Eğitimde Yapay Zekâ Alanında Türkiye’de Yapılan Lisansüstü Tezlerin İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 38 Sayı: ITEAC2024 - Kalite Süreçlerinde Dijital Dönüşüm, Uluslararasılaşma ve Kültürel Yaklaşımlar, 141 - 162, 29.10.2025

Ahmet Faruk Kaymak , Yusuf Zorlu , Fulya Zorlu

Öz

Bu çalışmanın amacı, eğitim alanında yapay zekâ konusunda Türkiye’de yapılmış lisansüstü tezlerin incelenmesidir. Bu amaç doğrultusunda araştırmada, nitel araştırma yaklaşımı olan tematik analiz yöntemi kullanılmıştır. Araştırmada lisansüstü tezlere “YÖK Ulusal Tez Merkezi” veri tabanı aracılığıyla ulaşılmıştır. Araştırma kapsamında eğitim ve öğretim alanında “YÖK Ulusal Tez Merkezi” veri tabanında olan 35 lisansüstü tez çalışmaya dahil edilmiştir. Araştırmadan elde edilen verilerin analizinde tematik içerik analizi yapılarak incelenmiştir. Araştırmadan elde edilen bulgular incelendiğinde tezlerin en çok yüksek lisans seviyesinde olduğu, 2022 yılından sonra eğitimde yapay zekâ alanında yapılan tezlerin sayısının giderek arttığı, en çok “Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri”, “İngiliz Dili Eğitimi” ve “Eğitim Teknolojileri” anabilim dallarında tezlerin yapıldığı belirlenmiştir. Araştırmada, en çok karma araştırma yöntemlerinin kullanıldığı; özellikle üniversite öğrencileri ile “Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri” öğretmenlerinin örneklemde daha sık yer aldığı; örneklem büyüklüğünün genellikle 60-100 aralığında olduğu ve en fazla yarı yapılandırılmış görüşme formunun veri toplama aracı olarak tercih edildiği tespit edilmiştir. Ayrıca tezlerde en çok yapay zekâ araçlarıyla öğretim yapıldığı belirlenmiştir. Gelecekte yapılacak araştırmalarda, yapay zekâ konusunda eğitim alanında gerçekleştirilen uluslararası bilimsel çalışmaların (proje, tez, makale ve bildiri) incelenmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Lisansüstü Tezler , Tematik Analiz , Yapay Zekâ

An Examination of Graduate Theses on Artificial Intelligence in Education in Türkiye

Öz

This study aimed to examine graduate theses conducted in Türkiye on artificial intelligence in the field of education. The thematic analysis method, a qualitative research approach, was used to achieve this goal. The theses were accessed through the "National Thesis Center" database of the Council of Higher Education (CoHE). A total of 35 theses in the field of education and training were included in the study. Thematic content analysis was conducted on the obtained data from the theses. The findings revealed that most of the theses were at the master's level, and the number of studies focusing on artificial intelligence in education has significantly increased since 2022. Most of these were conducted in the departments of "Computer Education and Instructional Technologies", "English Language Education", and "Educational Technologies". The findings of the study revealed that mixed research methods were most commonly employed. It was also observed that it was primarily focused on university students and teachers of Computer and Instructional Technologies were most frequently included in the samples. Sample sizes generally ranged between 60 and 100 participants, suggesting that the studies were predominantly designed as applied research. Semi-structured interview forms were the most frequently used data collection tools. In addition, it was found that most of the theses focused on teaching using artificial intelligence tools. For future research, it is recommended to examine international scholarly works (including projects, theses, articles, and conference papers) on the use of artificial intelligence in education.

