleri: beş yaklaşıma göre nitel araştırma deseni (S. B. Demir, & M. Bütün, Trans.). Siyasal.
• Çoruk, A. Ş. (2006). Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermenilerin basın ve yayın hayatına katkıları üzerine kısa bir değerlendirme. F. M. Emecan, Ş. Ural, & K. Yetiş (Eds.), Çeşitli Yönlerden Türk Ermeni İlişkileri (s. 415-421). İstanbul University.
• Deveci Bozkuş, Y. (2022). Tanzimat döneminde eğitim ve ders kitapları kaleme alan Ermeniler: Mihran Apikyan örneği. F. Korkmaz (Eds.), 9. Milletlerarası Türkoloji Kongresi Bildiriler Kitabı (p. 379-390). https://doi.org/10.26650/PB/AA10AA14.2023.001.028
• Deveci Bozkuş, Y. (2020). Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeniler: Osmanlı Türkçesi ile eserler yazan Ermeni Entelektüeller. Erdem, (79), s. 97-128. https://doi.org/10.32704/erdem.838432
• Deveci Bozkuş, Y. (2020). XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeni entelektüeller. Nobel.
• Deveci Bozkuş, Y. (2022). XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Ermeni entelektüeller: Diran Kelekyan örneği. Bilig, (101), s. 1-29. https://doi.org/10.12995/bilig.10101
• Eliaçık, M. (2009). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nin II. Abdülhamid Döneminde muzır neşriyat sayılması. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 3(3), 47-62. https://doi.org/10.15247/dev.31
• Engin, E. (2010). Türk romanında Ermeniler (1874-2010) (Unpublished Doctoral Thesis). Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Glesne, C. (2013). Nitel araştırmaya giriş (A. Ersoy & P. Yalçınoğlu, Trans.). Anı.
• Gündüz, M. (2010). Osmanlı mirası Cumhuriyet’in inşası modernleşme, eğitim, kültür ve aydınlar. Lotus
• Hayta, N., ve Ünal, U. (2014). Osmanlı Devleti’nde yenileşme hareketleri. Gazi.
• Karabet ve Kaspar Matbaası, (1303). Babı Ali caddesinde karabet ve Kasparın 25 numaralı kütüphanesi hesabına tab olunan kitapların fihristi. Karabet & Kaspar.
• Karaçorlu, S. M. (2017). Osmanlı tarihi: Abdurrahman Şeref’in “Fezleke-i devlet-i tarih-i Osmaniye” (günümüz Türkçesi). Umuttepe.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analiz yöntemi olarak doküman analizi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (15), s. 170-189.
• Mektep. (1891). Mektep. (1)7. K. Keshishian (Eds.). Karabet ve Kaspar.
• Mektep. (1892). Mektep. (1)41. K. Keshishian (Eds.). Karabet.
• Mektep. (1894). Mektep. (3)1. K. Keshishian (Eds.). Karabet.
• Mektep. (1894). Mektep. (3)12. K. Keshishian (Eds.). Karabet.
• Mektep. (1894). Mektep. (3)19. K. Keshishian (Eds.). Karabet.
• Mektep. (1895). Mektep. (4)34. K. Keshishian (Eds.). Karabet.
• Merriam, S., & Greiner, R. (2019). Qualitative research in pratice: examples for discusion and analysis. A Willey Brand.
• Muşmal, H., ve Gürbüz, İ. (2018). Nitel araştırmalarda veri toplama yöntemleri ve veri türleri – doküman incelemesi. Ş. Aslan (Eds.), Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri (s. 217-243). Eğitim.
• Özlü, Z., ve Üzüm, H. İ. (2020). Tarihi coğrafyanın öğretimi açısından haritaların önemine bir örnek: İbnul Cevad Efdaleddin’e göre Osmanlı haritaları. A. Mutlu (Eds.), Geçmişten Günümüze Tarih Araştırmaları (s. 179-207). Gazi.
• Schick, I. C. (2011). Print Capitalism and women’s sexual agency in the late Ottoman Empire. Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, 1(31), s. 196-216. Project Muse. https://muse.jhu.edu/article/444382/pdf.
• Silverman, D. (2006). Interpreting qualitative data: methods for analyzing talk, text and ınteraction. Sage.
• Somel, S. A. (2015). Osmanlı’da eğitimin modernleşmesi (1839-1908). İletişim.
• Şeref, A. (1901). Fezleke-i tarih-i devlet-i Osmâniyye. Karabet.
• Şeref, A. (1891). Tarih-i devleti Osmaniyye (Volume 1). Karabet.
• Şeref, A. (1894). Tarih-i Devlet-i Osmaniyye (Volume 2). Karabet.
• Tatlısu, M. (2021). Kitapçı Karabet Efendi’nin Osmanlı matbuatına katkıları üzerine bir methal. Yıllık Anual of Istanbul Studies, 3(10), s. 123-148. https://doi.org/10.53979/yillik.2021.6
• Tevfik, A. (1891). Fezleke-i tarih-i umumi (Volume 1). Karabet.
• Tevfik, A. (1893). Fezleke-i tarihi umumi: tarih-i kurun-u vusta (Volume 2). Karabet.
• Tevfik, A. (1900). Fezleke-i tarihi umumi: tarih-i kurun-u ahire (Volume 3). Karabet.
• Tevfik, R., (1911). Müteveffa karabet efendi hakkında, Servet-i Funün Dergisi. 40(1024), s. 235-237. Milli Kütüphane. https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/periodicals/articlecatalog/ details/20128
• Tekiner, C. E. (1910). Tarih-i Osmani haritaları. Karabet.
• Timur, K. (1995). Mektep dergisi (1. Cilt 1891-1892) (Tasnif, inceleme ve değerlendirme)Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Timur, K. (2021). Sultan II. Abdülhamid döneminde okul vazifesi gören bir mecmua “mektep”. Edebi Eleştiri Dergisi Takvîm-i Vekâyi’den 1928 Yılına Süreli Yayınlar ve Edebiyat Özel Sayısı, s. 45-55.
• Tümer, Ş. C. (2003). “Mektep” dergisi hakkında yapılan çalışmalara dair bazı dikkatler. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 10(21), s. 323-338.
• Uçman, A. (2004). Mektep. Türkiye Diyanet vakfı İslam Ansiklopedisi, v. 29, p. 1-2. Türkiye Diyanet Vakfı.
• Uşaklıgil, H. Z. (2017). Kırk yıl. Özgür.
• Vahid, H. (1909). Tarih-i enbiya ve İslâm. Karabet & Kaspar.
• Yıldırım, E. (2019). 19. Yüzyıl sonu Osmanlı toplumunda “tercüme” eserlerin tanıtımı üzerine betimleyici bir inceleme: Kitapçı Arakel Karalogları (Unpublished Master Thesis). Okan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2021). Nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.