Access to Higher Education in Türkiye: Structure of Student Demand for Associate and Bachelor Degree Programs (1997-2023)

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 4, 334 - 347, 20.12.2024

Alim Arlı

https://doi.org/10.32329/uad.1572267

Öz

This article examines the changes in the trends of candidates who applied to, were placed in, and were not placed in higher education degree programs in Türkiye between 1997 and 2023. A macro-level descriptive and exploratory analysis of access to higher education is made based on transition statistics from secondary education to higher education. The demand for higher education in Türkiye has been consistently increased during the last century. The period between 1997 and 2023 is the most prominent phase of the higher education expansion policy, in which the number of universities and student placement quotas increased and there was a significant organizational and institutional expansion in different types of higher learning programs. In this article, this expansion process is questioned in terms of the structural characteristics and consequences of the tendency of candidates graduating from different high schools to enroll in different types of higher education programs. It is examined what kind of placement dispositions general high schools, selective high schools and vocational high schools reveal in higher education in this process. Besides this, it is analyzed which application profile candidate students have preferred different program types (associate degree, open and distance learning and undergraduate) over the years. The difference between the supply in higher education quota numbers and the number of students taking the higher education entrance exams remains wide over time. The high number of students applying for the exams has remained a pressure factor in accessing higher education over time. Schools defined as selective high schools have consolidated their dominantly successful position within the system compared to other high schools. The success rate of vocational high school graduates in higher education remained low, and those who were placed in higher education were mostly placed in associate degree programs. The share of graduates who have not been placed anywhere before has increased in recent years compared to high school seniors who have been placed in a higher education program. The increasing higher education quotas and the growth trend in this area have become stagnant after 2016. The stagnation in quota capacity in recent years can be seen as a sign of a return to the imbalance between supply and demand in higher education access in the pre-2007 period. Despite the expansion in access to higher education, Turkish higher education appears to continue to exhibit the supply-demand mismatch of recent decades.

Anahtar Kelimeler

Access to higher education, Higher education entrance system, Higher education diploma program, supply and demand mismatch, Turkish higher education system

Etik Beyan

Etik kurul izni gerekmemektedir.

Türkiye’de Yükseköğretime Erişim: Ön Lisans ve Lisans Programlarına Yönelen Öğrenci Talebinin Yapısı (1997-2023)

Öz

Bu makalede 1997-2023 yılları arasında Türkiye’de yükseköğretim diploma derece programlarına başvuru, yerleşme ve yerleşememe eğilimleri ve yıllar içindeki değişimleri incelenmektedir. Orta öğretimden yüksek eğitime geçiş istatistiklerinden hareketle yükseköğretime erişimin makro düzey betimsel ve keşifsel bir tahlili yapılmaktadır. Türkiye’de yükseköğretime yönelik talep son yüzyılda kesintisiz şekilde artmıştır. 1997 ile 2023 arasındaki yıllar, kurum ile öğrenci yerleştirme kontenjan sayılarının arttığı ve farklı yükseköğretim program türlerinde kapsamlı bir örgütsel genişleme yaşandığı yükseköğretimin kitleselleştirilmesi siyasasının en çarpıcı evresidir. Makale bu genişlemenin farklı lise ve program türleri açısından sonuçlarını sorgulamaktadır. Genel liseler, seçici liseler ve meslek liselerinin bu süreçte yükseköğretime ne türden bir yerleşme eğilimi sergiledikleri incelenmektedir. Ayrıca farklı program türlerinin (ön lisans, açık ve uzaktan öğretim ve lisans) yıllar içinde hangi başvuru profiline sahip aday öğrenciler tarafından tercih edildiği analiz edilmektedir. Yükseköğretim kontenjan sayılarındaki arz ile yükseköğretime giriş sınavlarına giren öğrenci sayıları arasındaki fark zaman içinde açık kalmıştır. Sınavlara başvuran öğrenci sayısındaki yüksekliğin yükseköğretime erişimde bir baskı etkeni olarak yıllar içinde kalıcılığını koruduğu görülmektedir. Farklı lise türleri arasında seçici lise grubu sistem içinde baskın konumunu pekiştirmiştir. Meslek lisesi mezunlarının yerleşmelerdeki başarı düzeylerinin düşük düzeyde kaldığı ve mezunlarından yükseköğretime yerleşenlerin ağırlıkla ön lisans programlarına yerleştikleri görülmektedir. Bir diğer sonuç, bir yükseköğretim programına yerleşenler içinde mezun olup daha önce yerleşmemiş beklemeli adayların son yıllarda son sınıf düzeyinde yerleşen adaylardan daha ağırlıklı kategori oluşturmaktadır. Artan kontenjanlar ve büyüme eğilimi 2016 sonrasında durağanlaşmıştır. Kontenjan kapasitesindeki mevcut durağanlık, 2007 öncesi yükseköğretime erişimdeki arz ile talep arasındaki dengesiz duruma dönüşün bir işaret olarak görülebilir. Erişimdeki genişlemeye rağmen Türk yükseköğretim sisteminin yıllar içinde arz-talep uyumsuzluğu yapısından kurtulamadığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yükseköğretime erişim, Yükseköğretim giriş sistemi, Yükseköğretim diploma programı, Arz ve talep uyumsuzluğu, Türk yükseköğretim sistemi

