Tarih Ders Kitaplarında Arap ve Ortadoğu Algısının Dönüşümü: Tek Partiden Demokrat Partiye Geçiş

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 2, 194 - 217, 25.10.2022

Ahmet Emin Dağ

https://doi.org/10.52613/ujhc.1173409

Öz

Türkiye Cumhuriyeti, başlangıcından bu yana tarih yazımı ve öğretimi konusunda dönemsel olarak farklılaşan bir takım önceliklere sahip olmuştur. Tek parti döneminin önceliklerinden biri yeni bir ulus inşa etmek olduğu için, buna uygun bir tarih öğretimi kaçınılmazdı. Türk Tarih Tezi ile başlayan dönemsel arayışlar, Cumhuriyet neslinde oluşturulmaya çalışılan “biz” şuurunun bir de “diğerleri” kısmını birlikte oluşturmuştur. Tek parti döneminde, geçmişle yüzleşme ve yeni bir gelecek inşa etme kaygısındaki elitlerin, bu geçmişin bir parçasını oluşturan Araplarla hesaplaşması kimi zaman dinin toplumdaki rolüyle yüzleşmesini de beraberinde getirmişti. Ancak ülkedeki toplumsal dönüşüm ve uluslararası gereklilikler tek parti dönemini bitirdiğinde, yıllardır inşa edilen birçok müfredat maddesi ile birlikte Arap imajı da değişmeye başladı. Geçmiş ders kitaplarında dine, Ortadoğu’ya ve Araplara dair sıklıkla rastlanılan üslup yerini yeni bir dile bıraktı. Cumhuriyet tarihinin ilk iki döneminde yazılmış tarih ders kitaplarındaki bu dönüşüm, tarih yazımının dönemsel ihtiyaçlara boyun eğse dahi uzun vadede kendi gerçeklerini dayatacağını göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap, Demokrat Parti, Ortadoğu, Tarih eğitimi, Tek Parti Dönemi

Transformation of Arab and Middle East Perception in History Textbooks: Transition from Single Party to Democratic Party

Öz

The Republic of Turkey has had a number of periodically differing priorities in historiography and history teaching since its inception. Since one of the priorities of the single-party era was to build a new nation, accordingly an appropriate history teaching was inevitable. Periodic searches, which started with the Turkish History Thesis, also created the "others" part along side with the "us" consciousness that was tried to be formed in the Republican generation. During the single-party period, the elites, who were anxious to face the past and build a new future, paid off with the Arabs, who were a part of this past, and this lead sometimes to bring religion to face its role in society But when the social transformation in the country and international requirements ended the one-party period, the Arab image began to change, along with many curriculum items built over the years. The frequently encountered style on religion, the Middle East, and the Arabs in past textbooks have left its place to a new language. This transformation in the history textbooks written in the first two periods of the history of the Republic has shown that even if historiography yields to periodic needs, it will impose its own realities in the long run.