Anahtar Kelimeler

Artificial Intelligence , Graduate Theses , Thematic Analysis

Kaynakça

• Alan, B. (2023). Fen öğretiminde yapay zekâ ile belirlenen çoklu zekâ alanlarına göre hazırlanmış e-öğrenme ortamlarının farklı değişkenler açısından incelenmesi (Yayın No. 793716) [Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Aljohani, A. A. (2022). The changing role of information technology management in the era of artificial intelligence. In Emerging Technologies in Data Mining and Information Security: Proceedings of IEMIS 2022, Volume 3 (pp. 313-321). Springer Nature.
• Alshehri, B. (2023). Pedagogical paradigms in the ai era: insights from saudi educators on the long-term implications of ai integration in classroom teaching. International Journal of Educational Sciences and Arts, 2(8), 159-180. https://doi.org/10.59992/ijesa.2023.v2n8p7.
• Aras, A. (2024). Yapay zekâ destekli öğretimin İngilizce yabancı dili kelime öğrenimi üzerindeki etkileri: Chatgpt örneği (Yayın No. 867680) [Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Arvin, N., Hoseinabady, M., Bayat, B., & Zahmatkesh, E. (2023). Teacher experiences with AI-based educational tools. AI and Tech in Behavioral and Social Sciences, 1(2), 26-32. https://doi.org/10.61838/kman.aitech.1.2.5
• Aşık, F., Yıldız, A., Kılınç, S., Aytekin, N., Adalı, R., & Kurnaz, K. (2023). Yapay zekânın eğitime etkileri. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 10(98), 2100–2107. https://doi.org/10.5281/zenodo.8307107
• Atay Karlıdağ, B. (2024). Yapay zekâ teknolojisi destekli işlenen solfej derslerine ilişkin bir eylem araştırması (Yayın No. 875940) [Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Aydın, F. (2023). Yapay zekâ tabanlı EBA akademik destek sisteminin öğrencilerin akademik başarısına etkisinin incelenmesi (Yayın No. 832845) [Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Ballıdağ, M. (2024). The impact of Al-based chatbots on speaking anxiety among EFL learners (Yayın No. 873402) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Başer, E. H. (2022). LGS İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük alt testi doğru sayılarının yapay zekâ yöntemleriyle tahmin edilmesi (Yayın No. 737320) [Doktora Tezi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Bayındır, E. (2023). Eğitim alanında yapılan yapay zekâ çalışmalarının sosyal ağ analizi ile incelenmesi (Yayın No. 816991) [Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Black, P., & Wiliam, D. (2009). Developing the theory of formative assessment. Educational Assessment, Evaluation and Accountability, 21(1), 5-31. https://doi.org/10.1007/s11092-008-9068-5
• Chan, K. S., & Zary, N. (2019). Applications and challenges of implementing artificial intelligence in medical education: Integrative review. JMIR Medical Education, 5(1), e13930. https://doi.org/10.2196/13930
• Chen, L., Chen, P., & Lin, Z. (2020). Artificial intelligence in education: A review. Ieee Access, 8, 75264-75278. https://doi.org/10.1109/access.2020.2988510.
• Corrêa, N. K., Galvão, C., Santos, J. W., Pino, C. D., Pinto, E. P., Barbosa, C., Massmann, D., Mambrini, R., Galvão, L., Terem, E., & Oliveira, N. (2023). Worldwide ai ethics: a review of 200 guidelines and recommendations for ai governance. Patterns, 4(10), 100857. https://doi.org/10.1016/j.patter.2023.100857.
• Creswell, J. W. (2014). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches (4th ed.). Sage Publications.
• Creswell, J. W., & Plano Clark, V. L. (2017). Designing and conducting mixed methods research (3rd ed.). Sage Publications.
• Çakır, Z., Ceyhan, M. A., Gönen, M., & Erbaş, Ü. (2023). Yapay zekâ teknolojilerindeki gelişmeler ile eğitim ve spor bilimlerinde paradigma değişimi. Dede Korkut Spor Bilimleri Dergisi, 1(2), 56-71.
• Çalık, M., & Sözbilir, M. (2014). İçerik analizinin parametreleri. Eğitim ve Bilim, 39(174), 33-38.
