Öz
Klasik Türk edebiyatı çalışmalarında, şiirin mana dünyasına dair tahlillerden sonra üsluba dair dikkatler de önem kazanmaya başlamıştır. Bununla beraber bu tür incelemelerin gerek metod gerek nicelik bakımından tatmin edici bir seviyeye ulaşmadığı dile getirilmektedir. Bu meselede bir nebze katkı sunmak, bu makalenin esas saikidir. Yöntem olarak belâgat teorileri; konu olarak Bâkî’nin “Hazan Gazeli” adıyla bilinen şiiri belirlenmiştir. Makale iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde beyitler kendi içerisinde incelenmiş, ikinci bölümde şiirin bütünü yorumlanmıştır. Her beyit cümle yapısı, unsurları ve anlatım teknikleri itibarıyla tahlil edilmiş; tahlil neticesinde Bâkî’nin şiirini kapalı istiare/istiare, tenasüb ve itnab ile kurguladığı görülmüştür. Bu anlatım teknikleriyle şair çeşitli sonbahar manzaralarını, beşerî bir takım hâllerle ilişkilendirmektedir. İkinci bölümde metin içi ve dışı bazı delillerden hareketle şiirin bütünü yeniden yorumlanmış ve Bâkî’nin, gazeli, talihinin yaver gitmediği bir dönemde yazdığı savunulmuştur. İncelemenin ortaya koyduğu diğer bir sonuç da belagat teorilerinin, bir edebî metnin sanatlarının salt dökümünün sunulması ötesinde birçok anlama imkânına zemin sağladığını göstermesidir.
Anahtar Kelimeler
Teşekkür
Kırklareli Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Dr. Öğr. Üyesi Yasin Yayla’ya kıymetli vaktini ayırıp makaleyi gözden geçirdiği ve değerli fikirlerini paylaştığı için teşekkür ederim.
Kaynakça
- Ahmed Cevdet (2000). Belâgat-ı Osmâniyye. (haz. Turgut Karabey ve Mehmet Atalay), Ankara: Akçağ.
- Akgül, Alphan (2010). “Bâkî Ve Shakespeare üzerine Metinlerarası Bir Yaklaşım: ‘Hazan Gazeli’ ve ‘Sone 73’.” Journal of Turkish Studies / Türklük Bilgisi Araştırmaları, Walter G. Andrews Özel Sayısı XXXIV (1): 9–17.
- Aksoyak, İsmail Hakkı (2005). “Gelibolulu Mustafa Âlî ve Bâkî’nin Münasebetleri.” Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies XXV: 69–82.
- Ayverdi, İlhan, Ahmet Topaloğlu, Hayri Bilecik, Mustafa Tahralı ve Fahrunnisa Bilecik (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. (ed. Kerim Can Bayar), İstanbul: Kubbealtı.
- Bâkî (2011). Divan (Tenkitli Basım). (haz. Sabahattin Küçük), Ankara: Türk Dil Kurumu.
- Banarlı, Nihad Sami (1983). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: T.C. Millî Eğitim Bakanlığı.
- Bayram, Yavuz ve Avni Erdemir (2008). “‘Hazân Gazeli’ne Farklı Bir Bakış,” s. 111–23. Prof. Dr. Celâl Tarakçı Armağanı, (ed. D. Eşitgin). Ankara: Birleşik.
- Bergamalı Kadri (1946). Müyessiret-ül-Ulûm (Tıpkıbasım Çevriyazılı Metin ce Dizin). (haz. Besim Atalay), Ankara: Türk Dil Kurumu.
- Bilgegil, M. Kaya (1980). Edebiyat Bilgi Ve Teorileri 1: Belâgat. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
- Çavuşoğlu, Mehmet (1971). Necâti Bey Dîvânı’nın Tahlili. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı.
- Çavuşoğlu, Mehmet (1991). “Bâkî.” TDV İslâm Ansiklopedisi, IV:537–40. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
- Clauson, Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford Üniversitesi.
- Deny, Jean (1921). Grammaire de La Langue Turque (Dialecte Osmanlı). Paris: Ernest Leroux.
- Deny, Jean (1941). Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi). (çev. Ali Ulvi Elöve), İstanbul: Maarif Vekaleti.