Anahtar Kelimeler

Arab, Democrat Party, History Education, Middle East, Single Party Period

Kaynakça

• Akbaba, B. (2014). Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşundan günümüze lise tarih ders kitaplarında Türk-Arap ilişkilerinin sunumu ve Arap imajı. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(3), 337-356. DOI: 10.17152/Gefad.86664
• Akçura, Y. (1932). Tarih yazmak ve tarih okutmak usullerine dair. Birinci Türk Tarih Kongresi 2-19 Temmuz Konferanslar Müzakere Zabıtları, Ankara, 577-607.
• Akdağ, H. (2005). Tek parti ve Demokrat Parti dönemi lise tarih ders kitaplarının muhtevası, Yüksek Lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Akgül, H. (2020). Demokrat Parti döneminde Milli Eğitim şûraları. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 34(2), 631-647. 10.16951/atauniiibd.688428
• Akşit, N. (1954). Lise Tarih II. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Alabaş, R. (2018). Cumhuriyet’in ilk yıllarında ilk mekteplerde insani ve toplumsal değerler eğitimi: Resimli, yeni Musâhabât-I Ahlâkıye ve Medeniye ders kitabı örneği. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 18(36), 55-87. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cttad/issue/39883/473396
• Alaca, E. (2017). Cumhuriyet dönemi ortaokul tarih ders kitapları üzerine bir değerlendirme. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(4), 556-578.
• Alp, H. (2009). İlkokul kitaplarını inceleme komisyonunun raporları (1924-1927). Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 8(15-16), 105-121. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuydta/issue/942/1063
• Altıntaş, İ. N. (vd.) (2018). Milli değerlerin ders kitaplarındaki yeri: Cumhuriyet çocuklarına tarih dersleri örneği. Ahi Evran Üniversitesi Sağlık Yüksek Okulu Sağlık Bilimleri Dergisi, 2(3), 9-16. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ahievransaglik/issue/65352/1006879
• Aslan, E. (2011). Türkiye Cumhuriyeti’nin ilkokullarda izlediği ilköğretim programı: 1924 ilk mektepler müfredat programı. İlköğretim Online, 10(2), 717-734. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ilkonline/issue/8592/106833
• Atsız, B., Oran, H. (1956). Tarih Lise I. İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• Balcı, D., Aslan, E. (2020). İmparatorluktan Cumhuriyet’e geçişte Musâhabât-ı Ahlâkiyye ders kitaplarında devlet algısının dönüşümü. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 20(40), 41-63. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cttad/issue/56945/801191
• Behar, B. E. (1992). İktidar ve Tarih Türkiye’de Resmi Tarih Tezinin Oluşumu (1929-1937). İstanbul: Afa Yayınları.
• Budak, L., Budak, Ç. (2014). Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne ilkokul programları (1870-1936). Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 181(181), 377-393. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tsadergisi/issue/21491/230369
• Copeaux, E. (2000). Tarih Ders Kitaplarında (1931-1993) Türk Tarih Tezinden Türk-İslam Sentezine. Ali Berktay (Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Çapa, M. (2012). Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne geçiş sürecinde Türkiye’de tarih öğretiminin tarihçesi. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2(3), 1-28. https://dergipark.org.tr/tr/pub/trkede/issue/13296/496318
• Çiçek, M. T. (2012). Erken Cumhuriyet dönemi ders kitapları çerçevesinde Türk ulus kimliği inşası ve ‘Arap ihaneti”. Divan Disiplinler Arası Çalışmalar Dergisi, 17(32), 169-188.
• Durand, W., Durand, A. (2001). Tarihten Alınacak Dersler, İstanbul, Bedir Yayınları.
• Ertaş, H. (2018). Cumhuriyet dönemi ders kitaplarına alınan hadislerin Türkçe çevirilerinde görülen aşırı yorum ve sapmalar. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 4(2), 261-283.
• Göksun, Y. (2011). Suriye ilk ve ortaöğretim ders kitaplarında Türkler ve Türk imajı. Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Hobsbawm, E. (1999). Tarih Üzerine. Osman Akınhay (Çev.), Ankara: Bilim Sanat Yayınları.
• Işık, M., Eşitti, Ş. (2018). Extreme nationalist discourse in the early period of the Turkish Republic and its reflection in the Turkish Media: The case of the journal Gök-Börü. SİYASAL: Journal of Political Sciences, 27(2), 161-186. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusiyasal/issue/41425/500644
