TWO DIFFERENT SUFFIXES -lIk IN THE TURKIC LANGUAGE

Yıl 2024, , 690 - 707, 30.09.2024

Çağlayan Yılmaz

https://doi.org/10.37999/udekad.1533489

Öz

In this study, it has been aimed to prove that there are two different -lIk suffixes in Turkic languages. One of these suffixes derives an adjective from a noun, while the other derives a noun from an adjective. In the study, first of all, the evaluations made on the suffix -lIk have been criticized, and it has been pointed out that the suffix that derives an adjective and the suffix that derives a noun can not be the same suffix. The morphological and syntactic differences between them have been mentioned, and it has been emphasized that these differences are too important to be interpreted as two different functions of a single suffix. An etymological study has been conducted to prove that there are two different suffixes. First of all, the semantic contribution and spelling of the suffix in historical and contemporary Turkic written languages have been determined. However, since most of the suffixes in Turkic language were formed in dark periods, it is not possible to determine the existence of two separate -lIk suffixes from their use in historical and contemporary Turkic written languages. Because the spelling and meaning of both suffixes have become so similar that they cannot be distinguished from each other. For this reason, a new investigation has been conducted on the processes of grammaticalization, phonological diversification and suffix combination that occur interdependently in the formation of two different suffixes. This investigation has been required consideration of the morphological and syntactic principles of the Turkic language.

Anahtar Kelimeler

-lIk suffix, derivational suffix, grammaticalization, suffix combination

TÜRKÇEDE İKİ AYRI -lIk EKİ

Öz

Bu çalışmada Türkçede birbirinden farklı iki -lIk ekinin var olduğu kanıtlanmak istenmiştir. Bu eklerden biri isimden sıfat türetirken diğeri sıfattan isim türetmektedir. Çalışmada öncelikle -lIk eki üzerine yapılmış olan değerlendirmeler eleştirilmiş, sıfat türeten ekle isim türeten ekin aynı ek olamayacağına dikkat çekilmiştir. Aradaki biçimsel ve sözdizimsel farklara değinilmiş, bu farkların tek bir ekin iki farklı işlevi olarak yorumlanamayacak denli önemli olduğu vurgulanmıştır. İki farklı ekin var olduğunu kanıtlayabilmek için bir köken araştırması yapılmıştır. Öncelikle ekin, tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerindeki imlası ve anlama olan katkısı tespit edilmiştir. Ancak Türkçede eklerin pek çoğu oluşumlarını karanlık dönemlerde tamamlanmış olduğundan iki ayrı -lIk ekinin varlığını, tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerindeki kullanımlarından tespit etme imkânı yoktur. Çünkü imla ve anlam yönüyle her iki ek birbirine karışmıştır. Bu sebeple iki farklı ekin oluşumunda birbirine bağlı olarak gerçekleşen dilbilgiselleşme, fonolojik çeşitlenme ve ek birleşmesi süreçleri üzerinden yeni bir soruşturma yapılmıştır. Bu soruşturma Türkçenin biçimsel ve sözdizimsel ilkelerinin dikkate alınmasını gerektirmiştir.

Anahtar Kelimeler

-lIk eki, yapım eki, dilbilgiselleşme, ek birleşmesi

Kaynakça

• Ağca, F. (2019). Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı (Metin - Aktarma - Notlar - Dizin - Tıpkıbasım). Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Altuğ, M. (2024). Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü Esasında Eski Anadolu Türkçesinde İsimden İsim Yapma Eklerinin İşlevleri Üzerine. E-Journal of New World Sciences Academy, 9, 172-177. http://dx.doi.org/10.12739/NWSA.2014.9.4.4C0187
• Arat, R. R. (1991). Kutadgu Bilig I - Metin. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atalay, B. (1985). Divanü Lûgati’t-Türk Tercümesi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin Grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Buran, A. (1999). Türkçede Kelimelerin Ekleşmesi ve Eklerin Kökeni. Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildirileri - 1996, 207-214.
• Cǝfǝrov, C. (1968). Azǝrbaycan Dilindǝ Sözdüzǝldici vǝ Sözdǝyişdirici Şǝkilçilǝr. Maarif Nǝşriyyatı.
• Cǝlilov, F. A. (1988). Azǝrbaycan Dilinin Morfonologiyası. Maarif Nǝşriyyatı.
• Clauson, S. G. (1967). Eski Türkçe Üzerine Üç Not. (A. Levendoğlu Çev.). Türk Dili Araştırmaları - Belleten, 14, 19-37.
• Clauson, S. G. (2017). Sekizinci Yüzyıl Öncesi Türk Dilinde Sonekler. (F. Kömürcü Çev.). Türkçe-Moğolca Çalışmaları (ss.121-136). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Deny, J. (2012). Türk Dil Bilgisi - Osmanlı Türkçesi (A. U. Elöve Çev.). Kabalcı Yayınları.
• Dimitriyev, Н. К. (1948). Grammatika Başkirskogo Yazıka. Akademii Nauk SSCB Yayınları.
• Eraslan K. (1999). Mevlâna Sekkâkî Divanı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation - I. Harrassowitz.
• Ergin, M. (1983). Türk Dil Bilgisi. Boğaziçi Yayınları.
• Gencan, T. N. (1971). Dilbilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hacıeminoğlu, N. (1996). Karahanlı Türkçesi Grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karadoğan, A. (2004). Türkiye Türkçesinde Birleşik Eklerle Oluşturulmuş Sözlük Ögeleri. Türk Dili Dergisi, 634, 541-549.
• Keskin, E. G. (2020). Türkçede Birleşik Ekler. Kesit Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1995). Türkçede ok/ök Pekiştirme Edatı Üzerine. Türk Dili Üzerine Araştırmalar - I (ss. 98-109). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi - Şekil Bilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kuznetsov, P. İ. (1995). Türkiye Türkçesinin Morfoetimolojisine Dair. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 43, 193-262.
• Levend, A. S. (1968). Ali Şir Nevaî-Divanlar ile Hamse Dışındaki Eserler - IV. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mansuroğlu, M. (1953). Türkçede -ĠU Ekinin Fonksiyonları. İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü - Türkiyat Mecmuası, 10, 341-348.
• Orkun, H. N. (1994), Eski Türk Yazıtları. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özek, F. (2014). Tarihî Türk Lehçelerinde Ünlüler. Akçağ Yayınları.
• Şçerbak, A. M. (1994). Türkçe Morfoloji Tarihini İnceleme Meselesine Dair, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 37, 318-319.
• Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü (1996). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, Ş. (1960). Uygurca Metinler I - Kuanşi İm Pusar. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Tekin, Ş. (1976). Uygurca Metinler II - Maytrisimit. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Türk Lehçeleri Grameri (2007). Akçağ Yayınları.
• Yavuzarslan, P. (2002). Münebbihü’r-Râkîdin (Giriş - İnceleme - Tenkitli Metin). Türk Dil Kurumu Yayınları.