Etik Beyan

Etik kurul izni gerekmemektedir.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Teşekkür

Bu makale TÜBİTAK tarafından 1001 programı kapsamında desteklenen 124R002 numaralı “Türkiye’de Yükseköğretimin Dönüşümü: Örgütsel Değişim, Büyüme Politikaları ve Kurumsallaşma (1923-2023)” başlıklı araştırma projesi kapsamında elde edilen veriler kullanılarak yazılmıştır.

Kaynakça

• Abbott, A. (2004). Methods of Discovery: Heuristics of Social Sciences, NY ve London: W.W.Norton & Company.
• Alkan, R. M., Suiçmez, M., Aydınkal, M., Şahin M. (2014). Meslek Yüksekokullarındaki Mevcut Durum: Sorunlar ve Bazı Çözüm Önerileri, Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 4 (3), 133-140. doi: 10.5961/jhes.2014.096
• Arlı, A. (2016). Yükseköğretimde Büyüme, Farklılaşma ve Reorganizasyon: İstanbul Örneği (1980-2015), Sosyoloji Konferansları, 54(2), 199-243.
• Bourdieu, P. (2021). Ayrım: Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi, (D. Fırat vd., Çev.), Ankara: Nika Yayınevi.
• Bourdieu, P., Passeron, J. C. (2015). Yeniden Üretim: Eğitim Sistemine İlişkin Bir Teorinin İlkeleri, (A. Sümer vd., Çev.), Ankara: Heretik Yayınları.
• Çetinsaya, G. (2014). Büyüme, Kalite, Uluslararasılaşma: Türkiye Yükseköğretimi İçin Bir Yol Haritası. Yükseköğretim Kurulu.
• Eşme, İ. (2014a). Türkiye’de Yükseköğretime Geçiş Sistemi, Yükseköğretim Dergisi, 4(3), 148-157. doi:10.2399/yod.14.015
• Eşme, İ. (2014b). Liseden Üniversiteye Dar Geçit: Türkiye’de Yükseköğretime Geçiş Sistemi, İstanbul: Fevzye Mektepleri Vakıf Yayınları.
• Günay, D., Günay, A. (2017). Türkiye’de Yükseköğretimin Tarihsel Gelişimi ve Mevcut Durumu, Yükseköğretim Dergisi, 7(3), 156-178. doi:10.2399/yod.17.024
• Gür, B. S. (2022). Yükseköğretime Geçişte Bölgeler ve İller Arası Öğrenci Hareketliliği, Üniversite Araştırmaları Dergisi, 5 (2), 130-139. doi: 10.32329/uad.1107522.
• Gür, B. S., Gök, E. (2023). Türkiye’de Yükseköğretime Erişim, Geç Genişlemenin Getirdiği İmkanlar ve Zorluklar, Nihat Erdoğmuş (Ed.), Türkiye’nin Yüz Yılı: Yükseköğretim içinde, İstanbul: Nokta Yayınları.
• Mıhçıoğlu, C. (1969). Üniversiteye Giriş ve Liselerimiz, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Mıhçıoğlu, C. (1974). Üniversiteye Girişin Yeniden Düzenlenmesi: Bugünkü Durum ve Öneriler, Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.
• ÖSYM. (1998). Üniversitelere Olan Talebin Yoğunluğunun Nedenleri ve Özellikleri Konusunda Bir Araştırma, Ankara: ÖSYM Yayınları.
• Suna, H. E., Gür, B. S., Gelbal, S., Özer, M. (2020). Fen Lisesi Öğrencilerinin Sosyoekonomik Arkaplan ve Yükseköğretime Geçişteki Tercihleri, Yükseköğretim Dergisi, 10(3), 356–370. doi:10.2399/yod.20.734921
• Yükseköğretim Kurulu. (2007). Türkiye’nin Yükseköğretim Stratejisi, Meteksan A.Ş.