• İnan, S. (2014). Demokrat Parti dönemi (1950-1960) siyasi kültür. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 11(41), 247-258. https://dergipark.org.tr/tr/pub/muhafazakar/issue/52786/697451
• Kandal, S. C. (2019). Atatürk Dönemi’nde yurttaşlık dersleri: Tarihsel süreç, ders kitapları ve programlar. Tarih İncelemeleri Dergisi, 34(2), 387-412. 10.18513/egetid.661563
• Kartal, S. (2019), Türkiye Cumhuriyeti’nin eğitim ideolojisi ve ‘Andımız’ metni. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(12), 25-31. https://dergipark.org.tr/tr/pub/asead/issue/51619/669125
• Kemalist Eğitimin Ders Kitapları (1931-1940), 3. Baskı, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Köstüklü, N. (2004). İlk ve ortaöğretimde tarih öğretimi: Problemler ve öneriler. Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 14(41), 1-28. https://dergipark.org.tr/tr/pub/erdem/issue/44273/546588
• Kurşun, Z. (2010). Türkiye’deki Yemen imajı ve alternatif bir açılım olarak Türk-Yemen ilişkilerine yeniden bakmak. Ortadoğu Analiz, 2(21), 67-76.
• Kurşun, Z. (2011), Tarih Metodu. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Oktay, E. (1952). Ortaokul Tarih II. İstanbul: Kültür Basımevi.
• Ozan, H., Kuş, Z. (2021). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Vatandaşlık öğretim programlarında kimlik inşası. Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 8(2), 237-257. 10.51725/etad.954628.
• Sağdıç, M., Özkan, S. H. (2018). Erken Cumhuriyet dönemi coğrafya ders kitaplarında Türkiye’nin komşuları. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(3), 159-174. 10.17679/inuefd.439189.
• Selen, H. S. (1930). Lise, Orta ve Muallim Mektepleri İçin Coğrafya Dersleri, Sınıf 8, Tefeyyüz Kitaphanesi. İstanbul: Milliyet Matbaası.
• Şeritoğlu, H. (2019). Cumhuriyet dönemi tarih ders kitaplarında Osmanlı imajı. Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.
• Şimşek, A., Alaslan, F. (2014). Milliyetçi tarihten milli tarihe, çatışmacı eğitimden barışçı eğitime doğru Türkiye’de tarih ders kitapları. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, (40), 1-19. https://dergipark.org.tr/tr/pub/abuhsbd/issue/32926/365773
• Taner, A. H. (1945). Ortaokul II Tarih. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Tangülü, Z. (2012). Demokrat Parti dönemi eğitim politikaları (1950-1960). Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 10(2), 389-410. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tebd/issue/26137/275285
• Taşkın, A., Şimşek, A. (2017). Cumhuriyet dönemi ilkokul tarih/sosyal bilgiler ders kitaplarında eskiçağ tarihinin öğretimi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 25(4), 1533-1548.
• Taşkıran, H., Tarik, R. (2019). İran ve Türkiye’deki ortaöğretim islam tarihi ders kitaplarında dört halife dönemi: Karşılaştırmalı bir inceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(1), 12-29. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bitlissos/issue/46641/558477
• Togan, Z. V. (1981). Tarihte Usul, İstanbul: Enderun Yayınları 3. Basım.
• Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti. Tarih I-Tarihten Evvelki Zamanlar ve Eski Zamanlar. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Uçar, H., Şen, M. (2015). Osmanlının son, Cumhuriyetin ilk eğitim müfredatında Arapça eğitimi. İlahiyat Araştırmaları Dergisi, (4), 93-106.
• Unat, F. R. (1938). Tarih V. İstanbul: Devlet Basımevi.
• Unat, F. R., Su, K. (1945). İlkokul IV. Sınıf Tarih Ders Kitabı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Vurgun, A. Brina, N. (2021). Cumhuriyetin ilk yıllarındaki ilkokul tarih ders kitaplarında Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadaşları. International Primary Education Research Journal, 5(2), 126-139. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iperj/issue/64344/915619
• Vurgun, A., Özdemir, Y. (2020). Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki (1924-1928) ilkokul tarih ders kitaplarında milli mücadele döneminin siyasi ve diplomatik gelişmeleri. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (66), 335-377. https://dergipark.org.tr/tr/pub/dpusbe/issue/57463/789406
• Walsh, W. H. (2006). Tarih Felsefesine Giriş, İstanbul: Hece Yayınları.
• Yıldırım, T. Şimşek, A. (2017). Erken Cumhuriyet Dönemi’nde “Biz”in inşası: Tarih ders kitapları üzerine bir değerlendirme. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 37(1), 367-389. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gefad/issue/31116/337727