Fen Bilimleri ve Çevre ve İklim Değişikliği Programlarındaki Kazanımların Çevre Okuryazarlığı Bileşenleri Bağlamında Karşılaştırılması

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 299 - 320, 29.12.2023

Pınar Fidan Yazgan , Elif Benzer

https://doi.org/10.54979/turkegitimdergisi.1374836

Cited By: 1

Öz

Bu çalışmada Türkiye’de ilk ve orta dereceli okullarda zorunlu olarak verilen Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) 1992 yılı “Fen Bilgisi”, 2006 yılı “Fen ve Teknoloji”, 2013 ve 2018 yılları “Fen Bilimleri” öğretim programları ile seçmeli olarak verilen 2015 yılı “Çevre Eğitimi” ve 2022 yılı “Çevre Eğitimi ve İklim Değişikliği” öğretim programlarında bulunan çevre içerikli kazanımların, çevre okuryazarlık bileşenlerini ne kadar yansıttığının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Çalışmada programlardaki çevre içerikli kazanımların içerdiği çevre okuryazarlık bileşenlerini belirlemek amacıyla nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi kullanılmıştır. Öncelikle söz konusu yıllardaki öğretim programlarında bulunan çevreyle doğrudan ilgili olan kazanımlar belirlenmiş ve bu kazanımlar çevre okuryazarlık alt bileşenlerini belirlemek amacıyla literatürde en çok kullanılan çevre okuryazarlık bileşenlerinden “farkındalık”, “bilgi”, “tutum”, “beceri” ve “davranış” alt bileşenlerine göre analiz edilmiştir. Elde edilen bulgular, her bir yıl bazında (O yıla ait programlarda) bulunan çevre içerikli kazanımların barındırdığı çevre okuryazarlık bileşenlerinin sıklık ve yüzde hesaplamaları şeklinde tablolar oluşturularak sunulmuştur. Sonrasında ise programlar, zorunlu ve seçmeli olma durumları göz önünde bulundurularak çevre okuryazarlığı bileşenleri bağlamında karşılaştırılmıştır. Zorunlu fen bilimleri programlarında (1992, 2006, 2013, 2018) çevreyle ilgili kazanım oranının en fazla olduğu yılın 2018 Fen Bilimleri Programına ait olduğu, çevreyle ilgili kazanım oranının en az olduğu yılın ise 2006 Fen ve Teknoloji öğretim programına ait olduğu belirlenmiştir. 1992 Fen Bilgisi programının diğer programlara göre bilgi bileşenini en fazla içeren program olduğu, beceri, tutum ve davranış bileşenlerini ise en az içeren program olduğu sonucuna varılmıştır. Farkındalık bileşenine 1992 Fen Bilgisi ve 2013 Fen Bilimleri programlarında rastlanmamıştır. 2006 Fen ve Teknoloji programında tutum ve davranış bileşenleri yüzde olarak diğer yıllara göre fazladır. Farkındalık ve beceri bileşenleri en fazla 2018 Fen Bilimleri programında karşımıza çıkmaktır. Seçmeli çevre eğitimi programlarında (2015, 2022), farkındalık, beceri ve tutum bileşeni en fazla 2022 Çevre ve İklim Değişikliği programında; bilgi ve davranış bileşenleri ise en fazla 2015 Çevre Eğitimi programında olduğu sonucuna varılmıştır. Zorunlu ve seçmeli programlar karşılaştırıldıklarında ise farkındalık, tutum ve davranış bileşenleri en fazla seçmeli çevre eğitimi programlarda; bilgi ve beceri bileşenleri ise en fazla zorunlu fen bilimleri programındadır. Yapılan karşılaştırma sonucunda programlardaki çevre içerikli kazanımların çevre okuryazarlık alt bileşenlerinden en çok “bilgi” bileşenini içerdiği görülmüştür. “Farkındalık”, “tutum”, “beceri” ve “davranış” bileşenleri bilgi bileşeninin oranına göre oldukça geride kalmıştır. Tutum bileşeninin ve çevre okuryazarlığının en önemli bileşeni olan davranış bileşeninin oldukça az olduğu, bazı yıllardaki programlarda ise davranış bileşeni içeren kazanımın olmadığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fen Öğretim Programları, Çevre Eğitim Programları, Çevre Okuryazarlığı

