MUHAMMED b. HÜSEYİN’İN NEFEHÂTÜ’L-ÜNS MİN HADARÂTİ’L-KUDS TERCÜMESİ

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 3, 1371 - 1388, 30.09.2025

Mehmet Özdemir , Şule Kandemir

https://doi.org/10.37999/udekad.1719990

Öz

İran’da yetişen, tasavvufî derinliği ve zarif üslubuyla Türk edebiyatını da etkilemiş büyük sûfî ve şair Molla Abdurrahman Câmî (ö. 898/1492), şiirin hemen her türünde kaleme aldığı eserlerinin yanı sıra mensur yazılarıyla da hem İran hem Osmanlı entelektüel çevrelerinde derin izler bırakmıştır. Câmî’nin Nefehâtü’l-Üns min Hadarâti’l-Kuds adlı eseri İslam dünyasında büyük yankı uyandırmış ve önemli bir değer kazanmıştır. Nefehâtü’l-Üns, 1495 yılında Ali Şîr Nevâî tarafından Nesâyimü’l-Mahabbe min Şemâyimi’l-Fütüvve adıyla Çağatay Türkçesine tercüme edilmiştir. Eserin Anadolu sahasında bilinen ilk Türkçe tercümesi ise 1521 yılında Lâmiî Çelebi tarafından Fütûhu’l-Mücâhidîn li-Tervîhi Kulûbi’l-Müşâhidîn adıyla yapılmıştır. Yukarıda adı geçen ve neşredilen iki tercüme dışında, çalışmalarımızda tespit ettiğimiz başka bir tercüme ise XVII. yüzyılda yaşamış olan Muhammed b. Hüseyin’e aittir. Tercümenin bilinen tek nüshası Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü, Bölge Yazma Eserler koleksiyonu, BY00003318/1 numarada kayıtlıdır. 586 sûfîye yer veren tercümede, menâkıbnâme üslûbu ve klasik kaynaklara sadakatle oluşturulan anlatım, Osmanlı tasavvuf tarihi açısından özgün bir değer taşımaktadır. Bu çalışmada öncelikle Molla Câmî ve onun Nefehâtü’l-Üns min Hadarâti’l-Kuds adlı orijinal eserine ve eserin Çağatay ile Anadolu sahasında yapılmış tercümelerine kısaca değinilmiştir. Ardından mütercim Muhammed b. Hüseyin’in hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilerek eser şekil ve muhteva yönünden incelenmiştir. Sonuç olarak çalışma, mutasavvıf biyografisi konusunda yazılmış olan Nefehâtü’l-Üns’ün Osmanlı sahasında yapılan tercümelerinden birini daha inceleyerek elde edilen bilgileri bilim dünyasının dikkatine sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Nefehâtü’l-Üns Tercümesi , Muhammed b. Hüseyin , XVII. Yüzyıl Osmanlı Edebiyatı , Tasavvuf Tabakâtı , Menâkıbnâme-Menâkıbnâme Geleneği

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

MOHAMMED b. HUSSEIN’S TRANSLATION OF NAFAHÂT AL-UNS MİN HADARAT AL-QUDS

Öz

The eminent Sufi and poet Molla Abd al-rahman Jami (d. 898/1492), renowned for the depth of his mysticism and the elegance of his style, left a lasting imprint on Turkish literature as well as on the intellectual life of Iran and the Ottoman world. Among his prose works, Nafahât al Uns min Hadarat al Quds gained exceptional prestige across the Islamic world. In 1495, Ali Shir Navai produced a Chaghatay Turkish version titled Nasayim al-Mahabba min Shamayim al-Futuwwa. The first known Anatolian Turkish rendering followed in 1521 when Lamii Celebi completed Futuh al Mujahidin li Tarwih Qulub al Mushahidin. Our research identifies a third translation, prepared in the seventeenth century by Mohammad b. Hussein. The sole surviving manuscript-Konya Manuscripts Directorate, Regional Manuscripts Collection, BY00003318/1 -contains biographies of 586 Sufis. Combining the menâkıbnâme (hagiographical) mode with careful reliance on classical sources, it offers unique insights into Ottoman Sufi history. This article first outlines Jami’s original work and its two earlier Turkish versions. It then introduces the life and writings of Mohammad b. Hussein and analyses his seventeenth-century translation in terms of form and content. In conclusion, this study provides a new example of research on the Nefehât tradition and Sufi biographical writing in the Ottoman sphere.

