TÜRKÇEDE GÖM- FİİLİ VE TÜREVLERİNİN ANLAMLARI VE KULLANIMLARI ÜZERİNE

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 3, 1048 - 1060, 30.09.2025

Hanife Yaman

https://doi.org/10.37999/udekad.1683047

Öz

Bu çalışmada, göm- fiili ve türevlerinin Türk dilindeki durumu ve kullanım alanları ele alınmıştır. Türkçede “Yerin altına koyarak üstünü toprakla örtmek.” göndergesel anlamına sahip olan göm- fiili, Türk dilinin türetme gücüne bağlı olarak çeşitli biçimbirimler ve yeni anlamlarla varlığını sürdürmüştür. Göm- fiili ve türevleri, söz varlığı içerisinde atasözü, deyim başta olmak üzere çeşitli ifade ve kullanım özelikleriyle etkili bir birim olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada, tarihî ve çağdaş Türk dili bağlamında incelenen göm- fiili ve türevlerinin köken bilgileri verilmiş ve oluşturduğu kavram alanı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bunun için fiilin Türk dilinin tarihî metinleri ile çağdaş Türk dilinin ağız, tarama, atasözü, deyim, argo sözlükleri başta olmak üzere katılımlı sözlüklerde kullanım alanının belirlenebilmesi için bir derlem taraması yapılmıştır. Çalışmada, göm- fili ve türevlerinin Türkçede kullanım sıklığı ve anlam çeşitliliğiyle dikkat çeken önemli dilsel birimlerden biri olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

göm- fiili , kavram alanı , söz varlığı , türevler , Türk dili

Etik Beyan

Çalışmada etik kurul iznine gerek duyulmamaktadır.

ON THE MEANING AND USAGE OF THE VERB GÖM- AND ITS DERIVATIVES IN TURKISH

Öz

In this study, the status and usage areas of the verb göm- (to bury) and its derivatives in the Turkish language are discussed. The verb göm-, which has the referential meaning of ‘to put under the ground and cover it with soil’ in Turkish, has continued its existence with various morphemes and new meanings depending on the derivational power of the Turkish language. The verb ‘göm-’ and its derivatives appear as an effective unit with various expressions and usage features, especially proverbs and idioms in the vocabulary. In this study, the origin information of the verb göm- and its derivatives, which are analysed in the context of historical and contemporary Turkish language, is given, and the concept area it creates is tried to be revealed. For this purpose, a corpus survey was conducted to determine the usage area of the verb in historical texts of the Turkish language and contemporary Turkish language dialect, scanning, proverb, idiom, slang dictionaries, especially in participatory dictionaries. In the study, it was concluded that the verb göm- and its derivatives are one of the important linguistic units that attract attention with their frequency of use and diversity of meaning in Turkish.

Anahtar Kelimeler

verb göm- , concept field , vocabulary , derivatives , Turkish language

Etik Beyan

Ethics committee approval is not required for this study.