Kaynakça

• Alzobeany, A. (2020). A Content Analysis of Environmental Literacy in the Middle and High School Science Curriculum. Journal of Education Sohag UNV, 79(79), 1827-1862. https://doi.org/10.21608/edusohag.2020.115079
• Akçadağ, Ç.K., & Çobanoğlu, E.O. (2020). Sınıf dışı öğretim ile öğrencilerin çevre okuryazarlıklarının geliştirilmesi: Fen Bilimleri Dersi 7. sınıf “İnsan ve Çevre” Ünitesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(4), 1834-1852.
• Akıllı, M., & Genç, M. (2015). Ortaokul öğrencilerinin çevre okuryazarlığı alt boyutlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Sakarya University Journal of Education, 5(2), 81-97.
• Akınoğlu, O. & Sarı, A. (2009). İlköğretim programlarında çevre eğitimi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 30(30), 5-29.
• Arnon, S., Orion, N., & Carmi, N. (2015). Environmental literacy components and their promotion by institutions of higher education: An Israeli case study. Environmental Education Research, 21(7), 1029-1055. https://doi.org/10.1080/13504622.2014.966656
• Bailey, K. (2008). Methods of social research. Simon and Schuster.
• Benzer, E. (2010). Proje Tabanlı Öğrenme Yaklaşımıyla Hazırlanan Çevre Eğitimi Dersinin Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Çevre Okuryazarlığına Etkisi. (Doktora tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Bowen, G.A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40. https://doi.org/10.3316/QRJ0902027.
• Coyle, D. (2015). GDP: A brief but affectionate history-revised and expanded edition. Princeton University Press.
• Demir, E., & Yalçın, H. (2014). Türkiye’de çevre eğitimi. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 2, 7-18.
• Demirezen, S., & Kaya. (2022). Sosyal bilgiler ve fen bilimleri öğretim programı ve ders kitaplarında çevre konuları. Eğitim ve Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 5(2), 240-265. https://doi.org/10.52974/jena.1200514
• Dere, İ., & Çinikaya, C. (2023a). 2015 çevre eğitimi ve 2022 çevre eğitimi ve iklim değişikliği programlarının çeşitli boyutlar açısından karşılaştırılması. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 49, 80-96. https://doi.org/10.32003/igge.1255007
• Dere, İ., & Çinikaya, C. (2023b). Tiflis Bildirgesi ve BM 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarının Çevre Eğitimi ve İklim Değişikliği Dersi Öğretim Programına yansımaları. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 13(1), 1343-1366, https://doi.org/10.48146/odusobiad.1218188
• Disinger, J.F. & Roth, C.E. (1992). Environmental literacy. ERIC/CSMEE Digest. http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED351201.pdf
• Erdoğan, M., Kostova, Z., & Marcinkowski, T. (2009). Components of environmental literacy in elementary science education curriculum in Bulgaria and Turkey. Eurasia Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 5(1), 15-26. https://doi.org/10.12973/ejmste/75253
• Erdoğan, M., Bahar, M., Erdaş, E. & Uşak, M. (2012). Environmental education in 2002 and 2006 early childhood curriculum. Educational Sciences: Theory & Practice, Special Issue, 3259-3272. Erten, S. (2004). Uluslararası düzeyde yükselen bir değer olarak biyolojik çeşitlilik. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 1-10.
• Erten, S., Köseoğlu, P. & Bilge, G.Ö.K. (2022). Fen Öğretim Programlarında Çevre Eğitimi: Türkiye, Kanada, Amerika Örneği. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 63, 220-246. https://doi.org/10.21764/maeuefd.1019038
• Fang, WT., Hassan, A., & LePage, B.A. (2023). Environmental literacy. In: The living environmental education. Sustainable development goals series. Springer. https://doi.org/10.1007/978-981-19-4234-1_4
