İlkokulda Akran Zorbalığının Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 102 - 120, 30.12.2024

Nurhan Mutlu Yılmaz , Hüseyin Hüsnü Bahar

https://doi.org/10.52797/tujped.1528959

Öz

Araştırmanın amacı ilkokul öğrencilerinin akran zorbalığına uğrama ve zorbalık yapma durumlarını tespit etmek, zorbalık davranışının kurban olma davranışını yordama durumunu belirlemektir. Betimsel tarama modelinde yürütülen çalışmanın verileri ilkokul üç ve dördüncü sınıfa kayıtlı olan 415 öğrenciden toplanmıştır. Veriler bilgi formu ve Akran Zorbalığı Belirleme Ölçeği [AZBÖ] Çocuk Formu kullanılarak toplanmıştır. Ölçeğin on alt boyutuna ilişkin mevcut uygulamada hesaplanan iç tutarlılık katsayıları ,72 ile ,86 arasında değişmektedir. Öğrenciler arasında en sık rastlanan kurban tipi Sözel Kurban (SZK) ve Dışlanma Kurban (DK), en az rastlanan ise Eşyaya Zarar Kurban (EZK) tipidir. Öğrencilerin en sık rastlanan zorbalık türleri ise Sözel Zorba (SZZ), Fiziksel Zorba (FZ) ve Dışlama Zorba (DZ) tipidir. Söylenti Zorba (SYZ) ve Eşyaya Zarar (EZ) zorba davranışı en az rastlanan zorbalık tipleridir. Öğrencilerin zorba alt boyut puanları kurban alt boyut puanlarının anlamlı yordayıcısıdır. Cinsiyet kurban puanlarında önemli bir değişken değildir. Erkek öğrenciler FZ ve SZZ boyutlarında kız öğrencilerden daha fazla zorbalık yapmaktadır. Okulun fiziksel imkânlarından memnun, sınıf öğretmeni ile etkileşimi iyi, karne notu çok iyi olan öğrencilerin bazı zorba ve kurban alt boyutlarına ilişkin puanları diğer öğrencilerin puanından daha düşüktür. Anne öğrenim durumu bazı kurban ve zorba alt boyutlarında önemli iken, baba öğrenim durumu zorba ve kurban puanlarında etkili bir değişken değildir.

Anahtar Kelimeler

akran zorbalığı, zorba ve kurban, ilkokulda akran zorbalığı, ilkokulda zorba ve kurban davranışı

Etik Beyan

Derginize incelenmek ve yayınlanmak üzere gönderdiğim bu çalışmanın özgün olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin/verilerin/bulguların sunumu olmak üzere tüm aşamalarında bilimsel ve akademik etik ilke ve kurallara uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik/tahrifat yapmadığımı, çalışmamın kaynak gösterilen durumlar haricinde özgün olduğunu ve “Turkish Journal of Primary Education” dergisi yazım yönergesine göre hazırlandığını/yazıldığını kabul ve beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki, idari ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm. Not: İmzalı form ek dosya olarak yüklenmiştir.

Investigation of Peer Bullying in Primary School in Terms of Some Variables

Öz

The aim of this study is to determine the situations of primary school students being subjected to peer bullying and committing bullying, and to determine whether bullying behavior predicts victimization behavior. It is also to determine whether the status of bully and victim varies according to gender, perception of satisfaction with the physical facilities of the school, the quality of the relationship with the classroom teacher success and parental education status. Data were collected from 415 students enrolled in the third and fourth grades of primary school. An information form and the Peer Bullying Determination Scale [PBDS] Child Form were used as data collection tools. The internal consistency coefficients calculated in the current application for the ten sub-dimensions of the scale range from .72 to .86. The most common victim types among students are Verbal Victim (VV) and Exclusion Victim (DV), while the least common is Property Damage Victim (PDV). The most common types of bullying among students are Verbal Bully (VB), Physical Bully (PB) and Exclusion Bully (EB). It has been determined that students' bully sub-dimension scores are significant predictors of victim sub-dimension scores. Male students bully more than female students in the PB and VB dimensions. Students who are satisfied with the physical facilities of the school, have good interaction with the classroom teacher, and have very good report card grades have lower scores than other students in some bully and victim sub-dimensions. While the mother's education status is important in some victim and bully sub-dimensions, the father's education status is not an effective variable in bully and victim scores.