Kaynakça

• Aktunç, H. (2010). Türkçenin büyük argo sözlüğü. Yapı Kredi Bankası.
• Alsan, Ş. (2022). Türk kültüründe ölüm olgusu ve ölüm sonrası ritüelleri. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15 (37), 179-196, https://doi.org/10.12981/mahder.1053280 Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III (dizin). Türk Dil Kurumu.
• Argunşah, M. & Güner, G. (2015). Codex Cumanicus. Kesit.
• Ata, A. (1997). Nasırü d-din Bin Burhanü d-din Rabguzi Kısasü l-Enbiya (Peygamber kıssaları) II dizin. Türk Dil Kurumu.
• Ata, A. (1998). Nehcü’l-Feradis, uştmahlarnıng açuk yolı, cennetlerin açık yolu III dizin-sözlük. Türk Dil Kurumu.
• Atalay, B. (1999). Divânü Lugâti’t-Türk (giriş, metin, çeviri, dizin). Türk Dil Kurumu.
• Bingölçe, F. (2001). Kadın argosu sözlüğü. Metis.
• Burkette, A. (2015). The Burial ground: A Bridge between language and culture. Journal of Linguistic Geography, 3 (2), 60-71. https://doi.org/10.1017/jlg.2016.2 Clauson, G. (1972). An Etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford.
• Çetinkaya, Ü. (2012). Şiir dilinde sözcük seçimi: Âzerî’nin Husrev ü Şîrîn’inde gömüt örneği. Türkoloji Dergisi, 19 (1), 23-32, https://doi.org/10.1501/Trkol_0000000233
• Demircan, A. (2004). Câhiliyye Araplarında kız çocuklarını gömerek öldürme âdeti. İSTEM, 3, 9-29.
• Ekşi Sözlük (2001). Gömmek. https://eksisozluk.com/gommek--161567 (Erişim tarihi: 16.04.2025). Ercilasun, A., Aliyev, A.M., Şayhulov, A., Kajıbek, E. Z., Konkobau Uulu, K., Yusuf, B. , Göklenov, C., Mahpir, V. U. Çeçenov, A. (1991). Karşılaştırmalı Türk lehçeler sözlüğü I (Kılavuz kitap). Kültür Bakanlığı.
• Eren, H. (2020). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Ergin, M. (2005). Edebiyat ve eğitim fakültelerinin Türk dili ve edebiyatı bölümleri ı̇çin Türk dil bilgisi. Bayrak.
• Francaviglia, R. V. (1971). The cemetery as an evolving cultural landscape. Annals of the Association of American Geographers, 61 (3), 501-509. http://www.jstor.org/stable/2569228
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözlerin köken bilgisi sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Gülsevı̇n, G. (2002). Uşak ı̇li ağızları (dil özellikleri-metinler-sözlük). Türk Dil Kurumu.
• Hı̇rı̇k, E. (2018). Türkiye Türkçesi’nde mental fiiller. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Karataş, H. (2021). “Azıcık suçlu” Defineci folkloru. Doğu Kütüphanesi.
• Koca, N. & Yazıcı, H. (2014). Coğrafi faktörlerin Türkiye ekmek kültürü üzerindeki etkileri. Turkish Studies (Elektronik), 9(8), 35 – 45, http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7297 Lakoff, G. & Johnson, M. (2015). Metaforlar: hayat, anlam ve dil. (G. Y., Demir, Çev.). İthaki.
• Orucov, Ə. (Ed.) (2006). Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. Şərq&Qərb. http://ulkunet.com/UcuncuSayfa/Azerbaycan_Turkcesi_Sozlugu_2_8738.pdf (Erişim tarihi: 24.06.2025).
• Özçelik, S. (2014). Aykırılaşma terimi, tanımı ve örneklerinin tasnifi üzerine. İlmi Araştırmalar, 14, 131-144.
• Püsküllüoğlu, A. (2006). Türkçe deyimler sözlüğü. Arkadaş.
• Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Suomalais-ugrilainen Seura.
• Şen, S. (2022). Eski Türkçenin deyim varlığı. Türk Dil Kurumu.
• Şirin, H. (2021). Eski Türk yazıtları söz varlığı incelemesi. Türk Dil Kurumu.
• TDK (2009). Tanıklarıyla tarama sözlüğü I-VI. Türk Dil Kurumu.
• TDK (2009). Türkiye’de halk ağzından derleme sözlüğü (6 Cilt). Türk Dil Kurumu.
• TDK (2025). Güncel Türkçe sözlük., https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 12.02.2025).
• Tietze, A. (2021). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lügati (üçüncü cilt 4). Türkiye Bilimler Akademisi.
• Toparlı, R., Vural, H. & Karaatlı, R. (2003). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Uludağ Sözlük (2006). Gömmek. https://www.uludagsozluk.com/k/g%C3%B6mmek/ (Erişim tarihi: 16.04.2025).
• Yolcu, M. A. & Karakaya, H. (2017). Definecilik folkloru. Karadeniz Araştırmaları, 14 (54), 117-133, 10.12787/KARAM1189
• Zemahşerî (1993). Mukaddimetü l-Edeb: Harizm Türkçesi ile tercümeli Şuşter nüshası. Türk Dil Kurumu.