RUS ELÇİSİ G. İ. DANİLEVSKİY'NİN HİVE HANLIĞI TASVİRİ

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 108 - 127, 28.12.2023

Gülnar Kara

https://doi.org/10.56252/turktarars.1371775

Öz

19. yüzyılın ortalarından itibaren Çarlık Rusya’sı, Türkistan hanlıklarıyla diplomatik ilişkilerini yoğunlaştırmaya gayret etmiştir. Hive Hanlığı da coğrafi ve stratejik konumu bakımından Rusya için önem arz eden devletlerden biriydi. Çarlık hükümet, Hive hanıyla gümrük vergilerinin düşürülmesi, ülkedeki Rus esirlerin serbest bırakılması ve iki devlet arasındaki sınırların belirlenmesi konusunda anlaşmaya varmak istiyordu. Bu maksatla 1841’de gönderilen heyetin faaliyetleri Rus elçisi Nikoforov’un kibirli tavırları nedeniyle amacına ulaşamamıştı. Müzakerelerin başarısız olmasına rağmen Hive hükümdarı Allakulu Han’ın Rus elçileriyle birlikte kendi elçilerini de göndermesi, Çarlık hükümet tarafından hanın uzlaşmaya hazır olduğuna yorumlanmıştı. Dolayısıyla 1842’de Hive’ye G. İ. Danilevskiy başkanlığında ikinci bir elçilik heyeti gönderilmiştir.
Bu çalışmada Rus elçisi Danilevskiy’nin Hive Hanlığı hakkındaki gözlemleri dönemin ana kaynaklarından istifade edilerek irdelenmiştir. Çalışmanın temeli G. İ. Danilevskiy’nin Hive’ye düzenlenen elçilik seyahatinin neticesi olarak yayınladığı Hive Hanlığı’nın Tasviri (1866) adlı eseri üzerine kurulmuştur. Buradan edinilen bilgilere ek olarak dönemin konuyla ilgili farklı dillerdeki kaynaklarından da yararlanılmıştır. Çalışmada ilk önce G. İ. Danilevskiy’nin Hive Hanlığı’na elçilik seferinin nedenleri, müzakerelerin seyri ve elçilik heyetinin Hive’deki gizli topografik faaliyetleri incelenmiştir. Daha sonra Danilevskiy’nin bu seyahat sürecince ülke hakkındaki izlenimleri ve yerlilerden elde ettiği bilgiler üzerinde durulmuştur. Çalışmanın ana kısmını oluşturan bu bölümde Rus elçisinin Hive Hanlığı’nın coğrafyası, etnik yapısı, nüfusu, ekonomik ve ticari sistemi hakkında tespit ettiği bilgiler dönemin diğer kaynaklarıyla karşılaştırılarak batılı araştırmacıların bakış açısıyla Hive Hanlığı’nın tasvirinin ortaya konulmasına çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hive Hanlığı, Çarlık Rusya'sı, Danilevskiy, Allakulu Han, Rahimkulu Han