- Desûkî, Muhammed (1937). “Ḥāşiye ʿalā şerḥiʾt-Telḫi̇̄ṣ.” Şürūḥuʾt-Telḫi̇̄ṣ. Kahire: ʿĪsa ʾl-Bābeyi ʾl-Ḥalebi̇̄.
- Develüzâde Ali Rızâ b. Osman, (derleyen) (1307). Muḫtaṣaru ʾl-Maʿāni̇̄ Maʿaʾt-Taḥşiyya vaʾl-Iżāḥ. İstanbul: Kırımlı Abdullah Efendi Matbaası.
- Dilçin, Cem (2011a). “Divan Şiirine Stilistik Yaklaşım.” Divan Şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler, 320–35. İstanbul: Kabalcı.
- Dilçin, Cem (2011b). “Divan şiirini Günümüzün Türkçesine Aktarma ve Dil İçi Çeviri.” Divan Şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler, 320–35. İstanbul: Kabalcı.
- Dilçin, Cem (2011c). “Türk Kültürü Kaynağı Olarak Divan Şiiri.” Divan şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler, 196–204. İstanbul: Kabalcı.
- Dilçin, Cem, ed. (2018) Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
- Diyarbakırlı Mehmed Said (2009). Mîzanü’l-Edeb. (haz. Saliha Aydoğan), İstanbul: Kitabevi.
- Erdal, Marcel (2004). A Grammar of Old Turkic. Leiden: Brill.
- Gelibolulu Mustafa Âlî (2018). Divanlar. (haz. İsmail Hakkı Aksoyak), T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
- Gibb, Elias John Wilkinson (1904). A History of Ottoman Poetry. (ed. Edward G. Browne), C. III. Londra: Luzac & Co.
- Göksel, Aslı ve Celia Kerslake (2005). Turkish: A Comprehensive Grammar. Routledge.
- Güleç, İsmail (2007). “Türkiye Üniversiteleri Türk Dili ve Edebiyatı Bölümlerinde Divan Tahlili Üzerine Yapılan Çalışmalar.” Türklük Bilgisi Araştırmaları XXXI (2): 1–27.
- İncû, Cemâleddin Hüseyin (1980). Ferheng-i Cihângîrî. (haz. Rahîm Afîfî), Meşhed Üniversitesi.
- Kaplan, Mehmet (1945, Nisan). “Bâkî’den Bir Sonbahar Manzarası.” İstanbul.
- Kaplan, Mehmet (2007). “Bâkî’den Bir Sonbahar Manzarası.” Edebiyatımızın Bahçesinde Dolaşırken, 16–24. İstanbul: Dergâh.
- Korkmaz, Zeynep (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
- Kortantamer, Tunca (1993). Eski Türk Edebiyatı: Makaleler. Ankara: Akçağ.
- Matlûb, Ahmed (1983). Muʿcemu ʾl-Muṣṭalaḥāti ʾl-Belāġiyye. Bağdad: al-Majmaʿ aʾl-ʿIlmi̇̄ aʾl-ʿIrāḳi̇̄.
- Meniński, Franciszek (2000a). Grammatica Turcica. İstanbul: Simurg.
- Meniński, Franciszek (2000b). Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae-Arabicae-Persicae. İstanbul: Simurg.
- Mu‘în, Muhammed (1991). İżāfe. Tahran: Amirkabir.
- Mütercim Âsım (2009). Burhân-ı Katı. (haz. Mürsel Öztürk ve Derya Örs), Ankara: Türk Dil Kurumu.
- Mütercim Âsım (2013). El-Okyânûsu’l-Basît Fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît. (haz. Mustafa Koç ve Eyyüp Tanrıverdi), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
- Okuyucu, Cihan (1990). “Gazel Şerhi Örnekleri.” Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S 4: 467–82.
- Onan, Necmettin Halil (1989). İzahlı Divan şiiri Antolojisi. İstanbul T.C. Millî Eğitim Bakanlığı.
- Pala, İskender (2009). Ansiklopedik Divan şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı.
