HIZIR VE HAK KAVRAMLARI BAĞLAMINDA KÜRT ALEVİ TOPLUMUNUN HALK ANLATILARINDA DİNİ MOTİFLER

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 815 - 829, 30.06.2025

Hikmettin Atlı

https://doi.org/10.37999/udekad.1670885

Öz

Halk anlatıları, doğaları gereği toplumlar içinde ve toplumsal katmanlar arasında sürekli dolaşım halindedir ve bu dolaşım sürecinde coğrafya, kültür, dil ve din gibi unsurların etkisi altında yeniden biçimlenirler. Bu etkenler, toplulukların kimlik oluşumunda da belirleyici rol oynar. Bu çalışma, Türkiye’deki önemli etno-dinsel topluluklardan biri olan Kürt Alevilerin halk anlatılarında dini motiflerin yerini ve işlevini incelemektedir. Araştırma, Tunceli ve Maraş-Elbistan bölgelerinde yapılan saha çalışmaları ve derleme verileri temelinde gerçekleştirilmiş, özellikle Hızır ve Hak kavramları ekseninde yoğunlaşmıştır. Bulgular, bu kavramların yalnızca dini içerikli figürler olmadığını, aynı zamanda Kürt Alevi kimliğini oluşturan ve güçlendiren semboller olduğunu ortaya koymuştur. Hızır figürü, hem kutsal gün ve ritüellerde hem de masal ve efsanelerde güçlü bir şekilde yer almakta; Hak kavramı ise tanrı tasavvurunu yansıtan ve inançla kimliği birleştiren bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışma, halk anlatılarının etno-dinsel kimliğin aktarımında sadece kültürel değil, aynı zamanda inançsal bir araç olarak işlev gördüğünü göstermektedir. Kürt Alevi toplumu, halk anlatılarını kimlik inşası, toplumsal dayanışma ve kültürel süreklilik açısından anlamlı bir platform olarak değerlendirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din , halk anlatıları , kimlik , alevi , kürt

RELIGIOUS MOTIFS IN THE FOLK NARRATIVES OF THE KURDISH ALEVI SOCIETY IN THE CONTEXT OF HIZIR AND HAK CONCEPTS

Öz

Folk narratives, by their nature, circulate continuously within societies and across social layers, and through this circulation, they are reshaped under the influence of geography, culture, language, and religion. These elements also play a key role in shaping collective identity. This study investigates the role and function of religious motifs in the folk narratives of Kurdish Alevis, a significant ethno-religious group in Turkey. The research is based on fieldwork and collected data from the Tunceli and Maraş-Elbistan regions, with a particular focus on the concepts of Hızır and Hak. The findings show that these concepts are not only religious figures but also powerful symbols that construct and strengthen Kurdish Alevi identity. Hızır appears prominently in both sacred rituals and folk tales, while Hak represents a perception of divinity that merges belief and identity. The study demonstrates that folk narratives serve not only as cultural expressions but also as spiritual tools for the transmission of ethno-religious identity. For the Kurdish Alevi community, these narratives offer a meaningful platform for identity construction, social solidarity, and cultural continuity.

Anahtar Kelimeler

Religion , folk narratives , identity , alevi , kurdish

Kaynakça

• Alxasî, A. (2003). Ji Meraşê Xeberek Hat. Pêrî Yayınları.
• Aksoy, G. (2006). Dersim Alevi Kürt Mitolojisi. Komal Yayınları.
• Aslan, B. (2005). Nar Ağacının Gölgesi Yoktur. Elma Yayınları.
• Atlı, H. (2020). Halk Anlatılarının Etno-Dini Topluluklar Arasındaki Değişimi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Bingöl Üniversitesi.
• Canerik, C. (2019). Dersim Masalları. Dönüş Yayınları.
• Cengiz, D. (2001). Dersim Fabılları-1. Kalan Yayınları.
• Cengiz, D. (2010). Dizeleriyle Tarihe Tanık Dersim Şairi Sey Qajî. Horasan Yayınları.
• Çem, M. (2011). Dêrsim Merkezli Kürt Aleviliği, Etnisite, Dini İnanç, Kültür ve Direniş. Vate Yayınları.
• Düzgün, M. (1992). Dersim Türküleri. Berhem Yayınları.
• Frazer, J. (2017). Dinin ve Folklorün Kökleri. YKY Yayınları.
• Haviland, W. A., Prins, H. E. L., Walrath, D. & McBride, B. (2008). Kültürel Antropoloji. Kaknüs Yayınları.
• Hobsbawm, E. J. (2017). Milletler ve Milliyetçilik. Ayrıntı Yayınları.
• Köse, T. (2015) “Etno-Dinsel Kimliklerin Psiko-Kültürel Dinamikleri: Türkiye’de Alevi Kimliği Uyanışının Duygusal Boyutları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 74 (Haziran 2015), 171-197. DOI:10.12973/hbvd.74.158
• Lescot, R. (2013). Memê Alan. Avesta Yayınları.
• Üzüm, İ. (2002). Kültürel Kaynaklarına Göre Alevilik. Horasan Yayınları.
• Tylor, S. E. B. (2008). Anthropological Theory. R. J. McGee. & R. L. Warms. (Eds.) içinde, The Science of Culture (ss.28-42). Texas State University-San Marcos. Mcgrown-Hill Press.