Öz Yeterlilik, Mesleki Sonuç Beklentisi ve Kariyer Stresi İlişkisi: Havacılık Öğrencileri Üzerine Yapısal Bir Modelleme

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 3, 451 - 464, 20.09.2025

Levent Kaya , Mustafa Altıntaş

https://doi.org/10.32329/uad.1708835

Öz

Bu çalışmada üniversite öğrencilerinin öz yeterlilik düzeylerinin, kariyer stresi üzerindeki hem doğrudan hem de mesleki sonuç beklentisi aracılığıyla dolaylı etkisi araştırılmıştır. Araştırmanın kuramsal altyapısında Sosyal Bilişsel Kariyer Kuramı (Social Cognitive Career Theory - SCCT) temel alınmış ve öz yeterliliğin hem doğrudan kariyer stresine hem de mesleki sonuç beklentisi üzerinden dolaylı etkisi test edilmiştir. Öz yeterliliği ölçmek amacıyla Sherer ve arkadaşları (1982), mesleki sonuç beklentisini ölçmek amacıyla McWhirter, Rasheed ve Crothers (2000), kariyer stresini ölçmek amacıyla ise Choi ve arkadaşlarının (2011) geliştirdiği ölçeklerden yararlanılmıştır. Araştırma, Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi Gazipaşa Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi ile Mustafa Rahmi Büyükballı Meslek Yüksekokulu’na kayıtlı toplam 392 havacılık öğrencisiyle yürütülmüştür. Veriler klasik yüz yüze anket tekniği ile toplanmış; analizlerde SPSS ve Andrew Hayes’in PROCESS makro eklentisi kullanılmıştır. Yapılan analiz sonuçlarına göre öz yeterliliğin hem mesleki sonuç beklentisi hem de kariyer stresi üzerinde anlamlı ve doğrudan etkisi olduğu belirlenmiştir. Ayrıca öz yeterliliğin mesleki sonuç beklentisi aracılığıyla kariyer stresi üzerinde dolaylı ve istatistiksel olarak anlamlı etkisi olduğu tespit edilmiştir. Bu bulgular, bireylerin kariyer sürecinde öz yeterlilik algılarının ve olumlu mesleki beklentilerinin stres yönetiminde kritik bir rol oynadığını ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Öz Yeterlilik , Mesleki Sonuç Beklentisi , Kariyer Stresi , Sosyal Bilişsel Kariyer Kuramı , Havacılık Bölümleri Öğrencileri

Relationship between Self-Efficacy, Career Outcome Expectations and Career Stress: A Structural Modeling on Aviation Students

Öz

This study examined the direct and indirect effects of self-efficacy levels on career stress among university students. Based on Social Cognitive Career Theory (SCCT), the study tested the direct effect of self-efficacy on career stress and its indirect effect through career outcome expectations. The scale developed by Sherer and colleagues (1982) was used to measure self-efficacy; the scale developed by McWhirter, Rasheed, and Crothers (2000) was used to measure occupational outcome expectations; and the scale developed by Choi and colleagues (2011) was used to measure career stress. A total of 392 aviation students enrolled at Alanya Alaaddin Keykubat University's Gazipaşa Faculty of Aviation and Space Sciences and Mustafa Rahmi Büyükballı Vocational School participated in the research. Data were collected using a basic face to face survey; SPSS and the PROCESS macro add-on developed by Andrew Hayes were used for the analyses. The results revealed that self-efficacy significantly and directly affects professional outcome expectations and career stress. Additionally, self-efficacy was found to have an indirect and statistically significant effect on career stress through professional outcome expectations. These findings reveal that perceptions of self-efficacy and positive professional expectations play a critical role in managing stress during one's career.

Anahtar Kelimeler

Self-Efficacy , Career Outcome Expectancy , Career Stress , Social Cognitive Career Theory , Aviation Department Students.

