TURKISH COFFEE CUPS: A HISTORICAL AND CULTURAL EVALUATION

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 2, 299 - 319, 31.10.2024

Arzu Toker , Meryem Akoğlan Kozak

https://doi.org/10.7460/turar.1538138

Öz

Turkish coffee, with its rich history and distinctive preparation style, has transcended the realm of a mere beverage to become a cultural symbol. This unique coffee has been at the center of various social rituals and cultural practices from the Ottoman Empire period to the present day. From its preparation to its presentation, the cups in which Turkish coffee is served are among the most striking elements, carrying deep symbolic meanings at every stage of the process. Turkish coffee cups are considered not just as vessels for beverages but as significant indicators of social status, aesthetic values, and cultural identity. The design, materials used, and decoration techniques of these cups have evolved over time, reflecting the aesthetic sensibilities of different periods. From Ottoman palaces to public coffeehouses, coffee cups with distinct characteristics have been an integral part of social and cultural life. The study will examine the evolution of Turkish coffee cups from the Ottoman Empire to the present, the characteristics of cups used in various periods, and discuss how they have evolved over time.

Anahtar Kelimeler

Turkish coffee, coffee culture, Turkish coffee cups

TÜRK KAHVESİ FİNCANLARI: TARİHSEL VE KÜLTÜREL BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Zengin tarihi ve kendine özgü hazırlama tarzıyla Türk kahvesi, sıradan bir içecek olmaktan çıkıp kültürel bir sembol haline gelmiştir. Bu benzersiz kahve, Osmanlı İmparatorluğu döneminden başlayarak günümüze kadar çeşitli sosyal ritüellerin ve kültürel pratiklerin merkezi olmuştur. Hazırlanışından sunumuna kadar her aşamada derin sembolik anlamlar barındıran Türk kahvesinin sunulduğu fincanlar bu süreçteki en dikkat çekici unsurlardan biridir. Türk kahvesi fincanları, sadece bir içecek kabı olmanın ötesinde, sosyal statü, estetik değer ve kültürel kimliğin önemli göstergeleri olarak kabul edilmiştir. Fincanların tasarımı, kullanılan malzemeler ve süsleme teknikleri, tarih boyunca değişim göstermiş ve dönemin estetik anlayışını yansıtmıştır. Osmanlı saraylarından halk kahvehanelerine kadar her kesimde farklı özellikler taşıyan kahve fincanları, sosyal ve kültürel hayatın ayrılmaz bir parçası olmuştur. Bu çalışmada, Türk kahvesi fincanlarının tarih içindeki görünümü Osmanlı İmparatorluğu’ndan günümüze kadar olan süreçte incelenmiş, farklı dönemlerde kullanılan fincanların özellikleri ve günümüze nasıl evrildiği de ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk kahvesi, kahve kültürü, Türk kahvesi fincanları

Etik Beyan

Bu çalışma, 05 Haziran 2024 tarihinde 2. Kahve Sempozyumunda sunulan “Türk Kahvesi Fincanları: Tarihsel ve Kültürel Bir Değerlendirme” başlıklı özet bildirinin genişletilmiş halidir.