• Haliloğlu, A. (2019). 2013 ve 2018 Ortaokul fen bilimleri dersi öğretim programlarında çevre içerikli kazanımların karşılaştırılması. (Tez Nu. 594819) [Yüksek lisans tezi, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi]. Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı Ulusal Tez Merkezi.
• Hungerford, H.R. & Volk, T.L. (1990). Changing learner behavior through environmental education. The Journal of Environmental Education, 21(3), 8-21. https://doi.org/10.1080/00958964.1990.10753743 Huston, A. (2016). The impact of environmental education on environmental literacy and motivation in urban communities. School of Education and Leadership Student Capstone Theses and Dissertations. 4189. https://digitalcommons.hamline.edu/hse_all/4189
• Görmüş, S. (2019). Çevre Okuryazarlığı: Türkiye'deki peyzaj mimarlığı öğrencileri üzerine bir değerlendirme ve değerlendirme. Eğitim ve Gelecek Dergisi, 15, 105-117.
• Greenfield, G. (21 Agu 2022). What is the importance of environmental literacy in our society? https://sigmaearth.com/importance-of-environmental-literacy-in-society/
• Güler, A., Halıcıoğlu, M. B., & Taşğın, A. (2015). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma: Teorik Çerçeve-Pratik Öneriler 7 Farkı Nitel Araştırma Yaklaşımı-Kalite ve Etik Unsurlar. Seçkin Yayıncılık.
• Gülersoy, A. E., Yener, H., Turgut, T. ve Özşahin D. M. (2021). Kaos Çağında İdeal Bir Çevre Eğitimi Politikası İçin Bazı Öneriler. Turkish Studies, 16(5).
• Karatekin, K. (2012). Environmental literacy in Turkey primary schools social studies textbooks. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 46, 3519-3523. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2012.06.096
• Karimzadegan, H. & Meiboudia, H. (2012). Exploration of environmental literacy in science education curriculum in primary schools in Iran. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 46, 404-409. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2012.05.131
• Khelifa, R. & Mahdjoub, H. (2021). EcoDragons: A game for environmental education and public outreach. MPDI: Insects, 12, 776. https://doi.org/10.3390/ insects12090776.
• Kıyıcı, F.B., & Yiğit, E. (2023). Fen bilimleri dersi öğretim programında yer alan çevre kazanımlarının incelenmesi: Brezilya ve Türkiye karşılaştırması. Trakya Eğitim Dergisi, 13(1), 593-605. https://doi.org/10.24315/tred.1067454
• Leitão, R., Maguire, M., Turner, S., Arenas, F. & Guimarães, L. (2022). Ocean literacy gamified: A systematic evaluation of the effect of game elements on students’ learning experience. Environmental Education Research, 28(2), 276-294, https://doi.org/10.1080/13504622.2021.1986469.
• MEB (Millî Eğitim Bakanlığı) (1992). Fen Bilgisi Öğretim Programı. Tebliğler Dergisi, 53(2365), Ankara. MEB (Millî Eğitim Bakanlığı) (2005). İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı Kılavuz Kitabı (6, 7, 8. Sınıflar). Ankara.
• MEB (Millî Eğitim Bakanlığı) (2013). İlköğretim Kurumları (İlkokullar ve Ortaokullar) Fen Bilimleri Dersi (3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Fen Bilimleri Öğretim Programı. Ankara. MEB (Millî Eğitim Bakanlığı) (2008). İlköğretim Kurumları (İlkokullar ve Ortaokullar) Fen Bilimleri Dersi (3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar) Fen Bilimleri Öğretim Programı. Ankara.
• Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı 2015. Ortaokul Çevre Eğitimi Dersi Öğretim Programı. Ankara.
• Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı 2022. Çevre Eğitimi ve İklim Değişikliği Dersi (6, 7 veya 8. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara.