Kaynakça

• Akbağ, M., Karagöz, E., & Ayaz, A. (2024). Üniversite öğrencilerinin kariyer stresleri üzerinde kariyer kaynaklarının rolü. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 22(2), 1628–1644.
• Ali, S. R., & Saunders, J. L. (2006). College expectations of rural Appalachian youth: An exploration of social cognitive career theory factors. The Career Development Quarterly, 55(1), 38–51. https://doi.org/10.1002/j.2161-0045.2006.tb00003.x
• Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: A social cognitive theory. Prentice-Hall.
• Bandura, A. (1989). Human agency in social cognitive theory. American Psychologist, 44(9), 1175–1184.
• Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. W. H. Freeman.
• Betz, N. E., & Hackett, G. (2006). Career self-efficacy theory: Back to the future. Journal of Career Assessment, 14(1), 3–11. https://doi.org/10.1177/1069072705281347
• Brown, S. D., & Lent, R. W. (2005). Career development and counseling: Putting theory and research to work. John Wiley & Sons.
• Chen, G., Gully, S. M., & Eden, D. (2001). Validation of a new general self-efficacy scale. Organizational Research Methods, 4(1), 62–83.
• Choi, B. Y., Park, H., Yang, E., Lee, H., Lee, S., & Lee, Y. (2011). The development and initial psychometric evaluation of the Korean career stress inventory for college students. Career Development Quarterly, 59(6), 559–572.
• Cohen, J. (1988). Statistical power analysis for the behavioral sciences (2nd ed.). Lawrence Erlbaum Associates.
• Creed, P. A., Hood, M., & Hu, S. (2016). Job stress and career stress: Predictors of health and work outcomes. Journal of Career Development, 43(4), 304–318. https://doi.org/10.1177/0894845315597472
• Çelikten, S. (2017). Kariyer stresinin havacılık öğrencilerinin psikolojik dayanıklılığı üzerindeki etkisi. Havacılık Eğitim Dergisi, 6(1), 45–60.
• Çöp, S. (2020). Kariyer stresinin kariyer kararlılığı üzerindeki etkisinde sosyal ağ desteğinin aracılık rolü: Gastronomi öğrencileri üzerine bir araştırma. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 3(10), 835–856.
• Esen, D. (2019). Kariyer stresi ile öz-yeterlilik inancı ilişkisinin demografik değişkenlerin farklılaştırıcı rolü bağlamında incelenmesi. İKÇÜ İİBF Dergisi, 2(2), 217–232.
• Ertuğrul, B., Tekinyıldız, E., & Alamur, M. (2022). COVID-19 pandemi sürecinde algılanan stres ile kariyer iyimserliği ilişkisi. Türkiye Klinikleri Journal of Health Sciences, 7(3), 257–270.
• Gore, P. A. (2006). Academic self-efficacy as a predictor of college outcomes: Two incremental validity studies. Journal of Career Assessment, 14(1), 92–115. https://doi.org/10.1177/1069072705281367
• Güler, M. A., & Ece, T. (2021). Üniversite öğrencilerinin havacılık mesleğine yönelik tutumları: Anadolu Üniversitesi örneği. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 11(1), 98–112.
• Gündüz, Y., & Kılınç, H. (2020). Öz yeterlilik ve mesleki stres arasındaki ilişki: Sağlık çalışanları üzerine bir araştırma. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 9(2), 55–70.
• Gürpınar, A. C., Emül, B., & Siyez, D. (2021). Öğretmen adaylarında kariyer yetkinlik beklentisi ve mesleki sonuç beklentisi: Kariyer stresinin aracı rolü. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 10, 220–237.
• Hackett, G., & Betz, N. E. (1981). A self-efficacy approach to the career development of women. Journal of Vocational Behavior, 18(3), 326–339. https://doi.org/10.1016/0001-8791(81)90019-1
• Horton, S., & Casebolt, M. K. (2022). Self-efficacy of female students in collegiate flight programs. Journal of Aviation/Aerospace Education & Research, 31(2). https://doi.org/10.15394/jaaer.2022.1956
• Işık, E. (2010). Sosyal bilişsel kariyer teorisi temelli bir grup müdahalesinin üniversite öğrencilerinin kariyer kararı yetkinlik ve mesleki sonuç beklenti düzeylerine etkisi [Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi].
• Kim, H., & Ra, Y.-A. (2022). Effect of academic self-efficacy and career decision level on career preparation behavior. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(20), 13285. https://doi.org/10.3390/ijerph192013285
• Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. Springer Publishing Company.