Kaynakça

• Alyakut, Ö. (2023). Türk mutfak kültürünün kahveye verdiği kimlik: Türk kahvesi. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 10(94), 1012-1024.
• Ayvazoğlu, B. (2011). Kahveniz nasıl olsun? Türk kahvesinin kültür tarihi. Kapı Yayınevi.
• Bayramova, G. (2019). Türk kahvesi pişirme yöntemleri ve tarihsel gelişiminin ürün tasarımı bağlamında incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Bigikoçin, A. B. 2012). Seramik kahve fincanı tasarımında boyut ve biçim çeşitliliğini belirleyen etkenlerin değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Bilirgen, E. (2011). Osmanlı Saray Hazinesi’nden fincan zarfları Sarayda bir fincan kahve (103-109) içinde. TBMM Milli Saraylar.
• Çaksu, A. (2019). Bir siyasi içecek olarak Türk kahvesi. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (41), 369-386.
• Çalışıcı-Pala, İ. (2012). Osmanlı dönemi saray mutfağında kahve sunumunda kullanılan pişmiş toprak formları Türk kahvesi kitabı (373-406) içinde. Kitabevi.
• Demir, A. & Bertan, H. (2023). Spatial distribution of Türkiye’s local Turkish coffee kinds. Journal of Ethnic Foods, 10 (32), 1-14.
• Erdoğdu, A. & Gedük, N. (2015). Çin porseleni fincanlar Bir taşım keyif: Türk kahvesinin 500 yıllık öyküsü (283-301) içinde. Türk Tarih Kurumu.
• Ersöyleyen, S. (2022). Türk Kahvesi Kültürü ve Kahve Sunumu İçin Konsept Fincan Tasarımı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Anadolu Üniversitesi.
• Faroqhi, S. (2002). Osmanlı kültürü ve gündelik yaşam. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Girginol, B. (2018). Kahve fincandan lezzete. Oğlak Yayınları.
• Gudaoğlu, K. (2019). Türk kahvesi fincanının formunun kahvenin tat-aroma-lezzet özellikleri ile ilişkisinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Güral, S. (1999). Türk kültüründe kahvenin yeri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Anadolu Üniversitesi.
• Hattox, R. S. (1996). Kahve ve kahvehaneler: bir toplumsal içeceğin Yakın Doğu’daki kökenleri. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Işıktan, F. (2007). Teknik dekor yöntemlerinin özgün seramik yapıtlarda kullanımı [Yayımlanmamış sanatta yeterlik tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Işın, E. (1994). Kahvehaneler. Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi C. IV, (386–392) içinde. Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Karhan, J. (2021). Toplumsal ve kültürel bir içecek: Türk kahvesi. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 52, 149-165.
• Koca, N., & Tüğen, A. E. (2020). Somut olmayan kültür miras listesinde bir değer olan Türk kahvesine coğrafya perspektifinden bakış. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 347-362.
• Kuzucu, K. & Koz, M. S. (2015). Türk kahvesi. Yapı Kredi Yayınları.
• Küçükkömürler, S. & Özgen, L. (2009). Coffee and Turkish coffee culture. Pakistan Journal of Nutrition, 8(10), 1693-1700.
• Özdal, A., (2023). Gösterişçi tüketim kültürü etrafında güncellenen Türk kahvesi geleneği. Folklor Akademi Dergisi, 6(3), 1075 – 1086.
• Özgündoğdu, A. (1992). Fincan ve kahvenin Türkleri yaşamındaki yeri ve günümüzdeki kullanımı [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Pala, İ. (2010). Osmanlı Dönemi’nde saray mutfağında kullanılan pişmiş toprak sunum kaplarının form özellikler [Sanatta Yeterlik Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Turan, G. & Turan, A. Z. (2011). Türk kahvesini çevreleyen nesnelerin tasarımı ve sembolik anlamları üzerine notlar Tüm zamanların hatırına Sarayda bir fincan kahve (111-119) içinde. TBMM Milli Saraylar.
• Tufan, M. (2011). Sultanların Topkapı Sarayındaki kahve fincanları Sarayda bir fincan kahve (91-101) içinde. TBMM Milli Saraylar.
• URL-1 “Bir fincan daha” Türk Kahvesi sergisi sanatseverler buluştu. https://www.gundemebakis.com/fincanlarin-gizemli-dunyasi-burada Erişim Tarihi: 14.08.2024
• URL-2 Çekirdekten Fincana Türk Kahvesi Sergisi. https://kahvedergisi.com.tr/cekirdekten-fincana-turk-kahvesi-sergisi/ Erişim Tarihi: 14.08.2024
• Ürer, H. (2010). Osmanlı'da kahve/kahvehane kültürü ve Salihli’den bir kahvehane örneği "Himaye-i Etfal". Sanat Tarihi Dergisi, 19(2), 1-26.
• Yılmaz, B., Acar-Tek, N. & Sözlü, S. (2017). Turkish cultural heritage: a cup of coffee. Journal of Ethnic Foods, 4(4), 213-220.
• Yönet-Eren, S., Ceyhun-Sezgin, E. (2018). Kültürel miras açısından Türk kahvesi. Turkish Studies Social Sciences 13(10), 697-712.