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

Teşekkür ederim

Kaynakça

• Basıner Theodor Friedrich, “Estestvenno Nauçnoye Puteşestviye po Kirgizskoy Stepi v Hivu”, İstoriya Kazahstana v Zapadnyh İstoçnikah XII-XX vv. Nemetskiye İssledovateli v Kazahstane, çev. L. A. Zaharova, Sanat, Almatı 2006, ss. 283-359.
• Basiner Theodor Friedrich, Naturwissenschaftliche Reise Durch Die Kirgisensteppe Nach Chiva, Akademie der Wissenschaften, St.-Petersburg 1848.
• Bregel Yu. E., “Rasseleniye Turkmen v Hivinskom Hanstve v XIX v. Po Materialam Arhiva Hivinskih Hanov”, Strany i Narody Vostoka, İzd. Vostoçnoy Literatury, Moskva 1959, s. 242-256.
• Çelik Muhammed Bilal, Firdevsü’l-İkbal’e Göre Hive Hanlığı Tarihi ve Devlet Teşkilatı. Yüksek Lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, 2004.
• Danilevskiy G. İ., “Opisaniye Hivinskogo Hanstva”, Zapiski İmperatorskogo Russkogo Geografiçeskogo Obşçestva, V, 1851, s. 62-159.
• Doğan Orhan, Kazak Hanlığı’nın Çarlık Rusyası ve Cungarlarla İlişkileri (Rus ve Kazak Kaynaklarına Göre), TTK Yayınları, Ankara 2021.
• Galkin M. N., Etnografiçeskiye i İstoriçeskiye Materialy po Sredney Azii i Orenburgskomu Krayu, Tip. Gogenfel’dena, St.-Peterburg 1868.
• Helmersen Gr., “İzvestiya o Hive, Buhare, Kokande i Severo-Zapadnoy Çasti Kitayskogo Gosudarstva”, İstoriya Kazahstana v Zapadnyh İstoçnikah XII-XX vv., V, çev. L. A. Zaharova, Sanat, Almatı 2006, s. 11-80.
• Howorth Henry H., History of the Mongols from the 9th to the 19th Century: Part II. The So-Called Tartars of Russia and Central Asia, Longmans, Green and Co, London 1880.
• İvanov P. P., “Oçerk İstorii Karakalpakov”, Materialy po İstorii Karakalpakov, İzd. AN SSSR, Moskva-Leningrad 1935, s. 9-91.
• Marozikov A. A., “İz İstorii Torgovyh Svyazey Sredneaziatskih Hanstv s Rossiyey”, Problemy Sovremennoy Nauki i Obrazovaniy, no. 12, 2018, s. 73-76.
• Materialy po İstorii Turkmen i Turkmenii XVI-XIX vv.: İranskiye, Buharskiye i Hivinskiye İstoçniki, Ed. V. V. Struve, İzd. AN SSSR, Moskva-Leningrad 1938.
• Mihaylov N., “Golos Hivinskih Plennikov”, Niva, no. 30, 1873, s. 465-470.
• Munis Shir Muhammad Mirab and AGAHI Muhammad Riza Mirab, Firdaws al-Iqbāl: History of Khorezm, Çev. Yu. Bregel, Brill, Leiden-Boston-Köln 1999.
• Özkan Murat, “İklimle Savaş: Perovskiy’nin Hive Seferi (1839-1840)”, Türkistan’dan Anadolu’ya Tarihin İzinde. Prof. Dr. Mehmet Alpargu’ya Armağan, I, Nobel Yayınları, Ankara 2020, s. 255-270.
• Puteşestviye v Turkmeniyu i Hivu v 1819 i 1820 Godah Gvardeyskogo General’nogo Ştaba Kapitana Nikolaya Murav’yeva, Poslannogo v Sii Strany Dlya Peregovorov, Tip. Avgusta Semena, Moskva 1822.
• Savinova T. N., “Uçastniki Hivinskoy Ekspeditsii 1839-1840 gg. Topografy”, İzvestiya Samarskogo Nauçnogo Tsentra RAN, 16/5, 2014, s. 1815-1818.
• Semenov V. G., “Uçastniki Missii 1842-1843 gg. v Hivu-G. İ. Danilevskiy i Ye. N. Zelenin”, Formirovaniye i Sovremennoye Polojeniye Sredneaziatskih Diaspor v Rossii. Materialy Mejdunarodnoy Nauçno-Praktiçeskkoy Konferentsii, 2013, s. 36-43.
• Shakespeare R., “A Personal Narrative of a Journey from Heraut to Ourenbourg, on the Caspian, in 1840. By Captian Sir Richmond Shakespeare”, Blackwood’s Edinburgh Magazine CCCXX/LI, 1842, pp. 691-720.
• Veselovskiy N., Oçerk İstoriko-Geografiçeskih Svedeniy o Hivinskom Hanstve ot Drevneyşih Vremen do Nastoyaşçego, Tip. Brat’yev Panteleyevyh, St.-Peterburg 1877.
• Yorulmaz Osman, Kazak Türkleri ve Çarlık Rusyası Arasındaki Siyasi İlişkiler: Başlangıcından Hanlığın Feshine Kadar, TTK Yayınları, Ankara 2013.
• Zahar’in İ. N., “Posol’stvo v Hivu v 1842 Godu. Po Rassakazam i Zapiskam Oçevidtsa”, İstoriçeskiy Vestnik, no. 11, 1894, s. 427-447.
• Zahar’in İ. N., “Zimniy Pohod v Hivu v 1839 Godu. Po Rasskazam i Zapiskam Oçevidtsev”, Russkiy Arhiv, no. 4, 1891, s. 513-598.
• Zalesov N., “Posol’stvo v Hivu Podpolkovnika Danilevskogo v 1842 g.”, Voyennıy Sbornik, no. 5, 1866, s. 41-75.
• Zameçaniya Mayora Blakennagelya, Vposledsviye Poezdki Yego iz Orenburga v Hivu v 1793-1794 Godah, haz.V. V. Grigor’yev, Tip. Morskogo Ministerstva, St.-Peterburg 1858.