• Çolak, A. F. (2022). Ortaokullarda yapay zekâ öğretimi için geliştirilen kurs planı ve içeriklerin öğrencilerin üstbilişsel davranışlarına etkisi (Yayın No. 738997) [Yüksek Lisans Tezi, Trabzon Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Demir Dülger, E. (2023). Lise müdürleri ve öğretmenlerinin eğitimde yapay zekâ kullanılmasına ilişkin görüşleri (Yayın No. 801264) [Doktora Tezi, İstanbul Okan Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Demir, M. D. (2004). Bir eğitim yazılımının temelini oluşturan yapay zekâ programı geliştirme (Yayın No. 145986) [Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Erdurmuş, M. (2023). Yapay zekanın sanat eğitiminde kullanılmasına yönelik bir uygulama örneği (Yayın No. 806239) [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Ersöz, Ö. (2024). Makine öğrenimi bağlamında bilgisayarsız etkinliklerle bilgi işlemsel düşünme becerisinin kazandırılması (Yayın No. 848234) [Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Erümit, A. K. (2014). Polya’nın problem çözme adımlarına göre hazırlanmış yapay zekâ tabanlı öğretim ortamının öğrencilerin problem çözme süreçlerine etkisi (Yayın No. 380256) [Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Fahimirad, M., & Kotamjani, S. S. (2018). A review on application of artificial intelligence in teaching and learning in educational contexts. International Journal of Learning and Development, 8(4), 106-118. https://doi.org/10.5296/ijld.v8i4.14057
• Ferikoğlu, D. (2021). Öğretmenler için yapay zekâ farkındalık düzeyi ölçeği: güvenilirlik ve geçerlilik çalışması (Yayın No. 684964) [Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Filgueiras, F. (2024). Artificial intelligence and education governance. Education, Citizenship and Social Justice, 19(3), 349-361. http://dx.doi.org/10.1177/17461979231160674
• Gunasekeran, D., Tseng, R., Tham, Y., & Wong, T. (2021). Applications of digital health for public health responses to covid-19: A systematic scoping review of artificial intelligence, telehealth and related technologies. NPJ Digital Medicine, 4(1), 1-6. https://doi.org/10.1038/s41746-021-00412-9.
• Gücük, G. (2022). Perception of English language learners and teachers towards the use of artificial intelligence in the language classroom (Yayın No. 752184) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Aydın Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Güler, E. (2020). Açık ve uzaktan esnek öğrenme ortamlarında yapay zekâ tekniğiyle strateji karar modelinin oluşturulması (Yayın No. 641005). [Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Han, J. Y., Burm, E., & Chun, Y. E. (2024). Applying artificial intelligence-based adaptive learning on mathematical attitudes and self-directed learning. Nanotechnology Perceptions, 408-424. https://doi.org/10.62441/nano-ntp.v20iS3.30
• Hinojo-Lucena, F. J., Aznar-Díaz, I., Cáceres-Reche, M. P., & Romero-Rodríguez, J. M. (2019). Artificial ıntelligence in higher education: A bibliometric study on its ımpact in the scientific literature. Education Sciences, 9(1), 51. https://doi.org/10.3390/educsci9010051
• Huang, X., & Qiao, C. (2024). Enhancing computational thinking skills through artificial ıntelligence education at a steam high school. Science & Education, 33, 383-403. https://doi.org/10.1007/s11191-022-00392-6
• İbrahim, A. B. (2024). Assessing the knowledge and perception of artificial intelligence for teaching and research among lecturers in the faculties of arts in nigeria. Journal of Global Research in Education and Social Science, 18(2), 25-33. https://doi.org/10.56557/jogress/2024/v18i28671.