Anahtar Kelimeler

Nafahât al Uns translation , Mohammad b. Hussein , seventeenth-century Ottoman literature , Sufi tabaqat , menakibname tradition

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Kaynakça

• Abdülkerîm b. Hevâzin el-Kuşeyrî, er-Risâle (nşr. Abdülhalîm Mahmûd – Mahmûd b. Şerîf), Kahire 1385/1966.
• Abdurrahman-ı Câmî, Dîvân-ı Kâmil-i Câmî (nşr. Hâşim Radî), Tahran 1341 hş. / 1962.
• Ali Şîr Nevâî, Nesâyimü’l-mahabbe min şemâyimi’l-fütüvve, TSMK, Revan Köşkü, nr. 808.
• Aydın, E. (2019). Muhammed b. Hüseyin Er-Revanî’nin Hilyetü’l-Mülûk Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Dizin). (Doktora Tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Çubukcu, H. (2020). Sûfî Hikayelerinde (Menkıbelerinde) Kadın Tasavvuru. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 12 (2), 193-208. DOI: https://doi.org/10.26791/sarkiat.686855
• Ebü’l-Hasan Ali b. Osman el-Hücvîrî, Keşfü’l-maḥcûb (nşr. Jukovski), Tahran 1979.
• Ebü’n-Necîb es-Sühreverdî, Âdâbü’l-mürîdîn (nşr. M. Milson), Kudüs 1977.
• Eraslan, K. (1996). Ali Şir Nevâî, Nesâyimü’l-Mahabbe Min Şemâyimü’l-Fütüvve. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Fahreddin er-Râzî, Mefâtîḥu’l-gayb, Kahire 1938, II,102; III, 11; IV, 21; XIII, 46-56; XXI, 160; XXV, 24.
• Feridun Bey, Münşeât, I, 361, 365.
• Gençosman, M. N. (1949). Ali Asgar Hikmet, Câmî: Hayatı ve Eserleri. Milli Eğitim Basımevi.
• Hâce Abdullah-ı Herevî, Menâzilü’s-sâʾirîn (nşr. S. de Laugier de Beaurecueil), Kahire 1962.
• Hatiboğlu, İ. (2006). Müstağfirî. TDV İslam Ansiklopedisi. https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/32/C32010426.pdf Erişim Tarihi: 14 Haziran 2025.
• İbnü’l-Arabî, el-Fütûḥâtü’l-Mekkiyye, TİEM, nr. 1845-1881; Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 275 (18-27. ciltler).
• Karaca, S. (2019). Lâmiî Çelebi, Fütûhu’l-Mücâhidîn Li-Tervîhi Kulûbi’l-Müşâhidîn (Nefehâtü’l-Üns Tercümesi): İnceleme, Tenkitli Metin, Sözlük, Dizin. (Doktora Tezi). Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi.
• Kaya, E. (2020). Hilyetü’l-Mülûk (İnceleme-Transkripsiyon-Dizin). (Doktora Tezi). Pamukkale Üniversitesi.
• Kılıç, M. E. (1996). El-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. TDV İslam Ansiklopedisi. https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/13/C13004763.pdf Erişim Tarihi: 14 Haziran 2025.
• Molla Câmî, Nûreddin Abdurrahman b. Ahmed b. Muhammed el-Câmî. Nefehâtü’l-Üns min Hadarâti’l-Kuds. Süleymaniye Kütüphanesi, Aşir Efendi Koleksiyonu, 00177-001.
• Muhammed b. Hüseyin. Terceme-i Nefehâtü’l-Üns min Hadarâti’l-Kuds. Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü, Bölge Yazma Eserler, BY00003318/1.
• Okumuş, Ö. (1993). Câmî, Abdurrahman. TDV İslam Ansiklopedisi. https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/7/C07002578.pdf Erişim Tarihi: 14 Haziran 2025.
• Sühreverdî, ʿAvârifü’l-maʿârif, Beyrut 1966.
• Uludağ, S. & Kara, M. (1995). Câmî, Abdurrahman. Nefehâtü’l-Üns: Evliyâ Menkıbeleri tercüme ve şerh: Lâmiî Çelebi. Marifet Yayınları.
• Uludağ, S. (1991). Avârifü’l-Maârif. TDV İslam Ansiklopedisi. https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/4/C04001465.pdf Erişim Tarihi: 14 Haziran 2025.
• Uludağ, S. (1998). Hücvîrî. TDV İslam Ansiklopedisi. https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/18/C18006178.pdf Erişim Tarihi: 14 Haziran 2025.
• Uludağ, S. (2006). Nefehâtü’l-Üns. TDV İslam Ansiklopedisi. https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/32/C32010689.pdf Erişim Tarihi: 14 Haziran 2025.
• Uludağ, S. (2008) er-Risale. TDV İslam Ansiklopedisi. https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/35/C35011449.pdf Erişim Tarihi: 14 Haziran 2025.
• Yavuz, Y. Ş. (1995). Fahreddin er-Râzî. TDV İslam Ansiklopedisi. https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/12/C12004394.pdf Erişim Tarihi: 14 Haziran 2025.
• Yetik, E. (2004). Menâzilü’s-Sâirîn. TDV İslam Ansiklopedisi. https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/29/C29009422.pdf Erişim Tarihi: 14 Haziran 2025.