- Peşteli Hisâlî (t.y.). Meṭāliʿu ʾn-Neẓāʾir II. Yayımlanmamış Yazma Eser. Nuruosmaniye Kütüphanesi, 4253.
- Rocchi, Luciano (2016). “Definiteness vs. Indefiniteness in the Turkish Language.” Rivista Internazionale Di Tecnica Della Traduzione / International Journal of Translation, S 18: 185–205.
- Saraç, M. A. Yekta (1999). “Divan Tahlilleri üzerine.” İlmî Araştırmalar, S 8: 209–19.
- Saraç, M. A. Yekta (2004). Klasik Edebiyat Bilgisi: Belâgat. İstanbul: Bilimevi Yayınları.
- Şu‘ûrî Hasan (2019). Lisânu ’L-Acem. (haz. Ozan Yılmaz). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
- Tanpınar, Ahmet Hamdi (1942, Kasım). “İki Sonbahar şiiri.” Cumhuriyet Gazetesi, 2.
- Tanpınar, Ahmet Hamdi (1977). Edebiyat üzerine Makaleler. (haz. Zeynep Kerman), İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Tanpınar, Ahmet Hamdi (2012). On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Tarama Sözlüğü (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu.
- Tarlan, Ali Nihad (1934). Şeyhî Divanını Tetkik. İstanbul: Sühulet Matbaası.
- Tarlan, Ali Nihad (2017). “Dîvân Edebiyatı.” Edebiyat Meseleleri, (haz. Emrah Gökçe), 103–41. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Teftâzânî, Sadeddin Mesud (2019). el-Mutavvel. (çev. Zekeriya Çelik), C. I. İstanbul: Litera Yayıncılık.
- Teftâzânî, Sadeddin Mesud (2020). el-Mutavvel. (çev. Zekeriya Çelik), C. II. İstanbul: Litera Yayıncılık.
- Tökel, Dursun Ali (1996). “Ontolojik Analiz Metodu ve Bu Metodun Bâkî’nin Bir Gazeline Uygulanışı.” Yedi İklim 11 (74): 53–59.
- Vankulu Mehmed (2014). Vankulu Lügati. (haz. Mustafa Koç ve Eyyüp Tanrıverdi), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
- Zekeriyyâzâde Yahyâ. (2001). Şeyhülislâm Yahyâ Divânı. (haz. Hasan Kavruk), İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı.
- Ziyâ Paşa. (1292). Ḫarābāt. C. II. İstanbul.
Öz
Classical Turkish literature studies has begun to place a higher importance on style after analyses of poetry’s meaning universe. However, it is stated that such studies do not meet suffcient standards in terms of methodology and quantity. Making a contribution on this issue is the main motive for this article. As the method, al-Balāgha theories have been used, and the poem by Baki known as “Autumn Ghazal” has been chosen as the topic. In the first part of the two-part article, couplets were examined in itself; in the second part the whole poem was interpreted. Each couplet was analysed in matters of sentence structure, elements and stylistic devices. We came to the conclusion that Baki composed his poetry by using isti‘āra makniyya/isti‘āra, tanāsub and iṭnāb devices. The poet has associated various autumn scenes with some aspects of human condition. In the second part the whole poem was reinterpreted based on the varios signs that have been found in and out of the text. It has been argued that the poet had been in a misfortunate time in his life when he composed the poem. As a second conclusion, it has been demonstrated that Balagha theories provide opportunities to decipher the meaning of a literary work in addition to identifying figures of speech.
Anahtar Kelimeler
poetry analysis commentary nazire classical Turkish literature Baki
Kaynakça
- Ahmed Cevdet (2000). Belâgat-ı Osmâniyye. (haz. Turgut Karabey ve Mehmet Atalay), Ankara: Akçağ.
- Akgül, Alphan (2010). “Bâkî Ve Shakespeare üzerine Metinlerarası Bir Yaklaşım: ‘Hazan Gazeli’ ve ‘Sone 73’.” Journal of Turkish Studies / Türklük Bilgisi Araştırmaları, Walter G. Andrews Özel Sayısı XXXIV (1): 9–17.
- Aksoyak, İsmail Hakkı (2005). “Gelibolulu Mustafa Âlî ve Bâkî’nin Münasebetleri.” Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies XXV: 69–82.