• İçen, E. (2024). Öğretmenlerin yapay zekâ farkındalıkları ile yenilikçi pedagoji uygulamaları arasındaki ilişki (Yayın No. 873820) [Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Kal, M. S. (2024). Yapay zekâ doğal dil işleme robotu ile yürütülen argümantasyon sürecinin incelenmesi (Yayın No. 871167) [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Karabacak, S. (2024). Beden eğitimi öğretmen adaylarının yapay zekâ uygulamalarına yönelik tutumları ile akademik öz yeterlik algıları arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayın No. 876940) [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Karabulut, E. (2024). Analysing the effects of Al-powered chatbots on the writing skills of English preparatory class students: An experimental study (Yayın No. 871466) [Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Kavut, S. (2022). Türkiye’de yapay zekâ alanında yazılan tezlerin içerik analizi yöntemiyle incelenmesi. Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi, (41), 80-98. https://doi.org/10.17829/turcom.1051167
• Kaya, B. N. (2023). Yapay zekâ tabanlı dil modelleri ile ilgili öğretmen görüşlerinin incelenmesi (Yayın No. 823944) [Yüksek Lisans Tezi, Düzce Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Kaya, İ. (2024). Eğitim yönetiminde yapay zekâ kullanımına ilişkin okul yöneticileri ve öğretmenlerin görüşleri (Yayın No. 871736) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Aydın Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Kayabaş, İ. (2010). Yapay zekâ sohbet ajanlarının uzaktan eğitimde öğrenci destek sistemi olarak kullanılabilirliği (Yayın No. 263179) [Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Kebapçı, S. S. (2024). Higher education instructors’ artificial intelligence awareness and its effect on some demographics (Yayın No. 854569) [Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Kemal, S. (2024). A comparative analysis of human graders and a large language model in assessing English as a foreign language (EFL) journal writing in secondary school (Yayın No. 876530) [Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Khan, M., Mehran, M. T., Haq, Z., Ullah, Z., Naqvi, S. R., Ihsan, M., & Abbas, H. (2021). Applications of artificial intelligence in covid-19 pandemic: a comprehensive review. Expert Systems With Applications, 185, 115695. https://doi.org/10.1016/j.eswa.2021.115695.
• Kim, S. (2023). Change in attitude toward artificial intelligence through experiential learning in artificial intelligence education. International Journal on Advanced Science Engineering and Information Technology, 13(5), 1953-1959. https://doi.org/10.18517/ijaseit.13.5.19039.
• Küçükali, R., & Çoşkun, H. C. (2021). Eğitimde dijitalleşme ve yapay zekânın okul yöneticiliğindeki yeri. Uluslararası Liderlik Çalışmaları Dergisi: Kuram ve Uygulama, 4(2), 124-135. https://doi.org/10.52848/ijls.852119
• Lee, J., Wu, A., Li, D., & Kulasegaram, K. (2021). Artificial intelligence in undergraduate medical education: A scoping review. Academic Medicine, 96(11), 62-70. https://doi.org/10.1097/acm.0000000000004291.
• Luckin, R., Holmes, W., Griffiths, M., & Forcier, L. B. (2016). Intelligence unleashed: An argument for AI in education. Pearson.
• Mert Burtgil, S. (2024). Eğitimde yapay zekâ kullanımına yönelik öğretmenlerin görüşleri (Yayın No. 870100) [Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Miles, M. B., & Huberman, M. A. (1994). An expanded sourcebook qualitative data analysis. Sage Publications.
• Moore, P. (2020). The mirror for (artificial) intelligence in capitalism. Capital & Class, 44(2), 191-200. https://doi.org/10.1177/0309816820902040.
• Namlı Arslan, N. (2016). Bulanık mantık ile belirlenmiş çoklu zekâ alanlarına göre düzenlenmiş öğrenme ortamlarının öğrencilerin akademik başarılarına etkisi (Yayın No. 441405) [Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Onat, F. (2022). Yapay zekâ okuryazarlık becerilerinin gelişimini etkileyen öğretimsel unsurların incelenmesi (Yayın No. 759426) [Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Özdemir, O. (2009). Bulanık mantık ile belirlenmiş öğrenme stillerine dayalı öğrenme ortamlarının öğrencilerin başarı ve tutumlarına etkisi (Yayın No. 240115) [Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Özen, E. N. (2021). STEM alanındaki öğretmen adayları için geliştirilen makine öğrenmesi öğretiminin planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi (Yayın No. 697082) [Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Özer, S., Sancar-Yazıcı, A., Akgül, S., & Yıldırım, A. (2023). Okullarda yapay zekâ kullanımına ilişkin öğretmen görüşleri. Ulusal Eğitim Dergisi, 3(10), 1776-1794. https://doi.org/10.5281/zenodo.10085758.
