Helikon Derneği ve Türk Sanatında Soyutun Gelişimi

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 17, 222 - 242, 31.12.2024

Tilbe Şevval Yıldırım

https://doi.org/10.55004/tykhe.1514102

Öz

Türkiye Cumhuriyeti, İkinci Dünya Savaşı’na girmemiş olsa da savaş sonrasında tüm dünyayı saran etkilerden kendini kurtaramamıştı. Yeni düzende söz sahibi olabilmek için politik anlamda çok partili sisteme geçmesi gerektiğini fark eden Türkiye, 1946 yılında çok partili özgürlükçü demokratik rejimi uygulamaya koymuş; 1950 yılında gerçekleşen seçimlerde de Demokrat Parti devletin başına gelmişti. Cumhuriyet Halk Partisi’nin temsil ettiği her türlü değerin karşısında kendini konumlandıran Demokrat Parti, devlet politikalarında gittiği değişikliklerle devletin sanat ve kültür üzerindeki etkisinin azalmasına, sanatsal davranışların da bireysel özellikler kazanmasına zemin hazırlamıştı. Kültür ve sanat alanında yaşanan bireyselleşmeler, Türk sanatının gelişiminde aktif rol oynayan İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi’ne karşı olarak da benimsenmeye başlamış; bu yıllarda Türk resminde yaygınlaşmaya başlayan soyut sanat eğilimi ve soyutlama uygulamaları, hükümetin sanat alanına yönelik tutumuna karşı olarak da benimsenerek ideolojik bir tavır halini almıştı. Devletin ve Akademi’nin desteklerinden uzaklaşan sanatçıların alternatif üretim ve sergileme mekânı arayışına cevap olabilmek amacıyla 1952 yılında Ankara’da Helikon Derneği açılmıştı. Bir grup aydın ismin bir araya gelerek kurdukları bu dernek, sanatın pek çok alanında dönemin yeni anlayışlarını tanımak ve tanıtmak amacıyla yola çıkmış olsa da düzenledikleri atölyeler ve etkinlikler ile daha geniş bir faaliyet alanı bulmuş, gerek Ankara sanat ortamında gerek 1950’lerin sanat ortamında önemli bir konuma ulaşmıştı.

