Diliçi Çeviride Yanmetinsel Unsurlara Bakış: Ankara Mahpusu Örneği

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 3, 584 - 595, 30.09.2024

Esra Çimen Karayürek

https://doi.org/10.37999/udekad.1516506

Öz

Çeviribilim çalışmaları her geçen gün farklı bir alanla kendi kuramsal yapısını geliştirip yenilemektedir. Bu bağlamda diliçi çeviri, çeviribilimin bir alt alanı olarak kuramsallaştırılmaya başlanmış, özellikle de yakın geçmişte dil reformu yaşayan Türk Dilinde bu hususta çeviri yazı ve dilde sadeleştirme yoluyla yapılan diliçi çeviri çalışmaları artmıştır. Tanzimat Dönemiyle başlayan dilde sadeleştirme çalışmaları, 1928’de yapılan harf devrimiyle desteklenmiş, söz konusu çalışmalar özellikle Cumhuriyetin ilk yıllarında titizlikle gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada dilde sadeleştirme bağlamında ele alınan Suat Derviş’in Ankara Mahpusu adlı eseri, yazarı vefat etmiş olan eserin yeniden yayına hazırlanırken yanmetinsel unsurlarının diliçi çeviri bağlamında ne kadar değiştiği ve bu değişikliğin olağan süreçteki gerekliliği tartışılmıştır. Gerard Genette’in tasnif ettiği yanmetinsel unsurlar kullanılarak değerlendirilen çalışmada, yanmetinsel unsurların diliçi çeviride, diller arası çeviride de olduğu gibi zamana ve mekâna göre değişebileceği, yayınevlerinin aldıkları kararlara göre ekleme veya çıkarmaların yapılabileceği, bu durumun da eserlerin alımlanmasında birtakım etkilerinin olabileceği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

diliçi çeviri, yanmetin, dil reformu, Suat Derviş, Ankara Mahpusu

A Survey of Paratextual Elements in Intralingual Translation: The Case of Ankara Prisoner

Öz

Translation studies are developing and renewing their theoretical structure in a different field every day. In this context, intralingual translation has started to be theorized as a subfield of translation studies, and especially in the Turkish language, which has recently undergone a language reform, studies on intralingual translation through translation writing and language simplification have increased to produce simplified and explicatory studies that started with the Tanzimat Period were supported by the alphabet revolution in 1928, and simplification studies were carried out meticulously especially in the first years of the Republic. In this study, Suat Derviş's Ankara Mahpusu, which is discussed in the context of simplification in language, how much the paratextual elements of the work, whose author is deceased, have changed in the context of intralingual translation while preparing the work for re-publication and the necessity of this change in the ordinary process are discussed. The study, which was evaluated by using Gerard Genette's classification of paratextual elements, found that paratextual elements can change according to time and place in intralingual translation, as in interlingual translation, and can be added or removed according to the decisions taken by publishing houses, and this situation may have some effects on the reception of the works.

Anahtar Kelimeler

intralingual translation, paratext, language reform, Suat Dervish, Ankara Prisoner