• Özyanık, Ç. (2023). Yapay zekâ eğitiminde fiziksel programlamanın etkisi (Yayın No. 816403) [Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Popenici, S. A. D., & Kerr, S. (2017). Exploring the impact of artificial intelligence on teaching and learning in higher education. Research and Practice in Technology Enhanced Learning, 12(1). https://doi.org/10.1186/s41039-017-0062-8.
• Rui, Z., & Badarch, T. (2022). Research on applications of artificial intelligence in education. American Journal of Computer Science and Technology, 5(2), 72-79. https://doi.org/10.11648/j.ajcst.20220502.17.
• Senger, Ş. (2024). K-12 teachers’ awareness and perceptions of artificial intelligence in education (Yayın No. 854531) [Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Seyrek, M., Yıldız, S., Emeksiz, H., Şahin, A., & Türkmen, M. T. (2024). Öğretmenlerin eğitimde yapay zeka kullanımına yönelik algıları. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 11(106), 845-856. https://doi.org/10.5281/zenodo.11113077
• Soydemir-Bor, S., & Alkış-Küçükaydın, M. (2021). Yapay zekâ temalı sosyobilimsel konu öğretiminin ilkokul öğrencilerinin problem çözme ve yaratıcı yazma becerilerine etkisi. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 12(2), 432-446. https://doi.org/10.51460/baebd.904806
• Thongprasit, J., & Wannapiroon, P. (2022). Framework of artificial intelligence learning platform for education. International Education Studies, 15(1), 76-86. https://doi.org/10.5539/ies.v15n1p76
• Uysal, S. (2024). Ortaokul öğrencilerinin kendi kendine öğrenmede chatgpt kullanmalarının akademik başarılarına etkisi (Yayın No. 860210) [Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Üretmen, S. (2024). Turkish EFL teachers’ awareness and perspectives on artificial intelligence incorporation into language instruction (Yayın No. 876660) [Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Xu, W., & Ouyang, F. (2022). The application of AI technologies in stem education: A systematic review from 2011 to 2021. International Journal of Stem Education, 9(1), 1-20. https://doi.org/10.1186/s40594-022-00377-5.
• Yacan, A., Yacan, S., Türkkan, R. Y., Taşdemir, E., & Kahriman, M. (2024). Yapay zekâ destekli öğrenci takip sistemlerinin öğrenme sürecine etkisi. International QMX Journal, 3(12), 2297-2307. https://doi.org/10.5281/zenodo.14566430
• Yaman, M. (2024). Eğitimde yapay zekanın kullanılmasına dair öğretmen görüşleri (Yayın No. 870110) [Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Yeşilyurt, S., Dündar, R., & Demir, R. Z. (2024). Türkiye’de yapay zekâ ve eğitim ilişkisini inceleyen lisansüstü tezlerin analizi: Bir meta sentez çalışması. Journal of Innovative Research in Social Studies, 7(1), 47-73. https://doi.org/10.47503/jirss.1484848
• Yıldırım, D., & Ilgaz, H. (2024). Yapay zekâ ile kişiselleştirilmiş öğrenme. B., Aydoğdu, K., Kasapoğlu, & F., Özdinç (Ed.), Sınıfın geleceği: Öğretmen-yapay zeka iş birliği (ss. 45-60). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Yue, M. Jong, M. S., & Dai, Y. (2022). Pedagogical design of k-12 artificial intelligence education: A systematic review. Sustainability, 14(23), 15620. https://doi.org/10.3390/su142315620.
• Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi, (2024). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/IstatistikiBilgiler?islem=2
• Zawacki-Richter, O., Marín, V. I., Bond, M., & Gouverneur, F. (2019). Systematic review of research on artificial intelligence applications in higher education-Where are the educators? International Journal of Educational Technology in Higher Education, 16(1), 1-27. https://doi.org/10.1186/s41239-019-0171-0