Anahtar Kelimeler

peer bullying, bully and victim, peer bullying in primary school, bully and victim behavior in primary school.

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma ve yazım sürecinde “Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi” kapsamında bilimsel, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir.

Kaynakça

• Açıkgöz, T. (2017). Ortaokul öğrencilerinde akran zorbalığı ile okula karşı tutum (Kartepe ilçesi örneği). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.
• Akyol N. A., Yıldız, C. & Akman, B. (2018). Öğretmenlerin akran zorbalığına ilişkin görüşleri ve zorbalıkla baş etme stratejileri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi33(2), 439-459. Doi: https://doi.org/10.16986/HUJE.2017032926
• Alikaşifoğlu, M. (2011). Akran istismarı. Türk Pediatri Arşivi Dergisi, 46(1), 31-44. Doi: https://doi.org/10.4274/tpa.46.29
• Arıcak, O. T. (2009). Üniversie öğrencilerindeki siber zorbalık davranışlarının bir yordayıcısı olarak psikiyatrik belirtiler. Eurasian Journal of Educational Research (EJER). 34(1), 167-184.
• Arslan, S., & Savaşer, S. (2009). Okulda zorbalık. Milli Eğitim Dergisi, 39(184), 218- 227. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/442932
• Atik, G. (2006). The role of locus of control, self-esteem, parenting style, loneliness, and academic achievement in predicting bullying among middle school students. Unpublished master’s thesis. Middle East Technical University, Graduate School of Social Sciences, Ankara. http://etd.lib.metu.edu.tr/upload/12607442/index.pdf
• Ayas, T. & Pişkin, M. (2007). PDR'de Yeni Paradigmalar. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Aypay, A., Durmuş, E., & Aybek, E. C. (2016). Akran zorbalığı, okul tükenmişliği ve ebeveyn izlemesi arasındaki ilişki. Journal of International Social Research, 9(43), 1389-1396.
• Başol, G. (2008). Ölçme sonuçları üzerinde yapılan temel istatistiksel işlemler. İçinde G. Başol, (Ed), Eğitimde ölçme ve değerlendirme (109-136). İstanbul: Lisans Yayınevi.
• Bilgiç, E., & Yurtal, F. (2009). An investigation of bullying according to classroom climate. Journal of Theory & Practice in Education (JTPE), 5(2), 180-194.
• Camodeca, M., & Goossens, F. A. (2005). Aggression, social cognitions, anger and sadness ın bullies and victims. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 46(2), 186-19. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.2004.00347.x
• Dağlı, E. & Uzundal, M. (2020). İlkokul öğrencilerinin akran zorbalığı ile okul iklimi algıları arasındaki ilişkinin incelenmesi. İçinde H. Dedeoğlu & M. Riedler (Editörler), 13. Uluslararası Eğitim Araştırmaları Kongresi Tam Metin Kitabı, Hatay, 03-06 Eylül 2020, 226-238.
• Ceylan, H. & Özgenel, M. (2022). Ortaokul öğrencilerinin okula bağlılıklarında önemli bir faktör: okul kültürü. Temel Eğitim, 13, 32-46. Doi: https://doi.org/10.52105/temelegitim.13.3
• Çankaya, İ. (2011). İlköğretimde akran zorbalığı. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 81-92. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/153431
• Çelen, Ç. Çöp, E., Dinç, G. Ş., Hekim, Ö., Göker, Z. Sekmen, E. & Üneri, Öz. Ş. (2020). Çocuk psikiyatrisi polikliniğine başvuran ergenlerde akran zorbalığı ile siber zorbalık ve öfke ifade tarzlarının ilişkisi. Türkiye Çocuk Hastalıkları Dergisi, 14, 108-118. https://doi.org/10.12956/tjpd.2018.398