Kaynakça

• Academie Française. (2024, 20 Şubat). Histoire de l’academie française https://www.academie-francaise.fr/linstitution/lhistoire
• Aksoy, E. (2008). La littérature d'expression française en Turquie. Revue d'histoire littéraire de la France, 108, 633-644. https://doi-org.ezproxy.normandie-univ.fr/10.3917/rhlf.083.0633.
• Altınörs, A. (2014). 50 Soruda dil felsefesi, Kayhan Matbaacılık. İstanbul.
• Arı, S. (2023). Yazar-gazeteci çevirmen Suat Derviş. Paradigma Akademi.
• Arslan, Ö. (2022). Türkçe diliçi çevirilerde Fransızca kelimelere dair sorunlar: Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın şıpsevdi romanı örneği, Teoriden Pratiğe Türk Edebiyatında Diliçi Çeviri. (yay. haz. Yazar, S. & Kaçar, M.). 21-37. Ketebe Yayınları.
• Berk Albachten, Ö. (2015). The Turkish language reform and intralingual translation. Tradition, tension and translation in Turkey, (Ed. Tahir Gürçağlar, Ş., Paker, S. & Milton, J.). 165-180. Benjamins Translation Library. https://doi.org/10.1075/btl.118.08alb.
• Berkes, N. (2013). Türkiye’de çağdaşlaşma, (Yayına Hazırlayan. Ahmet Kuyaş). Yapı Kredi Yayınları.
• Birkan Baydan, E. (2011). Editing as rewriting. İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi, 2 (3), 1.
• Derviş, S. (1968). Ankara Mahpusu. May Yayınları.
• Derviş, S. (2020). Ankara Mahpusu. İthaki Yayınları.
• Erbil, E. (2022). Diliçi çeviri kavramı ve teorik ve uygulamalı olarak diliçi çeviri üzerine yapılan araştırmaların tanımı. Teoriden Pratiğe Türk Edebiyatında Diliçi Çeviri. (yay. haz. Yazar, S. & Kaçar, M.). 21-37. Ketebe Yayınları.
• Genette, G. (1987). Seuil. Seuil Yayınları.
• Gökduman, U. C. (2019). Yeniden çeviride yan metinsel ögeler: Yeniden çevirmen olarak Cemil Meriç’in Balzac çevirisi üzerine bir inceleme. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (Ö5), 334-345. DOI: 10.29000/rumelide.606204.
• Jakobson, R. (1959). On linguistic aspects of translation, on translation, (Ed. Reuben Arthur Brower). 232-239. Harvard University Press.
• Kansu-Yetkiner, N., & Yetkin-Karakoç, N. (2015). Yüzyıllık süreçte Tevfik Fikret’in Şermin yapıtı bağlamında diliçi çeviri ve yanmetin olgusu. Bilig(75), 195-226.
• Kerı̇moğlu, C. (2016). Dilin kökeni arayışları I: dilin kökeniyle ilgili akademik tartışmalar. Dil Araştırmaları, 18, 47-84.
• Kerimoğlu, C. (2022). Dil canlı bir varlık mıdır? Gazi Türkiyat, 30, 1-11.
• Kuşçu, E., & Yağlı, A. (2022). Yabancı dil olarak Fransızcanın Osmanlı Devleti’nin son dönemlerindeki siyasal, kültürel ve eğitsel alanlardaki hâkimiyeti. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(30), 467-488. https://doi.org/10.56597/kausbed.1175353.
• Meydan, E. (2021). Kapitalizmin kıskacında bir kadın romanı: Ankara Mahpusu. Türklük Bilimi Araştırmaları, 50, 127-35.
• Necatigil, B. (1976). Dünya kadın yılında Suat Derviş üzerine notlar, M. Çelen, M.H. Doğan, K. Ertop, vd. (Ed.) Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı içinde, (ss. 593-609). Tekin Yayınevi-Nesin Vakfı.
• Tarihçe. (2011, 31 Aralık). Türk Dil Kurumu. 25 Şubat 2024 tarihinde https://tdk.gov.tr/tdk/kurumsal/tarihce-2/ adresinden erişilmiştir.
• Toury, G. (1986). Translation: A Cultural-Semiotic Perspective. Encyclopedic Dictionary of Semiotics, (Ed. Thomas A. Sebeok). 1111-1124. Mouton de Gruyter.
• Treuil, R. (2011). L’origine des langues. R. Treuil (éd.), L’archéologie cognitive içinde, (ss.105-113). Éditions de la Maison des sciences de l’homme. https://doi.org/10.4000/books.editionsmsh.14542.
• Tyszler, C. (2015). Le mythe de Babel. M. Bergès-Bounes ve J. M. Forget (ed.) Vivre le multilinguisme içinde, (ss. 85-94). Éditions Éres. https://doi-org.ezproxy.normandie-univ.fr/10.3917/eres.berge.2015.02.0085.
• Yılmaz, S. (2022). Türk dilinin sadeleşmesi meselesi: Yakup Kadri örneği. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 30, 324-338. DOI: 10.29000/rumelide.1192524.
• Zethsen, K. K. (2009). Intralingual translation: an attempt at description. Meta: Translators’ Journal, 54(4), 795-812.