Anahtar Kelimeler

Helikon Derneği, Helikon Sanat Galerisi, Soyut sanat, Ankara, 1950

Kaynakça

• Ahmad, F. (1996). Demokrasi sürecinde Türkiye: 1945-1980 (2. b.). İstanbul: Hij Yayınları.
• Altınok, İ. (1953a, Aralık 1). Ankara'daki sergiler - Karaburçak'ın sergisi. Mavi(15).
• Altınok, İ. (1953b, Kasım 1). Ankara'da resim sergileri. Mavi(13).
• Altınok, İ. (1953c, Ekim 15). Helikon'da Ferruh Başağa sergisi. Kaynak, 7(85).
• Altınok, İ. (1954a, Aralık 1). Ankara'da sergi mevsimi. Mavi(25).
• Altınok, İ. (1954b, Mayıs). Ankara'daki sergiler - Hayrullah Tiner'in sergisi. Kaynak, 8(94).
• Altınok, İ. (1954c, Nisan). Sergiler - Nuri İyem'in sergisi. Kaynak, 8(93).
• Altınok, İ. (1954d, Mart 15). Helikon'da dört gencin sergisi. Mavi(18).
• Altınok, İ. (1954e, Mart). Adnan Çoker, Lütfü Günay resim sergisi. Kaynak, 8(92).
• Altınok, İ. (1954f, Ocak). Cemal Bingöl ve non-figüratif resim. Kaynak, 8(90).
• Anonim. (1952, Eylül 25). Ankara'da bir sanat derneği kuruldu. Cumhuriyet, s. 3.
• Anonim. (1953a, Ekim 6). Ferruh Başağa sergisi. Ulus, s. 5.
• Anonim. (1953b, Eylül 27). Resim. Vatan'ın İlavesi, 3.
• Anonim. (1953c, Eylül 20). Sanat köşesi - Helikon Derneğinin yıldönümü. Ulus, 4.
• Anonim. (1953d, Ağustos 2). Resim. Vatan'ın İlavesi, s. 3.
• Anonim. (1953e, Mayıs 29). Salih Urallı'nın resim sergisi. Ulus, s. 2.
• Anonim. (1953f, Mart 11). Modern resim anlayışı hakkında konferans. Zafer, s. 2.
• Anonim. (1953g, Şubat 19). Fransız resim sergisi. Zafer, s. 2.
• Anonim. (1954a, Mayıs 8). Öztoprak Helikon'da sergi açtı. Zafer, s. 2.
• Anonim. (1954b, Mart 30). Hasan Kaptan bir sergi açıyor. Zafer, s. 2.
• Anonim. (1954c, Mart 7). Resim. Vatan'ın İlavesi.
• Anonim. (1954d, Mart 2). Nuri İyem'in sergisi. Cumhuriyet.
• Anonim. (1954e, Ocak 23). Ankara'da Helikon Galerisinde. Cumhuriyet.
• Anonim. (1954f, Ocak 10). Mesut Erdem'in resim sergisi. Zafer, s. 2.
• Anonim. (1955a, Şubat 17). Kısa haberler. Zafer, s. 2.
• Anonim. (1955b, Ocak 22). Helikon'da bir resim ve heykel sergisi açılıyor. Zafer, s. 2.
• Anonim. (1955c, Nisan 9). Sanat haberleri - Leyla Gamsız sergisi. Akis.
• Anonim. (1956a, Mayıs 1). Helikon Derneği mayıs ayı programı. Forum, 5(51).
• Anonim. (1956b, Nisan 1). Helikon Derneği nisan programı. Forum, 5(49).
• Antmen, A. (2005). Türk sanatında yeni arayışlar (1960-1980). (Yayınlanmamış doktora tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Atılgan, G. (2022). Tarihsel kapitalizmin sancağı altında. Osmanlı'dan günümüze Türkiye'de siyasal hayat (4. b., s. 393-521). içinde İstanbul: Yordam Yayınları.
• Cihan, A. R. (Dü.). (1993). İsmet İnönü'nün TBMM'deki konuşmaları 1920-1973 (Cilt 2). Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları.
• Ecevit, B. (1953a, Ekim 21). Sanat konuları - Ankara'da sergiler. Dünya.
• Ecevit, B. (1953b, Mayıs 3). Sanat bahisleri - Eyüboğlu'lar. Dünya, s. 2.
• Ecevit, B. (1953c, Nisan 21). Sanat bahisleri - Seramikçilik ve Hakkı İzzet. Dünya, s. 2.
• Ecevit, B. (1953d, Mart 8). Sanat köşesi - Modern insan modern resim. Ulus, s. 2.
• Ecevit, B. (1954a, Mayıs 12). Günün ışığında - Öztoprak: saf sanatın yolcusu... Halkçı.
• Ecevit, B. (1954b, Nisan 29). Günün Iışığında - İki Ssergi. Halkçı.
• Ecevit, B. (1955, Mayıs 15). Resim - Hasan Kaptan ve İhsan Cemal Karaburçak sergisi. Forum.
• Ecevit, B. (1956, Temmuz 1). Resim Mobil - Helikon sergisi. Forum, 5(55).
• Ecevit, B. (1960). Karanlık çağdan çıkış. Dost(60).
• Ecevit, B. (1988, Temmuz). Helikon. Gergedan Yeryüzü Kültür, 150-154.
• Elvan, N. (2005). Resim tarihimizden: "İş ve İstihsal" 1954 Yapı Kredi resim yarışması. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ergüven, M. (1992). Yoruma doğru. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ertük, Y. (2023, Mayıs-Haziran). 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesi ve darbe sürecinde Silahlı Kuvvetler içindeki bölünme ve rekabet. Türk Dünyası Araştırmaları, s. 1-42.
• G.A. (1956, Mart 15). Resim - Helikon sergisi. Forum, 4(48).
• Helikon Derneği Tüzüğü. (tarih yok). Ankara: Yeni Matbaa.
• Karaburçak, İ. C. (1955, Mart 12). Nuri İyem'in 'Helikon'daki sergisi. Zafer, s. 2.
• Karasu, B. (1954, Nisan 15). Resim - Helikon'da Hayrullah Tiner'in sergisi. Forum, 1(2).
• Karasu, B. (1955a, Ocak 15). Resim - Şükriye Dikmen'in sergisi. Forum, 2(20).
• Karasu, B. (1955b, Nisan 1). Resim - İki sergi. Forum, 3(25).
• Karasu, B. (1955c, Nisan 15). Resim - Naim Fakihoğlu sergisi. Forum, 3(26).
• Kaynar, M. K. (2023). Türkiye'nin Ellili yılları üzerine bazı notlar. M. K. Kaynar (Dü.) içinde, Türkiye'nin 1950'li yılları (s. 15-39). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Köksal, A. H. (2011). Sanatın kurumsallaşma sürecinde İstanbul Resim ve Heykel Müzesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Noyan, Z. K. (1953a, Kasım 20). Ankara mektupları - Füreya Kılıç sanatını anlatıyor. Vatan.
• Noyan, Z. K. (1953b, Aralık 15). Sanat Alemi - Ankara'da Bir Sanat Yurdu: Helikon Derneği. Vatan, s. 4.
• Özerden, L. K. (2005). 1945-1960: Paris Ekolü ve Paris'te yaşayan Türk ressamları. (Yayınlanmamış doktora tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Özsezgin, K. (1982). Başlangıcından bugüne çağdaş Türk resim sanatı tarihi (Cilt 3). İstanbul: Tilgat Basımevi.
• Özsezgin, K. (1994). Ankara ve Ssanat. E. Batur (Dü.) içinde, Ankara Ankara (s. 447-471). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Özsezgin, K. (2001). Lütfü Günay. İstanbul: Bilim Sanat Galerisi.
• Savcı, B. (1952, Kasım 1). Ankara'da yeni bir sanat teşekkülü. Yeditepe(24), 5.
• Sezer-Şanlı, A. (2023). 6-7 Eylül 1955: Türkiye'de bir 'pogrom' yaşandı. M. K. Kaynar (Dü.) içinde, Türkiye'nin 1950'li yılları (s. 377-393). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Smith, S.-N. (2015). Art, democracy and the culture of dissent in 1950s Turkey. (Unpublished PhD thesis). University of California.
• Smith, S.-N. (2022). Metrics of modernity: art and development in postwar Turkey . California: University of California Press.
• Sönmez, N. (2022). Paris tecrübeleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Üstünipek, Ş. (2009). 1936-1950 yılları arasında Güzel Sanatlar Akademisi: Léopold-Lévy ve atölyesi. (Yayınlanmamış doktora tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Yasa-Yaman, Z. (1998, Kış). 1950'li yılların sanatsal ortamı ve "temsil" sorunu. Toplum ve Bilim(79), s. 94-138.
• Yasa-Yaman, Z. (2011). Suretin sireti: bir koleksiyonu ziyaret. İstanbul: Pera Müzesi Yayınları.
• Zürcher, E. J. (2000). Modernleşen Türkiye'nin tarihi (7. b.). İstanbul: İletişim Yayınları.