• Çelenk, T. E. A. & Yıldızlar, O. (2019). Lise öğrencilerinde akran zorbalığı ve mağduriyetinin incelenmesi. Sağlık ve Yaşam Bilimleri Dergisi, 1(2), 24-31. https://doi.org/10.33308/2687248X.201912150
• Doğan, S. & Keleş, O. (2023). Nedenleri sonuçları ve çözüm önerileri bağlamında akran zorbalığı: Bir olgubilim çalışması. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 59, 1-24. https://doi.org/10.9779.pauefd.1053832
• Gökkaya, F. (2015). İlköğretim öğrencilerinde zorbalık eğilimini azaltmaya yönelik bilişsel davranışçı bir müdahale programının geliştirilmesi ve etkililiğinin değerlendirilmesi. Yayımlanmamış doktora tezi. Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Gökler, R. (2007). İlköğretim öğrencilerinde akran zorbalığının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Yayımlanmamış doktora tezi. Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Gökler, R. (2009). Okullarda akran zorbalığı. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(2), 511- 537.
• Gür, N., Eray, Ş., Makinecioğlu, I., Siğirli, D., & Vural, A. P. (2020). Akran zorbalığı ile aile duygu dışa vurumu ve psikopatoloji arasındaki ilişki. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 21(1), 77-86. Doi: https://doi.org/10.5455/apd.43917
• Güvenir, T. (2004) Okulda Akran İstismarı. Ankara: Kök Yayıncılık.
• Hamurcu, S. (2020). İlkokul öğrencilerinde akran zorbalığı: Ankara Pursaklar örneği. OPUS International Journal of Society Researches, 16(Eğitim ve Toplum Özel sayısı), 5540-5564. Doi: https://doi.org/10.26466/opus.758653
• İkiz, F. E. & Sağlam, A. (2017). Ortaokul öğrencilerinin şiddet eğilimleri ile okula bağlılık düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi, İlköğretim Online. 16(3), 1235-1246.
• Kapçı, E. G. (2004). İlköğretim öğrencilerinin zorbalığa maruz kalma türünün ve sıklığının depresyon, kaygı ve benlik saygısıyla ilişkisi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. 37(1), 1-13. https://pdfs.semanticscholar.org/235e/85e99efffbd0206861bbfdbb9a30ccc61210.pdf
• Kepenekci, Y. K., & Çınkır, Ş. (2006). Bullying among Turkish high school students. Child Abuse & Neglect, 30(2), 193-204. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2005.10.005
• Köse, E. (2017). Bilimsel araştırma modelleri, İçinde R. Y. Kıncal (Ed.). Bilimsel araştırma yöntemleri (5. Baskı) (99-124), Ankara: Nobel Yayınevi.
• Mellor, A. (1997). Bullying: The Scottish experience. The Irish Journal of Psychology, 18(2), 248-257. https://doi.org/10.1080/03033910.1997.10558143
• Mercan, H. & Sarı, H. Y. (2018). Lise öğrencilerinde akran zorbalığı ve sosyodemografik değişkenlerle ilişkisi. Florence Nightingale Journal of Nursing, 26(1), 21-29. https://doi.org/10.26650/FNJN.387176
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB), Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı. (2008). Öğrencilerin Şiddet Algısı. https://www.meb.gov.tr/earged/earged/siddet_algisi.pdf
• OECD (2019), PISA 2018 Results (Volume III): What School Life Means for Students’ Lives. PISA, OECD Publishing, Paris. https://doi.org/10.1787/acd78851-en
• Olweus, D. (1993). Bullying at School: What We Know and What We Can Do. Malden, MA: Blackwell Publishers.
• Özdemir, Z., Yelmen, M., Kaplan, Ö. Bodukucu, E. & Nakas, E. (2023). İdareci ve öğretmen görüşlerine göre ilkokullarda akran zorbalığı: nitel bir çalışma. International Academic Social Resources Journal, 8(52), 3314-3323. DOI: http://dx.doi.org/10.29228/ASRJOURNAL.71122