- Ayverdi, İlhan, Ahmet Topaloğlu, Hayri Bilecik, Mustafa Tahralı ve Fahrunnisa Bilecik (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. (ed. Kerim Can Bayar), İstanbul: Kubbealtı.
- Bâkî (2011). Divan (Tenkitli Basım). (haz. Sabahattin Küçük), Ankara: Türk Dil Kurumu.
- Banarlı, Nihad Sami (1983). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: T.C. Millî Eğitim Bakanlığı.
- Bayram, Yavuz ve Avni Erdemir (2008). “‘Hazân Gazeli’ne Farklı Bir Bakış,” s. 111–23. Prof. Dr. Celâl Tarakçı Armağanı, (ed. D. Eşitgin). Ankara: Birleşik.
- Bergamalı Kadri (1946). Müyessiret-ül-Ulûm (Tıpkıbasım Çevriyazılı Metin ce Dizin). (haz. Besim Atalay), Ankara: Türk Dil Kurumu.
- Bilgegil, M. Kaya (1980). Edebiyat Bilgi Ve Teorileri 1: Belâgat. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
- Çavuşoğlu, Mehmet (1971). Necâti Bey Dîvânı’nın Tahlili. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı.
- Çavuşoğlu, Mehmet (1991). “Bâkî.” TDV İslâm Ansiklopedisi, IV:537–40. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
- Clauson, Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford Üniversitesi.
- Deny, Jean (1921). Grammaire de La Langue Turque (Dialecte Osmanlı). Paris: Ernest Leroux.
- Deny, Jean (1941). Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi). (çev. Ali Ulvi Elöve), İstanbul: Maarif Vekaleti.
- Desûkî, Muhammed (1937). “Ḥāşiye ʿalā şerḥiʾt-Telḫi̇̄ṣ.” Şürūḥuʾt-Telḫi̇̄ṣ. Kahire: ʿĪsa ʾl-Bābeyi ʾl-Ḥalebi̇̄.
- Develüzâde Ali Rızâ b. Osman, (derleyen) (1307). Muḫtaṣaru ʾl-Maʿāni̇̄ Maʿaʾt-Taḥşiyya vaʾl-Iżāḥ. İstanbul: Kırımlı Abdullah Efendi Matbaası.
- Dilçin, Cem (2011a). “Divan Şiirine Stilistik Yaklaşım.” Divan Şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler, 320–35. İstanbul: Kabalcı.
- Dilçin, Cem (2011b). “Divan şiirini Günümüzün Türkçesine Aktarma ve Dil İçi Çeviri.” Divan Şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler, 320–35. İstanbul: Kabalcı.
- Dilçin, Cem (2011c). “Türk Kültürü Kaynağı Olarak Divan Şiiri.” Divan şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler, 196–204. İstanbul: Kabalcı.
- Dilçin, Cem, ed. (2018) Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
- Diyarbakırlı Mehmed Said (2009). Mîzanü’l-Edeb. (haz. Saliha Aydoğan), İstanbul: Kitabevi.
- Erdal, Marcel (2004). A Grammar of Old Turkic. Leiden: Brill.
- Gelibolulu Mustafa Âlî (2018). Divanlar. (haz. İsmail Hakkı Aksoyak), T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
- Gibb, Elias John Wilkinson (1904). A History of Ottoman Poetry. (ed. Edward G. Browne), C. III. Londra: Luzac & Co.
- Göksel, Aslı ve Celia Kerslake (2005). Turkish: A Comprehensive Grammar. Routledge.
- Güleç, İsmail (2007). “Türkiye Üniversiteleri Türk Dili ve Edebiyatı Bölümlerinde Divan Tahlili Üzerine Yapılan Çalışmalar.” Türklük Bilgisi Araştırmaları XXXI (2): 1–27.
- İncû, Cemâleddin Hüseyin (1980). Ferheng-i Cihângîrî. (haz. Rahîm Afîfî), Meşhed Üniversitesi.
- Kaplan, Mehmet (1945, Nisan). “Bâkî’den Bir Sonbahar Manzarası.” İstanbul.
