KIRGIZ TÜRKÇESİNDE SES UYUMLARININ SEBEP OLDUĞU SES DEĞİŞMELERİ

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1, 1 - 11, 20.06.2017

Ahmet Buran

https://doi.org/10.30563/turklad.318145

Cited By: 2

Öz

Dillerde
ünlü ve ünsüzlerde meydana gelen değişmelerin çeşitli sebepleri vardır. Bu
değişimlerin bir bölümü, münasebette bulunulan diller, kültürler, iklim ve
coğrafya gibi dilin “dış tarihi” ile
ilgilidir.  Diğer önemli bir kısmı ise,
dilin iç dinamiklerinden kaynaklanan “dilin
iç tarihi” ile ilgili değişme ve gelişmelerdir.

  Türk dilinde ünlüler ile ilgili “kalınlık-incelik ve düzlük-yuvarlaklık”,
ünsüzlerle ilgili de “tonluluk-tonsuzluk”
uyumu adı verilen önemli ve özel bir uyum sistemi bulunmaktadır.        Çağdaş Türk yazı dillerinde bu uyum
sistemlerinin durumu önemli farklılıklar göstermektedir. Kırgız Türkçesi,
çağdaş Türk yazı dilleri arasında ünlü ve ünsüz uyumlarını en ileri düzeye
taşıyan ve en sağlam biçimde işleten yazı dilidir. Bu uyum sistemleri
geliştikçe, dil kendi doğası gereği, kelime tabanlarında ve ekleşme durumunda
karşılaştığı uyuma aykırı biçimleri değiştirip dönüştürerek uyuma uygun hale
getirmektedir.

Türk
yazı ve konuşma dillerinin tümünde bulunmakla birlikte, ünlü ve ünsüz
uyumlarına bağlı ses değişmelerinin en karakteristik ve yaygın örnekleri,
Kırgız Türkçesinde görülmektedir. Onun için bu bildiride “ses uyumlarının sebep olduğu ses değişmeleri” Kırgız Türkçesi
özelinde incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Uyum, Ses değişmeleri, kalınlık-incelik uyumu, düzlük-yuvarlaklık-uyumu

Kaynakça

• BAŞDAŞ, C.-KUTLU, A. (2004). Kırgız Türkçesi Grameri. Diyarbakır.
• BİYALİYEV, A., (2002). Kırgız Adabiy Tili Cana Anın Adabiy Norması. Bişkek.
• BURAN,A.-ALKAYA E., (2014). Çağdaş Türk Yazı Dilleri-3. Ankara: Akçağ Yay.
• CUMAKUNOVA, G., (2008). Kırgız Türkçesinde Arapçadan Alıntı Kelimeler. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları. Y. 5, S. 9, Güz, s. 101-117.
• ÇENGEL, H.K., (2005). Kırgız Türkçesi Grameri. Ankara: Akçağ Yay.
• DAVLATOV. C- KUDAYBERGENOV C., (1980). Azırkı Kırgız Tili. Firunze
• DOĞAN, Levent vd. (2007). Çağdaş Türk Lehçeleri El Kitabı. İstanbul: Kriter Yay.
• GÜLENSOY, T., (2004). Kırgız Türkçesi Grameri. Kayseri.
• NASKALİ, E. G., (1997). Türk Dünyası Gramer Terimleri Kılavuzu. Ankara: TDK Yay.
• ÖNER, M., (1998). Bugünkü Kıpçak Türkçesi. Ankara: TDK Yay.
• TINISTAN UULU, K., (1998). Ene Tilibiz 1-2. İstanbul.