• Nassereddine, S.S. (2022). An analysis of the environmental ıssues and environmental literacy components presented by the lebanese national elementary science textbooks. Lebanese American University, EDU 499. https://laur.lau.edu.lb:8443/xmlui/bitstream/handle/10725/13779/EDU499_Sana_Nassereddine_Spring2022.pdf?sequence=1
• Öz Aydın, S., Ekersoy, S. & Özkan, B. (2022). Türkiye’de eğitim ve öğretim programları, çevre okuryazarlığının gerçekleştirilmesini ne kadar desteklemektedir? Yaşadıkça Eğitim, 36(1), 66-89. https://doi.org/10.33308/26674874.2022361354
• Özbuğutu, E. (2021). 2018 İlköğretim ve ortaöğretim programlarında çevre konusunun yeri. Ekev Akademi Dergisi, (86), 249-268.
• Özcan, H., & Koştur, H. İ. (2019). Fen bilimleri dersi öğretim programı kazanımlarının özel amaçlar ve alana özgü beceriler bakımından incelenmesi. Trakya Eğitim Dergisi, 9(1), 138-151. https://doi.org/10.24315/tred.469584
• Prihantoro, C.R. (2015). The perspective of curriculum in Indonesia on environmental education. International Journal of Research Studies in Education, 4(1), 77-83. https://doi.org/10.5861/ijrse.2014.915
• Roth, C. E. (1992). Environmental Literacy: Its roots, evolution, and directims in the 1990s. ERIC No: ED348235. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED348235.pdf
• Shahzadi, U., Koul, R. B., Haq, M. N. U., & Arshad, M. (2022). Attitude, behavior and responsibility to environmental literacy in education organization: A quantitative assessment. Indian Journal of Economics and Business, 21(1), 709-716.
• Simmons, D. (1995). The NAAEE Standards Project: Papers on the Development of Environmental Education Standards, North American Association for Environmental Education, 53-58. ERIC No: ED406177, https://eric.ed.gov/?id=ED406177
• Sontay, G., Gökdere, M., & Usta, E. (2015). A comparative investigation of sub-components of the environmental literacy at the secondary school level. Journal of Turkish Science Education, 12(1), 19-28. https://doi.org/10.12973/tused.10130a
• Srbinovski, M., Erdogan, M. & Ismaili, M. (2010). Environmental literacy in the science education curriculum in Macedonia and Turkey. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 2(2), 4528-4532. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2010.03.725
• Stanišić, J. & Maksić, S. (2014). Environmental education in Serbian primary schools: Challenges and changes in curriculum, pedagogy, and teacher training. The Journal of Environmental Education, 45(2), 118-131. https://doi.org/10.1080/00958964.2013.829019
• Tanrıverdi, B. (2009). Sürdürülebilir Çevre Eğitimi Açısından İlköğretim Programlarının Değerlendirilmesi. Eğitim ve Bilim Dergisi, 34(151), 89–103.
• Turan, S., & Koç, A. (2021). Fen bilimleri ve sosyal bilgiler öğretim programlarının çevre eğitimi açısından değerlendirilmesi. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), 178-195. https://dx.doi.org/10.30855/gjes.2021.07.02.004 Ulfah, M., Suyanto, S., & Aminatun, T. (2020). The completeness of environmental literacy aspects studied in the articles published in several countries. JPBI (Jurnal Pendidikan Biologi Indonesia), 6(1), 75-82. https://doi.org/10. 22219/jpbi.v6i1.10813
• Ulutaş, B. (2021). Doküman Analizi. İçinde: Nitel Araştırma: Yöntem, Teknik Analiz ve yaklaşımları. Eds. Fatma Nevra Seggie, Yasemin Bayyurt. 287-305. 3. Baskı, Anı Yayıncılık.
• UNESCO (1978). Intergovernmental Conference on Environmental Education, Tbilisi, USSR, 14-26 October 1977: Final report. Document code: ED/MD/49. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000032763
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yücel, E. Ö. & Özkan, M. (2013). 2013 Fen bilimleri programının 2005 Fen ve teknoloji programıyla çevre konuları açısından karşılaştırılması. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26(1), 237-266.