- Kaplan, Mehmet (2007). “Bâkî’den Bir Sonbahar Manzarası.” Edebiyatımızın Bahçesinde Dolaşırken, 16–24. İstanbul: Dergâh.
- Korkmaz, Zeynep (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
- Kortantamer, Tunca (1993). Eski Türk Edebiyatı: Makaleler. Ankara: Akçağ.
- Matlûb, Ahmed (1983). Muʿcemu ʾl-Muṣṭalaḥāti ʾl-Belāġiyye. Bağdad: al-Majmaʿ aʾl-ʿIlmi̇̄ aʾl-ʿIrāḳi̇̄.
- Meniński, Franciszek (2000a). Grammatica Turcica. İstanbul: Simurg.
- Meniński, Franciszek (2000b). Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae-Arabicae-Persicae. İstanbul: Simurg.
- Mu‘în, Muhammed (1991). İżāfe. Tahran: Amirkabir.
- Mütercim Âsım (2009). Burhân-ı Katı. (haz. Mürsel Öztürk ve Derya Örs), Ankara: Türk Dil Kurumu.
- Mütercim Âsım (2013). El-Okyânûsu’l-Basît Fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît. (haz. Mustafa Koç ve Eyyüp Tanrıverdi), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
- Okuyucu, Cihan (1990). “Gazel Şerhi Örnekleri.” Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S 4: 467–82.
- Onan, Necmettin Halil (1989). İzahlı Divan şiiri Antolojisi. İstanbul T.C. Millî Eğitim Bakanlığı.
- Pala, İskender (2009). Ansiklopedik Divan şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı.
- Peşteli Hisâlî (t.y.). Meṭāliʿu ʾn-Neẓāʾir II. Yayımlanmamış Yazma Eser. Nuruosmaniye Kütüphanesi, 4253.
- Rocchi, Luciano (2016). “Definiteness vs. Indefiniteness in the Turkish Language.” Rivista Internazionale Di Tecnica Della Traduzione / International Journal of Translation, S 18: 185–205.
- Saraç, M. A. Yekta (1999). “Divan Tahlilleri üzerine.” İlmî Araştırmalar, S 8: 209–19.
- Saraç, M. A. Yekta (2004). Klasik Edebiyat Bilgisi: Belâgat. İstanbul: Bilimevi Yayınları.
- Şu‘ûrî Hasan (2019). Lisânu ’L-Acem. (haz. Ozan Yılmaz). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
- Tanpınar, Ahmet Hamdi (1942, Kasım). “İki Sonbahar şiiri.” Cumhuriyet Gazetesi, 2.
- Tanpınar, Ahmet Hamdi (1977). Edebiyat üzerine Makaleler. (haz. Zeynep Kerman), İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Tanpınar, Ahmet Hamdi (2012). On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Tarama Sözlüğü (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu.
- Tarlan, Ali Nihad (1934). Şeyhî Divanını Tetkik. İstanbul: Sühulet Matbaası.
- Tarlan, Ali Nihad (2017). “Dîvân Edebiyatı.” Edebiyat Meseleleri, (haz. Emrah Gökçe), 103–41. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Teftâzânî, Sadeddin Mesud (2019). el-Mutavvel. (çev. Zekeriya Çelik), C. I. İstanbul: Litera Yayıncılık.
- Teftâzânî, Sadeddin Mesud (2020). el-Mutavvel. (çev. Zekeriya Çelik), C. II. İstanbul: Litera Yayıncılık.
- Tökel, Dursun Ali (1996). “Ontolojik Analiz Metodu ve Bu Metodun Bâkî’nin Bir Gazeline Uygulanışı.” Yedi İklim 11 (74): 53–59.
- Vankulu Mehmed (2014). Vankulu Lügati. (haz. Mustafa Koç ve Eyyüp Tanrıverdi), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
- Zekeriyyâzâde Yahyâ. (2001). Şeyhülislâm Yahyâ Divânı. (haz. Hasan Kavruk), İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı.
- Ziyâ Paşa. (1292). Ḫarābāt. C. II. İstanbul.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Sanat ve Edebiyat |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Aralık 2021 |
| Gönderilme Tarihi | 25 Ağustos 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021 |