• Özkan, Y. & Çifci, E. G. (2010). Düşük sosyo-ekonomik düzeydeki ilköğretim okullarında akran zorbalığı. İlköğretim Online, 9(2), 576-586.
• Öztürk, A., Tezel, A., & Öztürk, F. Ö. (2019). Bir ortaöğretim kurumunda akran zorbalığının değerlendirilmesi. Konuralp Medical Journal, 11(1), 82-88. Doi: http://dx.doi.org/10.18521/ktd.392368
• Pişkin, M. (2002). Okul zorbalığı: tanımı, türleri, ilişkili olduğu faktörler ve alınabilecek önlemler, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 2(2), 531-562.
• Pişkin, M. (2010). Ankara’daki ilköğretim öğrencileri arasında akran zorbalığının incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 35(156), 175-189. https://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/viewFile/304/24..
• Pişkin, M. & Ayas, T. (2011). Akran Zorbalığı Ölçeği: Çocuk Formu. Akademik Bakış Dergisi, 23, 1-12.
• Polat, F. & Sohbet, R. (2019). Ortaöğretim öğrencilerinde akran çatışmasına bakış. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 15(2), 41- 51. https://doi.org/10.17517/ksutfd.608921
• Rigby, K. (1998). The relationship between reported health and involvement in bully/victim problems among male and female secondary school children, Journal of Health Psychology, 3(4), 465–76. https://doi.org/10.1177/135910539800300402
• Rigby, K. (2003). Consequences of bullying in schools. Canadian Journal of Psychiatry, 48(9), 583-590. https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/070674370304800904
• Salı, G. (2014). Okulöncesi dönem çocuklarında akran ilişkilerinin ve akran şiddetine maruz kalmanın çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,43(2), 195-216. Doi: 10.14812/cufej.2014.020, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/46526
• Sarıbeyoğlu, N. S. (2007). Lise öğrencilerinde aile içi çocuk istismarı ile zorbalık arasındaki ilişkisinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Satan, A. (2006). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin zorba davranış eğilimlerinin okul türü ve bazı sosyo demografik değişkenler ile ilişkisi. Yayımlanmamış doktora tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Seixas, S. R., Coelho, J. P., & Nicolas-Fischer, G. (2013). Bullies, victims and bully-victims: Impact on health profile. Educação, Sociedade & Culturas, 38, 53-75.
• Şengül, H. A., Cantürk, N., Cantürk, G. & Dağalp, R., (2012). Ankara 1. Çocuk Ağır Ceza Mahkemesi’nde akran istismarı nedeniyle yargılanan çocukların değerlendirilmesi. Türk Pediatri Arşivi, 47, 283-289. Doi: https://doi.org/10.4274/tpa.909
• Tıpırdamaz Sipahi, H. (2008). İzmir ili Bornova ilçesinde ilköğretim 6. ve 7. sınıf öğrencilerinde akran zorbalığı, etkileyen ve eşlik eden faktörler. Yayımlanmamış doktora tezi. Ege Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Topçu, A. E. & Dönmez, A. (2015). Bir grup süreci olarak akran zorbalığı: katılımcı rollerinin cinsiyet ve sosyal statü açısından incelenmesi. Türk Psikoloji Dergisi, 30(75), 1-13. https://www.tpd.com.tr/tr/yayinlar/dergiler/1031828/tpd1300443320150000m000039.pdf
• Uludağlu, N. P. & Uçanok, Z. (2005). Akran zorbalığı gruplarında yalnızlık ve akademik başarı ile sosyometrik statüye göre zorba-kurban davranış türleri. Türk Psikoloji Dergisi, 20(56), 77-92.
• Wang, C. (2011). A Longitudinal investigation of peer victimization, self-esteem, depression, and anxiety among adolescents: A test of cognitive diathesis-stress theory. Unpublished doctoral dissertation. University of Nebraska, USA.