• Lent, R. W., Brown, S. D., & Hackett, G. (1994). Toward a unifying social cognitive theory of career and academic interest, choice, and performance. Journal of Vocational Behavior, 45(1), 79–122. https://doi.org/10.1006/jvbe.1994.1027
• Lent, R. W., Brown, S. D., & Hackett, G. (2000). Contextual supports and barriers to career choice: A social cognitive analysis. Journal of Counseling Psychology, 47(1), 36–49. https://doi.org/10.1037/0022-0167.47.1.36
• Lent, R. W., & Brown, S. D. (2013). Understanding and facilitating career development in the 21st century. In S. D. Brown & R. W. Lent (Eds.), Career development and counseling: Putting theory and research to work (2nd ed., pp. 1–26). Wiley.
• Liu, X., Zhu, C., Dong, Z., & Luo, Y. (2024). The relationship between stress and academic self-efficacy among students at elite colleges: A longitudinal analysis. Behavioral Sciences, 14(7), 537. https://doi.org/10.3390/bs14070537
• McWhirter, E. H., Rasheed, S., & Crothers, M. (2000). The effects of high school career education on social-cognitive variables. Journal of Counseling Psychology, 47(3), 330–341.
• Özgenel, M., & Deniz, A. (2020). Öğretmenlik mesleğine ilişkin tutum ile akademik güdülenme ve akademik öz-yeterlik arasındaki ilişki. Üniversite Araştırmaları Dergisi, 3(3), 131–146.
• Pajares, F. (2002). Overview of social cognitive theory and of self-efficacy. http://www.emory.edu/EDUCATION/mfp/eff.html
• Pelit, O. (2025). Lisans düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin öz-yeterliğinin kariyer stresine etkisi. Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 9(1), 298–324.
• Polat, F. B. (2022). Kariyer stresinin ve kariyer kararlılığının psikolojik iyi oluş üzerindeki etkisi. Anadolu Üniversitesi İİBF Dergisi, 23(2), 62–80.
• Savickas, M. L. (2005). The theory and practice of career construction. In S. D. Brown & R. W. Lent (Eds.), Career development and counseling: Putting theory and research to work (pp. 42–70). John Wiley & Sons.
• Schunk, D. H., & Pajares, F. (2002). The development of academic self-efficacy. In A. Wigfield & J. S. Eccles (Eds.), Development of achievement motivation (pp. 15–31). Academic Press.
• Sherer, M., & Adams, C. H. (1983). Construct validation of the self-efficacy scale. Psychological Reports, 53(3), 899–902.
• Sherer, M., Maddux, J. E., Mercandante, B., Prentice-Dunn, S., Jacobs, B., & Rogers, R. W. (1982). The self-efficacy scale: Construction and validation. Psychological Reports, 51(2), 663–671.
• Sheu, H.-B., Lent, R. W., Brown, S. D., Miller, M. J., Hennessy, K. D., & Duffy, R. D. (2010). Testing the choice model of social cognitive career theory across Holland themes: A meta-analytic path analysis. Journal of Vocational Behavior, 76(2), 252–264. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2009.10.015
• ŚlazykSobol, M., Marcinkiewicz, A., & Wilk, A. (2021). Stress and selfefficacy as predictors of safety at work in the aviation sector. Medycyna Pracy, 72(5), 513–523. https://doi.org/10.13075/mp.5893.01076
• Super, D. E. (1990). A life-span, life-space approach to career development. In D. Brown, L. Brooks, & Associates (Eds.), Career choice and development (2nd ed., pp. 197–261). Jossey-Bass.
• Tien, H. L. S. (1998). The validation of the career decision-making difficulties scale in a Chinese culture. Journal of Career Assessment, 6(1), 73–87. https://doi.org/10.1177/106907279800600105
• Usher, E. L., & Pajares, F. (2006). Sources of academic and self-regulatory efficacy beliefs of entering middle school students. Contemporary Educational Psychology, 31(2), 125–141. https://doi.org/10.1016/j.cedpsych.2005.03.002
• Wilde, N., & Hsu, A. (2019). The influence of general self-efficacy on the interpretation of vicarious experience information within online learning. International Journal of Educational Technology in Higher Education, 16, 26. https://doi.org/10.1186/s41239-019-0164-0
• Yıldırım, F., & İlhan, T. (2010). Genel Öz Yeterlilik Ölçeği Türkçe Formunun geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi, 21(4), 301–308.
• Zhao, Y. (2024). The impact of college students’ academic stress on student satisfaction from a typological perspective: A latent profile analysis based on academic selfefficacy and positive coping strategies for stress. Behavioral Sciences, 14(4), 311. https://doi.org/10.3390/bs14040311